Της Ζωής Τόλη
«Ay Carmela», το βραβευμένο έργο του Χοσέ Σάντσις Σινιστέρα, παρουσιάζεται στο θέατρο Faust, σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Κυριακού και σκηνοθεσία της Esther Andre Gonzalez. Ένα έργο κοινωνικοπολιτικό, δυναμικό, γνήσιο, ανθρώπινο, έντονο, τολμηρό, που ακροβατεί ανάμεσα στο ρεαλισμό και τη μεταφυσική.
Ο τίτλος του έργου ανήκει στο ομώνυμο λαϊκό τραγούδι, αγαπημένο του Ισπανικού δημοκρατικού στρατού στον εμφύλιο ( 17/07/1936 – 1/04/1939).
Η μελωδία είναι μια λαϊκή μουσική που χρονολογείται από τον Πόλεμο της Ιβηρικής Χερσονήσου, όταν οι Ισπανοί πολεμούσαν τους Γάλλους, στις αρχές του 19ου αιώνα.
Δύο πλανόδιοι θεατρίνοι, την εποχή του εμφυλίου, στην Ισπανία, περνάνε στο στρατόπεδο του Φράνκο, χωρίς να το αντιληφθούν και αναγκάζονται να οργανώσουν μια παράσταση για τους φασίστες, αυτοσχεδιάζοντας.
Οι ηθοποιοί αεικίνητοι στη σκηνή, Βαγγέλης Ανδρέου, ως Παολίνο και Ελένη Ορνεράκη, ως Καρμέλα σε μια ατμόσφαιρα έντονου φόβου και ορατού κινδύνου, σε άδεια σκηνή, τραγουδούν, χορεύουν flamenco και παίζουν τα θεατρικά τους σκετς. Έτσι οικοδομούν με κωμικό ύψος, ταπεραμέντο και πνευματώδη οίστρο, την ιστορική μνήμη μιας ολόκληρης χώρας.
Χωρίς κοστούμια, σκηνικά και σωστή τεχνική υποστήριξη, υποχρεώνονται να διασκεδάσουν τους εθνικιστές στρατιώτες. Αυτοί συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο με τους μελλοθάνατους αιχμαλώτους δημοκρατικούς που θα εκτελεστούν την επομένη.
Αυτή η κατάσταση, εξαγριώνει την Καρμέλα, καθώς η εικόνα που αντικρίζει είναι οδυνηρή και αντίκειται στη δική της πολιτική ιδεολογία. Ασφυκτιά μπροστά στη φρίκη που αντικρίζει, δηλαδή δημοκρατικοί σύντροφοί της να στέκουν ανάμεσα σε φρανκιστές που αλαλάζουν από ενθουσιασμό, περιμένοντας να διασκεδάσουν.
Ανήσυχο πνεύμα και με αφοσίωση στα φιλελεύθερα ιδεώδη, αρνείται να παίξει το παιχνίδι των καθεστωτικών και αυτό βέβαια έχει το τίμημά του.
Ζευγάρι στη ζωή και στη σκηνή, οι πρωταγωνιστές συγκρούονται, καθώς έχουν διαφορετική οπτική για τη ζωή και τα τεκταινόμενα στην κατακερματισμένη χώρα τους. Εκείνη αντιφασίστρια, ασυμβίβαστη, δυνατή, παρορμητική, χειμαρρώδης, σκέτο ηφαίστειο. Πάνω από την επιβίωση και την ασφάλειά της βάζει τη σημαία των «πιστεύω» της, ταγμένη στον άνισο αγώνα των ομοϊδεατών της, απέναντι στο χάος που προκάλεσαν οι αντίπαλοι. Αγωνίζεται, για το δίκιο της νόμιμης εκλεγμένης ισπανικής δημοκρατίας και για τη δική της αλήθεια, από το «βήμα», που της αναλογεί, δηλαδή, το θέατρο του βαριετέ.
Εκείνος φοβισμένος, διαλλακτικός, συγκαταβατικός, αλλά πρακτικό μυαλό, τακτοποιεί τις «γκάφες» της Καρμέλα, καθώς αντιλαμβάνεται τον κίνδυνο που διατρέχουν. Η ιδεολογία τους έχει διαφορές ως προς την εκδήλωση του πάθους για τη δημοκρατία και της πίστης στα ιδανικά της ελευθερίας.
