Της Μαρίνας Κουρμπέλα (marinakourbela@gmail.com)
Οι θάλασσες και οι ωκεανοί αποτελούν ζωτική κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η Ε.Ε. διαθέτει το μεγαλύτερο αριθμό εμπορικών λιμένων (1.200), καθώς και το μεγαλύτερο εμπορικό στόλο παγκοσμίως.
Σύμφωνα με στοιχεία αρμοδίων Θεσμικών Οργάνων της ΕΕ, το 90% των εμπορικών συναλλαγών με τρίτες χώρες και το 40% των συναλλαγών εντός της ΕΕ πραγματοποιούνται θαλασσίως. Ο τομέας αυτός αντιπροσωπεύει σχεδόν 5,4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και παράγει μικτή προστιθέμενη αξία σχεδόν 500 δισ. ευρώ ετησίως.
Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν τεράστιες αναξιοποίητες δυνατότητες καινοτομίας και ανάπτυξης, ειδικά σε ορισμένες περιοχές. Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια η ΕΕ έχει διευρύνει το πεδίο που καλύπτει η θαλάσσια πολιτική της, ώστε να περιλαμβάνει όλες τις χρήσεις του θαλάσσιου χώρου.
Εξελίξεις στη θαλάσσια κυκλοφορία επιβατών
Η θαλάσσια κυκλοφορία αντιπροσωπεύει σχεδόν το σύνολο της αγοράς επιβατικών μεταφορών με πλωτά στην ΕΕ. Η εσωτερική ναυσιπλοΐα αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 1% της αγοράς.
Η αυξημένη θαλάσσια κυκλοφορία επιβατών έχει ουσιώδη σημασία για την ένταξη αρχιπελάγων, νησιών και απομακρυσμένων/απόκεντρων περιοχών στον κοινωνικό και οικονομικό ιστό της ΕΕ. Σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. μικρά νησιά χωρίς αεροπορική σύνδεση), δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στις θαλάσσιες μεταφορές και οι πολίτες είναι αναγκασμένοι να ταξιδεύουν με πλοίο, υπό τους όποιους όρους μπορεί να επιβάλει ο μεταφορέας.
Οι κρουαζιέρες
Το 2013, ο αριθμός των επιβατών κρουαζιέρας έφθασε σχεδόν τα 7 εκατομμύρια, δηλαδή περίπου το 3,5% της αγοράς . Ο τομέας της κρουαζιέρας αποτελεί μέρος του τμήματος πολυτελείας του τομέα της ναυτιλίας. Tα πλοία που περιλαμβάνουν πλήρη ξενοδοχειακή υποδομή, προσφέρουν δραστηριότητες αναψυχής και συχνά μεταφέρουν τους επιβάτες στον λιμένα αναχώρησης.
Τα ευρωπαϊκά λιμάνια – Κύρια χαρακτηριστικά
Η ΕΕ διαθέτει πάνω από 1.200 εμπορικούς θαλάσσιους λιμένες. Οι λιμένες διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Υπάρχουν περισσότεροι από 1.200 εμπορικοί θαλάσσιοι λιμένες σε 23 από τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ. Αποτελούν βασικούς κόμβους στο παγκόσμιο εμπορικό δίκτυο, αφ’ ης στιγμής διακινούνται σε αυτούς τα τρία τέταρτα περίπου του εμπορίου φορτίων της ΕΕ με τρίτες χώρες και πάνω από το ένα τρίτο των ενδοενωσιακών εμπορευματικών μεταφορών.
Για το 2014 το υγρό χύδην φορτίο αντιστοιχούσε στο 37 % του συνολικού φορτίου που διακινήθηκε μέσω των θαλάσσιων λιμένων της ΕΕ, με δεύτερο το ξηρό χύδην φορτίο (23 %) και τελευταία τα εμπορευματοκιβώτια (21 %). Επιπλέον, οι λιμένες αυτοί εξυπηρετούν ετησίως 400 εκατομμύρια επιβάτες.
Ο ρόλος των λιμένων είναι επίσης σημαντικός σε ό,τι αφορά τη σύνδεση των νησιών και των απομακρυσμένων περιοχών με την ηπειρωτική χώρα.
