Της Μαρίνας Κουρμπέλα (marinakourbela@gmail.com)
Μια σειρά μέτρων ετοίμασε η ολλανδική προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε., προκειμένου να ανακάμψει η ευρωπαϊκή χαλυβουργία και να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της διεθνώς.
Σημειώνεται, πως ο τζίρος της ευρωπαϊκής χαλυβουργίας είναι περί τα 180 δισ. ευρώ, προσφέρει περίπου 360.000 θέσεις άμεσης απασχόλησης και η παραγωγή της είναι περί τους 170 εκατ. τόνους χάλυβα στις περισσότερες από 500 εγκαταστάσεις παραγωγής σε 23 κράτη-μέλη της Ε.Ε.
Υπενθυμίζεται, ότι στις 9 Νοεμβρίου 2015 η λουξεμβουργιανή προεδρία συγκάλεσε έκτακτη σύνοδο του Συμβουλίου Ανταγωνιστικότητας, προκειμένου να αξιολογήσει τις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή χαλυβουργία, συμπεριλαμβανομένων της πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας, της παύσης λειτουργίας των χαλυβουργικών εγκαταστάσεων, που ακολούθησε, και την απώλεια θέσεων εργασίας. Η λουξεμβουργιανή προεδρία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι αναγκαίο να αναληφθούν συγκεκριμένες δράσεις για να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της σύγχρονης ευρωπαϊκής χαλυβουργίας στο πλαίσιο μιας συνολικής προσέγγισης για τη δημιουργία ενός πλαισίου ανταγωνιστικών συνθηκών για το σύνολο του βιομηχανικού κλάδου της Ε.Ε.
Επίσης, στις 15 Φεβρουαρίου 2016 συνεκλήθη ειδική διάσκεψη υψηλού επιπέδου των ενδιαφερόμενων φορέων (στο πλαίσιο των εν εξελίξει εργασιών της ομάδας υψηλού επιπέδου για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες), με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, προκειμένου να γίνει επισκόπηση της κατάστασης και να οριστούν πολιτικές δράσεις, περιλαμβανομένης της αξιολόγησης της υλοποίησης του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης του 2013 για το χάλυβα.
Τα θέματα που τέθηκαν στη διάσκεψη ήταν κυρίως το εμπόριο, οι επενδύσεις στην καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων, που αποτελεί τον πυρήνα του Σχεδίου Γιούνκερ, και η δέσμη μέτρων της Επιτροπής για την κυκλική οικονομία. Οι συμμετέχοντες επανέλαβαν την ανάγκη να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για τη διασφάλιση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών ενεργοβόρων βιομηχανιών
H κατάσταση της ευρωπαϊκής χαλυβουργίας
Η ευρωπαϊκή χαλυβουργία έχει κύκλο εργασιών περί τα 180 δισ. ευρώ, με περίπου 360.000 θέσεις άμεσης απασχόλησης, ενώ παράγει ετησίως περί τους 170 εκατ. τόνους χάλυβα σε περισσότερες από 500 εγκαταστάσεις παραγωγής σε 23 κράτη μέλη της ΕΕ.
Στην Ε.Ε. αναλογεί σήμερα, περίπου, μόνο το 10% της παγκόσμιας παραγωγής, από το 22% που της αντιστοιχούσε το 2001 και 15,7% το 2007. Αντίθετα, το μερίδιο της Κίνας στην παγκόσμια παραγωγή χάλυβα αυξήθηκε από 15% το 1999 σε περίπου 50% σήμερα.
Ο χάλυβας αποτελεί ουσιαστικό μέρος ενός μεγάλου αριθμού βιομηχανικών αξιακών αλυσίδων. Η παροχή οικονομικά προσιτού και υψηλής ποιότητας χάλυβα συνδέεται στενά με την ανταγωνιστικότητα πολλών βιομηχανικών τομέων, μεταξύ των οποίων οι δομικές κατασκευές, η αυτοκινητοβιομηχανία, η βιομηχανία ηλεκτρονικών, η μηχανολογία και η ηλεκτρολογία.
Ως αποτέλεσμα των προηγούμενων προσπαθειών αναδιάρθρωσης, ο χαλυβουργικός τομέας της Ε.Ε. είναι σήμερα πιο δυναμικός, καινοτόμος και προσανατολισμένος προς τις ανάγκες του πελάτη. Η ικανότητα της χαλυβουργίας να αναπτύξει νέες, ιδιαίτερες ιδιότητες και υψηλής ποιότητας προϊόντα χάλυβα, της προσδίδει ένα παγκόσμιο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Επιπλέον, η ευρωπαϊκή χαλυβουργία περιλαμβάνεται μεταξύ των πρωτοπόρων παγκοσμίως όσον αφορά τις περιβαλλοντικές επιδόσεις και την αποδοτικότητα των πόρων.
