Tης Rebecca Harrison*
Το σύμπαν του Star Wars μας έχει μάθει στις πολιτικές αλληγορίες. Πολλοί θεατές έχουν επισημάνει τους παραλληλισμούς μεταξύ της Αυτοκρατορίας και των ναζί, για να δώσω το πιο γνωστό παράδειγμα, με τη θαρραλέα Επαναστατική Συμμαχία να παίρνει το ρόλο της αμερικανοβρετανικής αντίστασης που δεν εγκατέλειψε ποτέ την ελπίδα της όταν ήρθε αντιμέτωπη με το αδίστακτο κακό.
Τώρα που είδαμε τους Τελευταίους Jedi, και πάλι εντοπίσαμε πολιτικούς παραλληλισμούς σε αφθονία. Αυτή τη φορά, ωστόσο, δεν αναφέρονται στο παρελθόν αλλά στο παρόν, καθιστώντας την ταινία υποψήφια για το ρόλο του πιο ξεκάθαρα πολιτικού Star Wars μέχρι στιγμής.
Όλα ξεκινούν με την πρώτη πρόταση του εμβληματικού ανοίγματος της σειράς, που μας λέει ότι «το Πρώτο Τάγμα κυριαρχεί». Καθώς εκτυλίσσεται η ταινία, αυτή η κυβερνώσα κλίκα μοιάζει όλο και περισσότερο με την κυβέρνηση Τραμπ.
Του Πρώτου Τάγματος ηγείται ο Snoke, ένα άτομο τόσο εύκολο να το χλευάσεις όσο και τον Τραμπ, με τη γερασμένη, γκροτέσκ εμφάνισή του. Έχουμε τον στρατηγό Hux, το στυλάτο «αποδεκτό» πρόσωπο του Τάγματος -κάτι σαν μερικούς νεαρούς ιδεολόγους της άκρας δεξιάς. Και οι ηγέτες του Τάγματος είναι και λευκοί και άνδρες -η άλλη βασική φιγούρα είναι ο Kylo Ren που, όπως και ο Snoke, χρησιμοποιεί τη Σκοτεινή Πλευρά της Δύναμης.
Από τη στιγμή που ανέβηκε στην εξουσία, το Πρώτο Τάγμα έχει υπονομεύσει επιθετικά τις ιδεολογίες της πρώην Καινούριας Δημοκρατίας, πράγμα που θυμίζει την ακύρωση νομοθεσίας της εποχής του Ομπάμα από τον Τραμπ, σε τομείς όπως η υγεία και η κοινωνική πρόνοια.
Σπέρνοντας το φόβο στους πολίτες και «ξηλώνοντας» φιλελεύθερους θεσμούς, οι ηγέτες του Τάγματος μοιάζουν ταυτόχρονα με τυπικούς επιχειρηματίες και πολιτικούς. Εκεί που, στο Η Δύναμη Ξυπνάει, ο Kylo έτρεφε τη φαντασίωση να γίνει ο επόμενος Darth Vader, εδώ ο Snoke σχολιάζει σαρκαστικά ότι εκείνος θα πρέπει να βγάλει αυτή τη «γελοία» μάσκα. Όταν έρχεται αντιμέτωπος με τον Luke Skywalker σε μονομαχία, ο Kylo βγάζει και το μανδύα του. Ντυμένος με γκρι κοστούμι, μοιάζει λιγότερο με τον Darth Vader και περισσότερο με τον Ντόναλντ Τραμπ.
