25ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Από δύσκολο μονοπάτι δυο γκέι Ούγγρων Ρομά στην ενδοοικογενειακή βία ενός εξομολογητικού ποιητικού κειμένου
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
Εκτός από τα πολιτικά και κοινωνικά θέματα (κλιματική αλλαγή, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο ρατσισμός, η μετανάστευση, η οικονομική κρίση, κ.ά.) με τα οποία ασχολούνται στις ταινίες τους οι ντοκιμαντερίστες (Έλληνες και ξένοι) που παίρνουν μέρος στο φετινό 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης, αρκετές από τις ταινίες τους ασχολούνται με αρκετά άλλα επίκαιρα πάντα θέματα, που όμως δεν βλέπουμε συχνά στον κινηματογράφο: ανάμεσά τους την ενδοοικογενειακή βία, την ταυτότητα φύλου και τα προβλήματα των ΛΟΑΤ+.
Στο ουγγρικό ντοκιμαντέρ «Το μονοπάτι για την ευτυχία» (Διεθνές Διαγωνιστικό), η Κάτα Όλα παρουσιάζει τα προβλήματα των ΛΟΑΤ+, που στην Ουγγαρία εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται όχι απλά αρνητικά αλλά και εχθρικά (φτάνουν να παρομοιάζουν την ομοφυλοφιλία με την παιδοφιλία) από το ακροδεξιό καθεστώς του Βίκτορ Όρμπαν, μέσα από την ιστορία ενός νεαρού ομοφυλόφιλου ζευγαριού, του Γκέργκο και του Λέναρντ, που αποφασίζουν να γυρίσουν τη ζωή τους σε κινηματογραφικό μιούζικαλ.
Για να υλοποιήσουν το όνειρό τους, αποφασίζουν να εγκαταλείψουν την απομονωμένη κοινότητα Ρομά στο φτωχικό χωριό όπου ζουν και να μετακομίσουν στη Βουδαπέστη και να αναζητήσουν τους αναγκαίους συνεργάτες μέσα από το Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Ουγγαρίας – εκεί θα τους ανακαλυψει η σκηνοθέτρια Κάτα Όλα που θα αναλάβει και το γύρισμα της ταινίας.
Το σχέδιό τους όμως διακόπτεται όταν η μητέρα του Γκέργκο πεθαίνει, οι δυο τους αναγκάζονται να επιστρέψουν και να αντιμετωπίσουν τη μια, από τις οικογένειες που τους έχει αποκηρύξει για το σεξουαλικό προσανατολισμό τους (ανάμεσα στις πιο σημαντικές και πιο δύσκολες σκηνές αναφέρω εκείνη της συζήτησης του γκέι γιου με ένα πατέρα που πιστεύει ακόμη πως υπάρχουν τρόποι να «γιατρευτεί» ο γιος του).
Με πολύ λίγα χρήματα (το κράτος αρνήθηκε οποιαδήποτε συμμετοχή), που βρήκε η σκηνοθέτρια (μαζί και από ένα ανεξάρτητο Αμερικανό παραγωγό) και τη συνεργασία με τη δίκη της οικογένεια (τον διευθυντή φωτογραφία σύζυγό της, την παραγωγό κόρη της και το γιο της να βοηθά σε όλη την παραγωγή), η Κάτα Όλα έφτιαξε μια όμορφη, δοσμένη με αγάπη, και ξεχωριστή φροντίδα, ταινία γύρω από μειονότητες που στη σύγχρονη Ουγγαρία (και όχι μόνο) διώκονται για τη σεξουαλικότητα τους, τη φυλή και την εθνότητα τους.
Είδος εξομολογητικής επιστολής, διανθισμένη με ποιητική διάθεση, είναι το ισπανικής παραγωγής ντοκιμαντέρ «Τώρα το φως πέφτει κάθετα» της Ευθυμίας Ζυμβραγάκη, με θέμα την ενδοοικογενειακή βία. Έχοντας εγκαταλείψει το νησί όπου γεννήθηκε (την Κρήτη), η ηρωίδα/σκηνοθέτρια φτάνει στο ισπανικό νησί της Τενερίφης για να συναντήσει έναν επικίνδυνο, ταυτόχρονα απελπισμένο, άντρα, πρόθυμο να της μιλήσει για τη δική του βία. Συνάντηση που θα φέρει στην επιφάνεια τους δικούς της φόβους και τις επιπτώσεις της κακοποίησης, αλλά και, μέσα από τις μνήμες του παρελθόντος, θα τους βοηθήσει να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλο.