Παρά ταύτα, η ευρωπαϊκή χαλυβουργία αντιμετωπίζει ορισμένες σημαντικές προκλήσεις, όπως αυτές που αναφέρουμε στη συνέχεια.
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή χαλυβουργία και οι λύσεις πολιτικής είναι:
1. Παγκόσμια πλεονάζουσα ικανότητα και αθέμιτες εμπορικές πρακτικές: πολιτική δέσμευση με τους εταίρους της Ε.Ε. και βέλτιστη χρήση υφιστάμενων εργαλείων
Ο τομέας του χάλυβα στην Ε.Ε. επί του παρόντος πάσχει από σημαντική παγκόσμια πλεονάζουσα ικανότητα παραγωγής. Άλλες βιομηχανίες πλήττονται εξίσου από την παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση και τη συνακόλουθη πλεονάζουσα ικανότητα, η οποία ασκεί αυξημένη καθοδική πίεση στις τιμές του χάλυβα και ενθαρρύνει συμπεριφορές στρέβλωσης του εμπορίου από ανταγωνιζόμενες περιοχές.
Για παράδειγμα, η «World Steel Association» εκτίμησε το 2014 ότι η κινεζική πλεονάζουσα ικανότητα παραγωγής χάλυβα το έτος αυτό ήταν περίπου 340 εκατ. τόνοι, δηλαδή πάνω από το διπλάσιο της ετήσιας παραγωγής ακατέργαστου χάλυβα της Ε.Ε. για το ίδιο έτος (169 εκατ. τόνοι). Ταυτόχρονα, η παραγωγή ακατέργαστου χάλυβα της Ε.Ε. μειώθηκε το 2015 σε 155 εκατ. τόνους.
Οι επιζήμιες επιπτώσεις της κινεζικής κρατικής χρηματοδότησης στην πρόσθετη παραγωγική ικανότητα ενισχύθηκαν με την οικονομική επιβράδυνση στην Κίνα. Επιπλέον, πολλές τρίτες χώρες παραγωγής χάλυβα έχουν εφαρμόσει περιορισμούς ή στρεβλώσεις στο εμπόριο, ώστε να προστατεύουν τις τοπικές τους βιομηχανίες χάλυβα, που περιλαμβάνουν δασμολογικούς φραγμούς, μη δασμολογικά μέτρα, εξαγωγικά κίνητρα και επιδοτήσεις, καθώς και περιορισμούς σε διάφορους τύπους πρώτων υλών για παραγωγή χάλυβα.
Επιπλέον του τοπικού προστατευτισμού, τρίτες χώρες συχνά χρησιμοποιούν αθέμιτες εμπορικές πρακτικές με σκοπό να εξαγάγουν την πλεονάζουσα παραγωγή. Όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο και στηρίζεται σε στοιχεία, η Επιτροπή αντιμετωπίζει αυτές τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές διά των μέσων εμπορικής άμυνας (ΜΕΑ) που διαθέτει. Συνεπεία αυτού, εφαρμόζονται 35 οριστικά μέτρα αντιντάμπινγκ έναντι αυτών των αθέμιτων εμπορικών συμπεριφορών.
Το 2015 και στις αρχές του 2016 η χαλυβουργία της Ε.Ε. κατέθεσε 9 νέες καταγγελίες κατά αθέμιτων εμπορικών πρακτικών στον τομέα του χάλυβα. Οι τελευταίες έρευνες αντιντάμπινγκ άρχισαν στις 12 Φεβρουαρίου 2016 για να διαπιστωθεί κατά πόσον οι κινεζικές εισαγωγές τριών προϊόντων χάλυβα απετέλεσαν αντικείμενο ντάμπινγκ στην αγορά της Ε.Ε. Εάν διαπιστωθεί ότι συμβαίνει αυτό, η Επιτροπή θα λάβει μέτρα για να προστατευθεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία από τις επιζήμιες επιπτώσεις του αθέμιτου εμπορίου. Επιπλέον, η Επιτροπή αποφάσισε στις 12 Φεβρουαρίου 2016 να επιβάλει από την ημερομηνία αυτή προσωρινούς δασμούς αντιντάμπινγκ σε ένα άλλο προϊόν που εισάγεται από την Κίνα και τη Ρωσία, σε συνέχεια άλλων προσωρινών μέτρων αντιντάμπινγκ που εγκρίθηκαν πρόσφατα.
