Της Ζωής Τόλη
Οι «Τρωάδες σήμερα» της Ρούλας Πατεράκη, με την Μπέττυ Αρβανίτη και έναν αξιόλογο θίασο, έργο αφιερωμένο στη συμπλήρωση τριάντα χρόνων από την ίδρυση της «Πράξης» -αστικής και μη κερδοσκοπικής εταιρείας- και του Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας, είναι μία καθαρά γυναικεία παράσταση, μια τραγωδία με την ιδιαιτερότητα του «κλειστού χώρου».
Ένα θεατρικό έργο βασισμένο στις τραγωδίες «Τρωάδες», «Εκάβη», «Ελένη», «Ανδρομάχη» και στην Ομηρική «Ιλιάδα», σε διασκευή-σκηνοθεσία της αντισυμβατικής Ρούλας Πατεράκη, στηριζόμενο σε μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου.
Μια παραγωγή που αφορά την έκπτωση του αξιακού συστήματος του λεγόμενου προηγμένου κόσμου, το τέλος της αθωότητας, την απουσία της συλλογικής ευθύνης, την απόλυτη κατεδάφιση και χρεοκοπία του ανθρώπου. Και όλα αυτά σε μια περίοδο παγκόσμιας φτωχοποίησης και παθητικοποίησης σημαίνει απώλεια σώματος, ψυχής και πνεύματος.
Ο Ευριπίδης στις «Τρωάδες» (γράφτηκε το 425 π.Χ.), «στο αντιπολεμικό αυτό αριστούργημα», επιλέγει να μιλήσει μέσα από τη ματιά των αιχμαλώτων γυναικών της Τροίας, που σκλάβες σύρονται σε ξένο τόπο. Στις «Τρωάδες σήμερα» η συγγραφέας διαπραγματεύεται μια σύγχρονη μορφή πολέμου, αιχμαλωσίας, προσφυγιάς, εκτοπισμού, ποινής και τιμωρίας. Βλέπουμε τον πόλεμο από την οπτική του άμαχου πληθυσμού, αυτών που στις σημερινές συρράξεις ονομάζονται κυνικά παράπλευρες απώλειες.
Τα λυρικά δεν χρειάζονται -σημειώνει η σκηνοθέτις- καθότι ο τωρινός πολιτισμός μάς έχει στερήσει το θρήνο. Η απουσία του χορού δηλώνει ότι δεν υπάρχει τραγωδία σήμερα που να εκπροσωπείται από ένα σύνολο ανθρώπων ίδιας πεποίθησης και ιδεολογίας. Μπορεί λαοί να καταστρέφονται, αλλά εφόσον δεν υπάρχει ΚΑΘΑΡΣΗ, μονάχα ο ΤΡΟΜΟΣ απομένει, και ο τρόμος δεν σου επιτρέπει να καταλάβεις την τραγωδία ακόμα και μέσα απ’ την πιο έξοχη μετάφραση. Στο σύγχρονο δράμα οι άνθρωποι κραυγάζουν ή σιωπούν.
Εξαρχής η Εκάβη -την υποδύεται η εξαιρετική Μπέττυ Αρβανίτη- δεν θρηνεί. Είναι στεγνή σαν έρημος. Άλλωστε είναι και εκείνη υπεύθυνη για το χαμό του λαού της. Είναι βασίλισσα, θα μπορούσε να αποτρέψει πολλά. Είναι λοιπόν και αυτή ένοχη. Στην παράσταση παίζει σκάκι, ένα παιχνίδι ευφυΐας, στρατηγικής και τακτικών. Όποιος έχει συμμετοχή στο κύπελλο της εξουσίας, δηλητηριάζεται, παρατηρεί η Πατεράκη. Είναι μια Εκάβη ειδωμένη με τη σημερινή ματιά, μια έγκλειστη σύγχρονη Εκάβη, που ενέχει την παλιά. Είναι πρότυπο εξουσίας που ακόμα και στην πτώση/αποκαθήλωσή της τρομάζει τον Οδυσσέα (τον υποδύεται ο πολύ καλός Νίκος Αρβανίτης). Ο λόγος της αποστεωμένα αλαζονικός, κυνικός, καίριος, χωρίς ίχνος σεμνότητας, όπως ταιριάζει σε έκπτωτη περσόνα που κάποτε ασκούσε εξουσία. Συνταρακτικές οι σκηνές με τον εμετικό χυλό τον οποίον αναγκάζονταν -δεν υπήρχε άλλη επιλογή- να δεχθούν ως τροφή, εκείνη και οι συγκρατούμενές της θύμιζαν ζοφερό σκηνικό Άουσβιτς με τα ομοιόμορφα γκρίζα αηδιαστικά φορέματα μέσα σ’ ένα σιδηρόφρακτο κελί (σκηνικά-κοστούμια Ελένη Μανωλοπούλου).