Ανομοιογένεια
Ο λιμενικός τομέας διακρίνεται από μεγάλη ανομοιογένεια, με λιμένες που διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό ως προς το μέγεθος, το είδος, την οργάνωση και τον τρόπο σύνδεσής τους με την ενδοχώρα. Οι λιμένες της ΕΕ παρουσιάζουν έντονες αποκλίσεις όσον αφορά την αποδοτικότητα και την παραγωγικότητά τους, οι οποίες μάλιστα οξύνονται τα τελευταία χρόνια. Από το σύνολο των εμπορευμάτων και των επιβατών που διέρχονται από λιμένες της ΕΕ, περί το 96 % και το 93 %, αντιστοίχως, διέρχονται από τους 329 βασικούς θαλάσσιους λιμένες, οι οποίοι είναι, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της ΕΕ για το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ), ουσιώδους σημασίας για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.
Ακόμη όμως και μεταξύ αυτών των βασικών λιμένων, οι αποκλίσεις που παρατηρούνται είναι αξιοσημείωτες: το 2012 οι τρεις μεγαλύτεροι λιμένες της ΕΕ (Ρότερνταμ, Αμβούργου και Αμβέρσας) αντιπροσώπευαν από μόνοι τους το ένα πέμπτο περίπου των κινήσεων φορτίου, εν μέρει λόγω της γειτνίασής τους με μεγάλες αγορές παραγωγής και κατανάλωσης στη βορειοδυτική Ευρώπη. Αντιθέτως, η δραστηριότητα των εννέα μεγαλύτερων λιμένων στη Μεσόγειο που ανήκουν σε κράτη μέλη της ΕΕ αντιστοιχούσε, αθροιστικά, σε λιγότερο από το 15 % του συνόλου των κινήσεων φορτίου.
Αυξάνεται το μέγεθος των πλοίων
Το παράδειγμα
Ενδεικτικό του πόσο μεγάλα είναι στην πραγματικότητα τα σχετικά σκάφη είναι το παράδειγμα του σκάφους τύπου «Triple E» που έχει μήκος 400 μέτρα (το αντίστοιχο δύο γηπέδων ποδοσφαίρου, δύο παγοδρομίων για χόκεϊ και δύο γηπέδων καλαθοσφαίρισης μαζί) και χωρητικότητα 18 000 TEU (και πλέον πρόσφατα έως και 22 000 TEU). Εάν το ίδιο φορτίο φορτωνόταν σε φορτηγά οχήματα, το αποτέλεσμα θα ήταν να σχηματιστεί ένα «τείχος φορτηγών» τα οποία θα καταλάμβαναν μία ολόκληρη λωρίδα κυκλοφορίας κατά μήκος του αυτοκινητοδρόμου που συνδέει το Άμστερνταμ με το Παρίσι.
Καθεστώς των λιμανιών
Η συντριπτική πλειονότητα των λιμενικών αρχών στην Ευρώπη ανήκει στο Δημόσιο. Οι λιμενικές αρχές έχουν στην κυριότητά τους τις βασικές υποδομές και τις εκμισθώνουν σε φορείς εκμετάλλευσης λιμένων, συνήθως με πράξη παραχώρησης, ενώ διατηρούν όλες τις ρυθμιστικές αρμοδιότητές τους (μοντέλο του ιδιοκτήτη εγκαταστάσεων «landlord»). Οι λιμενικές δραστηριότητες διεκπεραιώνονται από ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες παρέχουν και συντηρούν ιδιόκτητες ανωδομές, περιλαμβανομένων κτιρίων και εξοπλισμού χειρισμού φορτίου στους τερματικούς σταθμούς. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μερικοί από τους μεγαλύτερους λιμένες (όπως του Felixstowe, του Μάντσεστερ, του Λίβερπουλ, του Immingham και του Σαουθάμπτον) έχουν ιδιωτικοποιηθεί πλήρως.
Επενδύσεις σε λιμενικές υποδομές- Χρηματοδοτηση
Οι επενδύσεις σε λιμενικές υποδομές συγχρηματδοτούνται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και του Ταμείου Συνοχής (ΤΣ) στο πλαίσιο της επιμερισμένης διαχείρισης, αλλά επίσης και μέσω των διευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών (ΔΕΔ-Μ) και του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF) στο πλαίσιο της άμεσης διαχείρισης.