Η Επιτροπή αντιμετωπίζει, επίσης, το πρόβλημα στη ρίζα του, ήτοι την παγκόσμια πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, και ενθαρρύνει τις κυβερνήσεις τρίτων χωρών να εφαρμόζουν το κατάλληλο μείγμα μέτρων πολιτικής. Αυτές οι πολιτικές συζητήσεις διεξάγονται σε πολυμερές (όπως της Επιτροπής Χάλυβα του ΟΟΣΑ) όσο και σε διμερές επίπεδο (ήτοι οι ομάδες επαφής χάλυβα της Ε.Ε. με τρίτες χώρες). Επιπροσθέτως, η Ε.Ε. είναι αποφασισμένη να εφαρμόσει μια φιλόδοξη εμπορική ατζέντα και να ανοίξει τις αγορές τρίτων χωρών για τα προϊόντα χάλυβα της Ε.Ε. μέσω διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο των συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών.
2. Καθεστώς οικονομίας της αγοράς για την Κίνα
Ορισμένες διατάξεις του πρωτοκόλλου προσχώρησης της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου λήγουν στις 11 Δεκεμβρίου 2016. Η Επιτροπή δεν έχει λάβει ακόμη τελική απόφαση για το πώς πρέπει το γεγονός αυτό να ληφθεί υπόψη στη νομοθεσία περί εμπορικής άμυνας της Ε.Ε. Επί του παρόντος, η Επιτροπή διενεργεί ενδελεχή εξέταση, η οποία περιλαμβάνει και ανάλυση ανά τομέα και ανά κράτος μέλος. Η εξέταση αυτή καλύπτει και άλλες πτυχές του εν λόγω ζητήματος, και ειδικότερα τον δυνητικό αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας. Στο πλαίσιο της αξιολόγησής της η Επιτροπή προτίθεται να προβεί σε ανταλλαγή εμπειριών και να αναπτύξει στενές επαφές με τους εμπορικούς εταίρους γι αυτό το ζήτημα.
3. Κόστος της ενέργειας – παγκόσμια και ενδοενωσιακή κατάσταση
Οι περισσότερες πρόσφατες διεθνείς στατιστικές των τιμών της ενέργειας δείχνουν ότι οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε. είναι πολύ υψηλότερες σε σύγκριση με άλλες περιοχές του κόσμου που παράγουν χάλυβα, γεγονός που έχει μεγάλο αντίκτυπο στην κατάσταση ενεργοβόρων τομέων, όπως ο τομέας του χάλυβα.
Οι διαφορές τιμής της ενέργειας εντός της Ε.Ε. παραμένουν, και οι αποκλίσεις μπορεί να είναι ευρείες, ως αποτέλεσμα εθνικών ενεργειακών πολιτικών και φόρων. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί στενά αυτές τις εξελίξεις, και θα εκπονήσει νέα έκθεση, προς δημοσίευση το 2016, σχετικά με τις τιμές και το κόστος της ενέργειας.
Στην πρόσφατα εγκεκριμένη πρόταση για τη μεταρρύθμιση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ), η Επιτροπή στοχεύει να εξασφαλίσει πρόσβαση σε δωρεάν δικαιώματα για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες, περιλαμβανομένου του τομέα του χάλυβα, εντός των ορίων που θέτει το γενικό πλαίσιο για το κλίμα και την ενέργεια. Επιπλέον, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται ενεργά να χρησιμοποιούν τα έσοδα από πλειστηριασμούς στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ για οικονομική αντιστάθμιση του έμμεσου κόστους του ΣΕΔΕ, καταρτίζοντας παράλληλα εκθέσεις για τη χρήση τους με στόχο τη διαφύλαξη της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
Η πρόταση της Επιτροπής προβλέπει επίσης τη δημιουργία ταμείου καινοτομίας και ταμείου εκσυγχρονισμού με στόχο την επέκταση της υφιστάμενης στήριξης για την επίδειξη καινοτόμων τεχνολογιών προκειμένου να επεκταθούν οι καινοτομίες αιχμής στη βιομηχανία, καθώς και τη διευκόλυνση των επενδύσεων για τον εκσυγχρονισμό των ενεργειακών συστημάτων, ώστε να δοθεί ώθηση στην ενεργειακή απόδοση σε οικονομικά ασθενέστερα κράτη-μέλη. Η παρούσα πρόταση τελεί, επί του παρόντος, υπό εξέταση από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
4. Πολιτική ανταγωνισμού
Η πολιτική ανταγωνισμού είναι σημαντικό στοιχείο που βοηθά τα κράτη μέλη να προωθήσουν τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα των ενεργοβόρων βιομηχανιών τους προστατεύοντας παράλληλα την ενιαία αγορά μέσω εθνικών μέτρων στήριξης.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του περιβάλλοντος και της ενέργειας για την περίοδο 2014-2020 δίνουν στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να αντισταθμίζουν το έμμεσο κόστος χρηματοδότησης των καθεστώτων στήριξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (η αντιστάθμιση του έμμεσου κόστους της χρηματοδοτικής στήριξης για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έχει ήδη εγκριθεί για το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Ρουμανία και τη Δανία).