Όλες εξαθλιωμένες αλλά ψηλομύτες και ακατάδεκτες, εκτός από την Κασσάνδρα, η οποία φαίνεται να απολαμβάνει με λαιμαργία το γεύμα της, απάνθρωπη μέσα στην τρέλα της, γίνεται αποδέκτης της βίας και φιμώνεται. Φυσικό επακόλουθο, γιατί οι άνθρωποι αμυνόμενοι φιμώνουν αυτό που δεν θέλουν ν’ ακούσουν, αυτό που έχουν χάσει απ’ τον εαυτό τους, παρατηρεί η Μαρία Κεχαγιόγλου που υποδύεται την Κασσάνδρα. Οι υπόλοιπες φυλακισμένες είναι η Ελένη – Τζίνη Παπαδοπούλου, μια Μάτα Χάρι μέσα στη δυστυχία της, η Ανδρομάχη – Άννα Κουτσαφτίκη, απελπισμένη ύπαρξη που επαναστατεί, και η γενναία Πολυξένη – Τασία Σοφιανίδου, σύγχρονη Ιφιγένεια, μια φανατική που προκαλεί το θάνατό της για να εκδικηθεί.
Ο μόνος ήρωας που διασώζεται για το μοντέρνο διανθρώπινο χαρακτήρα του είναι ο πολυμήχανος Οδυσσέας, μία πολύπλοκη προσωπικότητα, ένας έξυπνος Έλληνας συγγενής μας σε μια εποχή που οι γενναίοι σαν τον Έκτορα υποχωρούν και οι ωραίοι σαν τον Πάρη είναι νεκροί. Είναι ένας αδίστακτος διπλωμάτης, ένας ηθοποιός που παίζει το ρόλο του συνειδητά, λέει ο Νίκος Αρβανίτης που υποδύεται τον Οδυσσέα και συνεχίζει: Βρισκόμαστε σ’ ένα πολύ επικίνδυνο στάδιο, να έχουμε τον άνθρωπο που ξεριζώνεται, πλάνητα, με διάταγμα να μη βρει ποτέ μία Ιθάκη και για όλα αυτά υπεύθυνη είναι η περίφημη Δύση.
Καθίσταται επομένως επίκαιρο και κλασικό το μήνυμα του θεματικού πυρήνα του έργου, είναι δηλαδή μία δήλωση ειρήνης και συμφιλίωσης. Οι επίσης αξιόλογοι Δημήτρης Παπανικολάου – Ταλθύβιος και Νίκος Μαυράκης – Ευρυβάτης συμπληρώνουν το καστ αυτού του εμπνευσμένου θεατρικού εγχειρήματος και μαζί με τους Αλέκο Αναστασίου (φωτισμοί) και Άγγελο Τριανταφύλλου (μουσική) συντείνουν σε μια μεγαλειώδη συλλογική δουλειά με διαχρονική αξία, δώρο στον σκεπτόμενο άνθρωπο ως πολίτη του κόσμου. Η σκηνοθεσία απογειώνει το έργο και οι ερμηνείες των ηθοποιών, εφάμιλλες του διαμετρήματος των ηρώων που ενσαρκώνουν με δραματουργικό βάθος, δεν αφήνουν το θεατή αμέτοχο ή ασυγκίνητο.
Σήμερα ίσως να μην υπάρχει τραγωδία ως είδος ποίησης και δράματος, αλλά η έννοια του τραγικού είναι πιο ισχυρή από ποτέ (Ρούλα Πατεράκη).