Τα λιτά σκηνικά και τα ενδεικτικά κοστούμια που υπογράφει ο Χρήστος Κωνσταντέλλος και οι καλαίσθητες χορογραφίες της Ισαβέλλας Γαλαίου, βοηθούν στην πιστή αποτύπωση του εφιαλτικού τοπίου και στην ανάδειξη του δραματικού ιστού. Η Ηλέκτρα Ελληνικιώτη που φροντίζει τους φωτισμούς και η Παυλίνα Ιωαννίδου το ηχητικό σύμπαν, συντονίζονται με ευελιξία στη διαμορφωμένη ανατρεπτική ατμόσφαιρα.
Η σκηνοθέτιδα Esther Andre González, μέσα σε απλό σκηνικό στερέωμα, εστιάζει ικανοποιητικά στο λόγο και στην κίνηση, φωτίζοντας την έκφραση, μέσα σε μια συνθήκη σκοτεινή και ρευστή, διανθισμένη με μπόλικο χιούμορ και αυτοσαρκασμό.
Η σκηνοθετική γραμμή που ακολουθείται, ενισχύει τις εναρμονισμένες ερμηνείες που αποτελούν τον κορμό της δράσης, με τους ήρωες να ισορροπούν αγγίζοντας πότε το πραγματικό και πότε το υπερβατικό.
Ο θεατής ανακαλύπτει τις υπόγειες κινήσεις, τα κρυφά αισθήματα, τις αναστολές, τις φοβίες που τους βαραίνουν και την λεπτομερή απεικόνιση της χαρακτηριολογικής τους δομής.
Φόβος, ενθουσιασμός, αγωνία, πληθωρικότητα, λύπη, οργή, αμφισβήτηση, παραζάλη, αγωνιστικότητα είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εν εξελίξει θεατρικού γίγνεσθαι.
Εμπλέκονται η φαντασία με το «αληθινό», το εύθυμο με το τραγικό, το σκοτεινό με το φωτεινό και η ίδια η ζωή με το θέατρο. Τα συναισθήματα που εντοπίζονται να υφαίνουν το νήμα της πλοκής, περιγράφουν φαρσικές καταστάσεις, αλλά και πώς τα πρόσωπα διαχειρίζονται το «απρόσμενο», μέσα σε απειλητικό περιβάλλον.
«Ay Carmela», μία ιδεαλιστική διαμαρτυρία ενάντια στον όλεθρο ενός πολέμου, «μία ελεγεία για έναν εμφύλιο πόλεμο», όπως ο ίδιος ο Χοσέ Σάντσις Σινιστέρα σημειώνει για το έργο του.
Ένας από τους σημαντικούς στίχους του τραγουδιού Ay, Carmela, «η μόνη μας επιθυμία είναι να βάλουμε τέλος στο φασισμό», πιστοποιεί τη βαθιά του επαναστατική διάσταση. Η αποτίμηση της συγκεκριμένης θεατρικής δημιουργίας αφορά στο ρόλο του καλλιτέχνη και με ποιον τρόπο αντιδρά στα ετερόκλητα και εκφυλιστικά διλήμματα που απορρέουν από τα σύγχρονα προβλήματα της εποχής του.
Αξιολογείται συνολικά η ιδεολογική του στάση στα φλέγοντα θέματα της πολιτικής και της κοινωνίας, στις σοβαρές επιτώσεις του πολέμου, στα βαθιά ερωτηματικά της αγάπης και του έρωτα.
Εν ολίγοις, ο συγγραφέας μελετά τη συμπεριφορά των ανθρώπων της τέχνης, για να καταγγείλει την όποια αδιαφορία, «ουδετερότητα» ή αναλγησία τους, μπροστά σε διαχρονικής εμβέλειας παγκόσμια και όχι μόνο ζητήματα.
«Ay Carmela», μία αξιοπρόσεκτη θεατρική πρόταση με τη δική της καλλιτεχνική σφραγίδα.