Επιπλέον, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής για ορισμένα μέτρα κρατικών ενισχύσεων στο πλαίσιο του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για την περίοδο μετά το 2012, τα κράτη μέλη μπορούν να αντισταθμίζουν το έμμεσο κόστος του ΣΕΔΕ υπό ορισμένες προϋποθέσεις (η Επιτροπή έχει ήδη εγκρίνει συστήματα αντιστάθμισης του έμμεσου κόστους του ΣΕΔΕ για το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, την Ισπανία, τις Κάτω Χώρες, την Ελλάδα, τη Λιθουανία και το Βέλγιο (Φλάνδρα)).
Επιπλέον, υπάρχει δυνατότητα χορήγησης ενισχύσεων για την έρευνα και την ανάπτυξη βάσει του πλαισίου κρατικών ενισχύσεων για την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία.
Για να αποφευχθεί ο επιζήμιος αγώνας δρόμου για επιδοτήσεις στην ενιαία αγορά, από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 δεν έχουν επιτραπεί ενισχύσεις διάσωσης και αναδιάρθρωσης για τον τομέα του χάλυβα, ενώ χρησιμοποιείται προσέγγιση με γνώμονα την αγορά για να επιτευχθούν οι προσαρμογές της παραγωγικής ικανότητας και η αναδιάρθρωση που απαιτούνται για τη διασφάλιση βιώσιμου και αειφόρου τομέα χαλυβουργίας στην Ευρώπη.
5. Επενδυτικό σχέδιο: ενίσχυση της καινοτομίας στη χαλυβουργία
Η μεγαλύτερη πρόκληση για την ευρωπαϊκή χαλυβουργία, που έρχεται αντιμέτωπη με τις υψηλές τιμές ενέργειας και τις φθηνές εισαγωγές εμπορευματοποιημένων προϊόντων από την Κίνα και άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, είναι να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της ενισχύοντας τη θέση της στα τμήματα του κλάδου που παρέχουν προηγμένα και υψηλής ποιότητας προϊόντα και, επομένως, υψηλότερα περιθώρια κέρδους. Τα προϊόντα χάλυβα υψηλής αξίας αποφέρουν πέντε έως οκτώ φορές περισσότερα έσοδα ανά τόνο σε σχέση με τα βασικά προϊόντα του χάλυβα. Για να προωθηθεί η εδραίωση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε αυτά τα τμήματα, ο κλάδος μπορεί να βασιστεί στις επιτρεπόμενες μορφές στήριξης από την Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη.
Ειδικά, το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη μπορεί να συμβάλει στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας ενεργοβόρων βιομηχανιών, όπως η χαλυβουργία, μέσω καινοτόμων λύσεων.
Σημειώνεται, πως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) έχει ήδη εγκρίνει και χρηματοδοτήσει ένα έργο σχετικό με το χάλυβα στο πλαίσιο του ΕΤΣΕ, ενώ περισσότερα έργα θα μπορούσαν, εφεξής να υποβληθούν για αξιολόγηση.
Ο νεοϊδρυθείς Ευρωπαϊκός κόμβος επενδυτικών συμβουλών μπορεί να αναπτύξει ειδική εμπειρογνωμοσύνη σε ενεργοβόρους κλάδους και να στηρίξει την ανάπτυξη ορθών επενδυτικών σχεδίων.
6. Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση: υποστήριξη ενεργών πολιτικών για την αγορά εργασίας
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εφαρμογή μέτρων αναδιάρθρωσης είναι αναπόφευκτη και μπορεί να επιφέρει απώλειες θέσεων εργασίας. Εντός των νομικών και δημοσιονομικών ορίων του, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσαρμογής στην Παγκοσμιοποίηση μπορεί να συγχρηματοδοτήσει έως και το 60% του συνολικού κόστους των ενεργών μέτρων για την αγορά εργασίας, με στόχο να βοηθηθούν οι απολυμένοι εργαζόμενοι στην εύρεση νέων θέσεων εργασίας.