Συνολικά, μεταξύ 2000 και 2013, από τον προϋπολογισμό της ΕΕ χορηγήθηκαν περίπου 6,8 δισεκατομμύρια ευρώ για τη χρηματοδότηση επενδύσεων σε θαλάσσιους λιμένες: 3 δισεκατομμύρια ευρώ κατά την περίοδο προγραμματισμού 2000-2006 και 3,8 δισεκατομμύρια ευρώ κατά την περίοδο 2007-2013. Στις δύο αυτές περιόδους, το μεγαλύτερο τμήμα της χρηματοδότησης της ΕΕ (περίπου το 91 %) προερχόταν από τα ΕΤΠΑ/ΤΣ και διοχετευόταν μέσω επιχειρησιακών προγραμμάτων).
Κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, η χρηματοδότηση της ΕΕ διατηρείται σε υψηλά επίπεδα. O μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» (CEF) διαθέτει ενδεικτικό ποσό, ύψους 24 δισεκατομμυρίων ευρώ, για τη συγχρηματο δότηση επενδύσεων σε μεταφορές (αφορά όλους τους τρόπους μεταφοράς) είτε υπό άμεση διαχείριση είτε με τη χρήση χρηματοοικονομικών μέσων (με ανάθεση στην ΕΤΕπ).
Επιλέξιμα για τη χρηματοδότηση αυτή είναι έργα που αφορούν τις θαλάσσιες μεταφορές, περιλαμβανομένων επενδύσεων σε λιμενικές υποδομές και θαλάσσιες αρτηρίες. Για έργα που αφορούν θαλάσσιες αρτηρίες έχουν δεσμευθεί έως και 900 εκατομμύρια ευρώ, ενώ για έργα που αφορούν το συνολικό δίκτυο και για έργα που αφορούν τις υπηρεσίες εμπορευματικών μεταφορών θα διατεθούν προϋπολογισμοί ύψους έως και 1 δισεκατομμυρίου ευρώ και 200 εκατομμυρίων ευρώ αντιστοίχως.
Στο πλαίσιο της πρώτης πρόσκλησης για την υποβολή προτάσεων για χρηματοδότηση από τον CEF (2014), υποβλήθηκαν αιτήσεις για συγχρηματοδότηση λιμένων αξίας 7,1 δισεκατομμυρίων ευρώ, και εγκρίθηκαν επιχορηγήσεις συνολικού ύψους 907 εκατομμυρίων ευρώ, κυρίως για έργα στους 104 κεντρικούς λιμένες και σε θαλάσσιες αρτηρίες. Επιπλέον, περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ χρηματοδοτικών πόρων της ΕΕ έχουν δεσμευθεί στο πλαίσιο των ΕΤΠΑ/ΤΣ για θαλάσσιους λιμένες: 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ για μεγάλους (ΔΕΔ-Μ) λιμένες και 0,5 δισεκατομμύρια ευρώ για λιμένες μικρότερου μεγέθους
Χρηματοδοτική στήριξη από την ΕΤΕπ
Σύμφωνα με τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), αποστολή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων είναι «να συμβάλλει στην ισόρροπη και απρόσκοπτη ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς για το συμφέρον της Ένωσης προσφεύγοντας στην κεφαλαιαγορά και στους ιδίους της πόρους».
Η Τράπεζα, κατά την εκτέλεση της αποστολής της, «διευκολύνει τη χρηματοδότηση επενδυτικών γενικά στην αύξηση της οικονομικής παραγωγικότητας και ευνοεί την πραγματοποίηση της εσωτερικής αγοράς» Εκτός από τη χρηματοδότηση που προέρχεται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, μεταξύ 2000 και 2013 η ΕΤΕπ έχει επίσης χρηματοδοτήσει επενδύσεις σε λιμενικές υποδομές και ανωδομές στην ΕΕ και σε γειτονικές χώρες της Μεσογείου (Μαρόκο και Αίγυπτο) εν είδει δανεισμού ύψους περίπου 10,1 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Κρατικές ενισχύσεις
Η χρηματοδότηση υποδομής που δεν προορίζεται να αποτελέσει αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης δεν συνιστά κρατική ενίσχυση κατά την έννοια του άρθρου 107, παράγραφος 1, της Συνθήκης. Ως εκ τούτου, οι χρηματοδοτήσεις αυτού του είδους δεν μπορούν να ελεγχθούν από την Επιτροπή.