Με το άγχος και τις αμφιβολίες της δημιουργίας καταπιάνεται στο ντοκιμαντέρ του “Τριάντα χρόνια δικαιολογίες” ο Πολωνός ντοκιμαντερίστας Αρμάντ Ουρμπανιάκ. Ο πρωταγωνιστής του, ο ντράμερ Μίχαλ “Γκίρ” Γκιρκουσκίεβιτς, αποφασισμένος να συνθέσει το opus magnum του, όπως είχε υποσχεθεί στο κοινό του πριν από 30 χρόνια, αποσύρεται τελικά, μετά από αυτοαμφιβολίες, σ’ ένα πλωτό σπίτι, είδος σχεδίας, σε μια απομονωμένη ορεινή περιοχή της Πολωνίας, για να συνθέσει το τελευταίο του έργο (θα πεθάνει αμέσως μετά, όπως μας πληροφορούν οι τίτλοι του φινάλε).
Σε μια ειδυλλιακή ατμόσφαιρα, με τη φύση (τη λίμνη, το βουνό, το δάσος, το κόψιμο των ξύλων) να παίζει σημαντικό ρόλο στην έμπνευση, ο σκηνοθέτης ακολουθεί τον Μίχαλ στην όλη πορεία της σύνθεσής του, τόσο προσπαθώντας να δημιουργήσει πρωτότυπους ήχους με κύμβαλα και άλλα όργανα, όσο και στα στάδια αδυναμίας (αμφιβολιών και ξαφνικής αρρώστιας), καταγράφοντας παράλληλα και τις διαδικτυακές επαφές του Μίχαλ με τους συνεργάτες του (ανάμεσά τους και Έλληνες).
Η Ουκρανία δεν μπορούσε να λείψει και από αυτό το φεστιβάλ. Πολύ πιο ενδιαφέρον πάντως από το επιφανειακό εκείνο του Σον Πεν που είδαμε στο Βερολίνο, είναι το γερμανικό ντοκιμαντέρ «Πέρα από την επανάσταση – Πολεμώντας για τη δημοκρατία» του Κριστόφ Γκερέγκα.
Ο σκηνοθέτης ακολουθεί την ιστορία τριών Ουκρανών πολιτικών (ανάμεσά τους και μια γυναίκα δημοσιογράφο) του κινήματος «Δράσε μαζί μας», που ξεκίνησε από την περίοδο 2013 για να φτάσει μέχρι τις μέρες μας και τον πόλεμο στην Ουκρανία, με στόχο την επάνοδο στους δημοκρατικούς θεσμούς και την εξάλειψη της διαφθοράς, αγώνας που άρχισε ενάντια στον τότε φιλορώσο πρωθυπουργό Γιανούκοβιτς και συνεχίστηκε με τον φιλοδυτικό Κούτσμα, για να καταλήξει στην απρόσμενη νίκη του Ζελένσκι και την εισβολή της Ρωσίας, που έθεσε τέρμα στις προσπάθειες των τριών πολιτικών για την εξάλειψη της διαφθοράς.
Λιτά και άμεσα, χωρίς ψευτοπατριωτισμούς, ο Γκερέγκα καταγράφει την επίπονη πορεία των τριών ακτιβιστών/πολιτικών, που τολμούν μάλιστα να χαρακτηρίσουν οπορτουνιστική την απόφαση του τότε ηθοποιού Ζελένσκι να θέσει υποψηφιότητα, αν και στο φινάλε, με την εισβολή και τον πόλεμο τα μέλη του αποφασίζουν να συνεργαστούν με την κυβέρνηση σε θέσεις κλειδιά για τη λήξη του πολέμου και τη συνέχιση του αγώνα τους για την εξάρθρωση της διαφθοράς, που όπως φαίνεται εξακολουθεί να υπάρχει.