Στο μεταξύ ο άσπονδος εχθρός του Πρώτου Τάγματος, η Leia Organa, υποκαθιστά την Χίλαρι Κλίντον -άλλη μια γυναίκα με ελάχιστη στήριξη στην πολιτική της ατζέντα, με έναν αέρα «ξεγραμμένης» φιγούρας, της οποίας οι πιστοί υποστηρικτές παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη εθνοτική πολυμορφία σε σχέση με τους αντιπάλους τους. Αυτή η τελευταία διαφορά αναδεικνύεται όταν η λευκή Captain Phasma επιχειρεί να σκοτώσει τους Finn και Rose, δύο έγχρωμους μαχητές της Αντίστασης, αποκαλώντας τους αποβράσματα. Δεν πρόκειται για απροκάλυπτο ρατσισμό, αλλά θυμίζει μια αμερικανική κυβέρνηση που έχει υποστηρίξει ρατσιστικές πολιτικές.
Διαλυμένα συστήματα
Αν και κάποτε υπήρχε ανανεωμένη ελπίδα, το Οι Τελευταίοι Jedi είναι πιο κυνικό σε ό,τι αφορά στο μέλλον και στους πόρους που είναι διαθέσιμοι για να έρθει η αλλαγή. Ο Luke Skywalker αντιπροσωπεύει μια οργάνωση που δεν μπορεί πλέον να κάνει με αξιόπιστο τρόπο το σωστό.
Στο τέλος του Η Δύναμη Ξυπνάει, είδαμε την Rey να δίνει στον Luke το παλιό του φωτόσπαθο με μια αίσθηση θλίψης και την αντίστοιχη μουσική να «ντύνει» τη σκηνή. Όταν η σκηνή αυτή ολοκληρώνεται στην καινούρια ταινία, ο Luke πετάει το φωτόσπαθο με τραχύτητα. Μπορεί να είναι πρόθυμος να αρχειοθετήσει τα αρχαία κείμενα των Jedi, αλλά διστάζει να βοηθήσει την Αντίσταση να πολεμήσει το Πρώτο Τάγμα.
Αν και ζωντανός θρύλος, έχει αποτύχει, όπως παραδέχεται ο ίδιος, να σταθεί αντάξιος των προσδοκιών των καταπιεσμένων λαών του γαλαξία. Μοιάζει λιγάκι με τα παραπαίοντα συστήματα κοινωνικής δικαιοσύνης που συχνά είναι ανίκανα να προστατεύσουν τα δικαιώματα των πολιτών στην Αμερική -πάρτε για παράδειγμα την πρόσφατη αποτυχία του ανώτατου δικαστηρίου να αποτρέψει τον ταξιδιωτικό αποκλεισμό που θέσπισε ο Τραμπ. Όταν ο Luke αποκαλεί τους Jedi υποκριτές επειδή δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την άνοδο των εχθρών τους, αυτό θα μπορούσε να συνιστά σχόλιο που αναφέρεται στην εποχή μας.
Επιπλέον, η Rey μαθαίνει πως ο Luke της έχει πει ψέματα για την εκπαίδευση του Kylo, κάτι που εντάσσεται σε ένα μοτίβο σύγχυσης που επαναλαμβάνεται σε όλη την ταινία, αφού δεν ξέρει ποιον να εμπιστευτεί και ποιον όχι. Δείτε, για παράδειγμα, την καινούρια χρήση της Δύναμης από τον Kylo, που σημαίνει πως μπορεί να εμφανιστεί στο ίδιο μέρος όπου βρίσκεται η Rey, ακόμα κι αν βρίσκονται έτη φωτός μακριά. Λες και αυτό από μόνο του δε δημιουργεί αρκετή σύγχυση, η Rey αργότερα μαθαίνει πως το φαινομενικό ενδιαφέρον του ήταν κάτι που κατέστρωσε ο Snoke για να την χειραγωγήσει.
Τελικά, η Rey συνειδητοποιεί πως ακόμα και ο δάσκαλος Jedi, ο Luke, είναι αναξιόπιστος. Φαίνεται πως δεν υπάρχουν προφανείς βεβαιότητες, στο πλαίσιο μιας κατασκευασμένης πραγματικότητας. «Νόμιζα ότι θα βρω απαντήσεις εδώ», εξομολογείται η Rey. «Έκανα λάθος».