Στις κρατικές ενισχύσεις δεν συγκαταλέγονται, παραδείγματος χάριν, η χρηματοδότηση υποδομών που προορίζονται για δραστηριότητες τις οποίες το κράτος εκτελεί κανονικά κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας (παραδείγματος χάριν, φάροι και λοιπός εξοπλισμός για τις ανάγκες της γενικής ναυσιπλοΐας, συμπεριλαμβανομένων εσωτερικών πλωτών οδών, της αντιπλημμυρικής προστασίας και της διαχείρισης της χαμηλής στάθμης των υδάτων προς το γενικό συμφέρον, αστυνομικές και τελωνειακές υπηρεσίες).
Πέραν αυτών, η χρηματοδότηση υποδομής που δεν χρησιμοποιείται για την παροχή αγαθών και υπηρεσιών σε μια αγορά (για παράδειγμα, δρόμοι οι οποίοι είναι διαθέσιμοι για δωρεάν δημόσια χρήση) δεν συνιστά κρατική ενίσχυση. Εντούτοις, η χρηματοδότηση υποδομής που προορίζεται να αποτελέσει αντικείμενο οικονομικής εκμετάλλευσης, όπως οι λιμενικές υποδομές, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων.
Ο νέος γενικός κανονισμός απαλλαγής κατά κατηγορία (ΓΚΑΚ), ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2014, καθορίζει τις περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι δυνατή η χορήγηση κρατικών ενισχύσεων σε εταιρείες χωρίς πρότερη κοινοποίηση στην Επιτροπή. Η Επιτροπή εξετάζει επί του παρόντος το ενδεχόμενο να προσδιορίσει στον ΓΚΑΚ τις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι επενδύσεις σε λιμένες δεν ενέχουν κωλύματα (ήτοι τις κατηγορίες των επενδύσεων σε λιμένες για τις οποίες δεν απαιτείται κοινοποίηση).
Κατάρτιση από τα κράτη-μέλη μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την ανάπτυξη των λιμένων
Οι επενδύσεις σε λιμενικές υποδομές και ανωδομές είναι πολύ δαπανηρές και χρήζουν μακροπρόθεσμου σχεδιασμού προκειμένου να διασφαλιστεί η κερδοφορία τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα κράτη μέλη οφείλουν να καταρτίσουν άρτια και συνεκτική μακροπρόθεσμη στρατηγική για την ανάπτυξη των λιμένων τους. Από το 2013 ο κανονισμός του ΔΕΔ-Μ προβλέπει τη δυνατότητα σχεδιασμού υποδομών σε επίπεδο ΕΕ μέσω της συγκρότησης ενός κεντρικού και συνολικού δικτύου, καθώς και τεχνικά πρότυπα και προθεσμίες υλοποίησης.
Για να είναι οι επενδύσεις σε λιμένες επιλέξιμες για στήριξη από χρηματοδοτικούς πόρους της ΕΕ κατά την περίοδο 2014-2020, θα πρέπει υποχρεωτικά εκ του νόμου να εντάσσονται σε ένα ευρύτερο, περισσότερο ολοκληρωμένο στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης λιμένα (οι «εκ των προτέρων αιρεσιμότητες).
Σκοπός αυτού του σχεδίου είναι να διασφαλίσει ακόμη περισσότερο την αυξημένη αποτελεσματικότητα των μελλοντικών επενδύσεων σε λιμενικές υποδομές, εφόσον μια τέτοια στρατηγική θα προσδιόριζε τόσο την υφιστάμενη δυναμικότητα του λιμένα όσο και την ανάγκη επιπλέον δυναμικότητας, θα αξιολογούσε την τρέχουσα και πιθανή μελλοντική ζήτηση της αγοράς και θα ανέλυε τις δυνατότητες συνεργασίας με άλλους λιμένες, τις ενδεχόμενες συνέργειες και την εξειδίκευσή του.
Πηγή: Βlog:marina anastas.kourbela