Μια νέα ελπίδα;
Αν και με το βλέμμα στο μέλλον, η ταινία είναι στοιχειωμένη από το παρελθόν της. Υπάρχουν πολυάριθμα flashback στα προηγούμενα φιλμ. Οι εικόνες που προβάλλονται σε γυάλινες οθόνες και περιβάλλουν τους μαχητές της Αντίστασης θυμίζουν εκείνες στην αρχική τριλογία, ενώ ο Artoo παίζει το περίφημο μήνυμα της Leia, «Help me Obi Wan», για να πείσει τον Luke να βοηθήσει την Rey.
Έπειτα, φτάνοντας σε βάση σε έναν πλανήτη που φαίνεται καλυμμένος από χιόνι, όπου η Αντίσταση πρέπει να αντιμετωπίσει έναν στρατό από Walkers νέας γενιάς, το μέρος θυμίζει τον παγωμένο πλανήτη Hoth όπου έγινε η περίφημη μάχη του Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται. Ωστόσο, όπως είπε κάποτε ο Obi Wan ότι «αυτό δεν είναι δορυφόρος» του Death Star, έτσι κι αυτός ο πλανήτης δεν είναι ο Hoth. Ένας από τους μαχητές γλύφει αυτή την λευκή ουσία στο έδαφος: δεν είναι χιόνι, είναι αλάτι. Για άλλη μια φορά, οι προσδοκίες μας υποσκάπτονται.
Εντέλει οι Τελευταίοι Jedi προσφέρουν κούφια αισιοδοξία. Δεν υπάρχει καμιά βεβαιότητα πως το καλό θα θριαμβεύσει επί του κακού, κανείς στο γαλαξία δεν απαντά στην έκκληση της Leia για βοήθεια. Όπως δείχνει η ανακάλυψη ενός πλούσιου εμπόρου όπλων από τον Finn και την Rose, το παιχνίδι του πολέμου είναι επικερδές -ένας αντιπερισπασμός που καμουφλάρει τη διαρκή πολιτική διαφθορά.
Υπάρχει ακόμα ελπίδα, φυσικά. Μιλάμε για το Star Wars εξάλλου. Και, βέβαια, ίσως περιμένετε ότι το δεύτερο μέρος της τριλογίας θα τελειώσει με μια δόση απαισιοδοξίας, όπως συνέβη και με το Η Αυτοκρατορία Αντεπιτίθεται. Αλλά παρ’ όλο που στην αρχική τριλογία ήταν η γενιά της εποχής -ο Luke, η Leia, ο Han Solo- που υποσχόταν να απελευθερώσει το γαλαξία από το κακό, εδώ οι δημιουργοί ήδη στρέφουν το βλέμμα πέρα από την Rey, τον Finn και τη Rose, σε μια νέα γενιά παιδιών.
Ο Luke μπορεί να μην είναι ο τελευταίος Jedi, αλλά, όπως υπαινίσσεται η ταινία, η ζημιά που έχουν κάνει οι πραγματικές πολιτικές φιγούρες που «διαβάζουμε» στα πρόσωπα του Πρώτου Τάγματος, είναι μόνιμη. Χωρίς να έχουμε τον BB-8 ή τον Artoo διαθέσιμους στο δικό μας γαλαξία, τίποτα δεν είναι εύκολο να διορθωθεί.
Θα περάσουν δεκαετίες μέχρι να επισκευαστούν τα διαλυμένα συστήματα…
*Η Rebecca Harrison είναι λέκτορας στη Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης. Συμβάλλει με το έργο της στο The Conversation, ένα δίκτυο συνεργασίας μεταξύ συντακτών-δημοσιογράφων και ακαδημαϊκών. Σκοπός του δικτύου είναι να παρέχει εμπεριστατωμένη ανάλυση της ειδησεογραφίας και άρθρα, τα οποία είναι ελεύθερα για ανάγνωση και αναδημοσίευση.
Επιμέλεια: Έρη Σφαέλου
