Της Νινέττας Κοντράρου-Ρασσιά
H Θήβα με το νέο αρχαιολογικό μουσείο της αναδεικνύεται σε έναν εξαιρετικό ταξιδιωτικό προορισμό. Μια ώρα δρόμος είναι από το κέντρο της Αθήνας, όπως διαπιστώσαμε μια παρέα φίλων και δημοσιογράφων όταν φθάσαμε στο λόφο της Καδμείας, όπου λειτουργεί το σύγχρονων προδιαγραφών αυτό μουσείο με συνεχές ωράριο ώς τις 8 το βράδυ και δωρεάν είσοδο για τον πρώτο μήνα λειτουργίας του.
Εχοντας παρακολουθήσει επί χρόνια τον γολγοθά της επέκτασης του κτηρίου και επανέκθεσης των πραγματικών θησαυρών αυτού του μουσείου, πήγαμε να δούμε αν άξιζαν οι αγώνες του επίτιμου εφόρου Αρχαιοτήτων Βοιωτίας Βασιλείου Αραβαντινού να στηθεί ένα υψηλών προδιαγραφών μουσείο σε μια πόλη σαν τη Θήβα, ισχυρότατη στην αρχαιότητα που δυστυχώς σήμερα έτσι όπως είναι κτισμένη πάνω στην αρχαία δεν διαθέτει έναν αντιπροσωπευτικό αρχαιολογικό χώρο. Με αποτέλεσμα, να συνιστά το μουσείο μοναδικό σημείο αναφοράς για τη μακραίωνη ιστορία και το μύθο αυτής της πόλης από την 3η χιλιετία π.Χ., όπως δείχνει η οικία που έχει αποκαλυφθεί στα θεμέλια του κτηρίου (η ανασκαφή είναι ορατή και επισκέψιμη) ώς το τέλος της οθωμανικής περιόδου.
Για να έχουμε μια εικόνα της αρχαίας τοπογραφίας, στο σημείο που βρισκόμαστε, πρέπει να πούμε ότι στο μουσείο βρίσκεται στο όριο της τειχισμένης πόλης, καθώς στα θεμέλιά του έχουν αποκαλυφθεί τα μυκηναϊκά τείχη της Καδμείας (13ος αι. π.Χ.). Διακόσια μέτρα πιο πάνω, πρέπει να ήταν η ακρόπολη και το ανάκτορο. Δυο βήματα από τον πεζόδρομο της σημερινής αγοράς, η ομάδα του Β. Αραβαντινού αποκαλύπτει κάθε τόσο ένα τμήμα του μυκηναϊκού ανακτόρου. Εχει βρεί τα αρχεία του ανακτορικού συγκροτήματος με πινακίδες Γραμμικής Β, το «Θησαυροφυλάκειο», εργαστήρια και αποθήκες με πολύτιμα είδη. Η ανασκαφή αυτή, που συνεχίζεται αυτές τις μέρες, αποτελεί την επέκταση ενός μάλλον εγκαταλειμμένου αρχαιολογικού χώρου που έφερε στο φως στις αρχές του 20ού αιώνα (1904-1910) η σκαπάνη του αρχαιολόγου Αντ. Κεραμόπουλου.
Η ιστορία των ανασκαφών είναι η πρώτη βιτρίνα που σε υποδέχεται στον ευρύχωρο προθάλαμο του μουσείου, όπου συνυπάρχει αρμονικά το καλοσχεδιασμένο (πλην μισοάδειο) πωλητήριο του ΤΑΠΑ. Η ξενάγησή μας από τον αρχαιολόγο Γιάννη Φάππα, που συνέβαλε τα μάλα στο στήσιμο της έκθεσης, αρχίζει από τη βιτρίνα των ανασκαφών και την κορυφαία πράξη των αρχαιολόγων και κυρίως του Χρήστου Καρούζου, που ήταν η απόκρυψη των αρχαιοτήτων λίγο πριν από την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, το 1940. Εφημερίδες της εποχής με τις οποίες είχαν τυλιχτεί τα αρχαία, σιδερένια κουτιά και πακέτα τσιγάρων, θυμίζουν την ιστορική αυτή πράξη προστασίας των αρχαιοτήτων ώστε να μην πέσουν στα χέρια των κατακτητών. Ανοιξαν λάκκους μπροστά από το μουσείο και τα έθαψαν όπως ακριβώς έκανε το ζεύγος Χρήστου και Σέμνης Καρούζου για την απόκρυψη των αρχαιοτήτων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.
Η μυθολογία της Θήβας με πρώτο και καλύτερο τον ημίθεο Ηρακλή, γέννημα-θρέμμα αυτού του τόπου, ανοίγει ουσιαστικά την αφήγηση ακολουθώντας μια κάπως δαιδαλώδη διαδρομή με πλήθος αντικειμένων. Τελετουργικά αγγεία και άλλα με παραστάσεις που απεικονίζουν τον Ηρακλή να μάχεται με το λιοντάρι της Νεμέας αποτελούν ευρήματα του Βασ. Αραβαντινού από το ιερό λατρείας του ήρωα.
Εχουμε όμως και τον Διόνυσο, γιο της κόρης του Κάδμου Σεμέλης και του Δία. Σε ένα ανάγλυφο σκύφο στον οποίο απεικονίζεται η μυθική ίδρυση των Θηβών από τον Κάδμο. Προχωρώντας στην κεντρική αίθουσα νιώθεις την παρουσία των πρωταγωνιστών του Θηβαϊκού κύκλου, όπως τους γνωρίσαμε από την αρχαιοελληνική τραγωδία. Ολο το γένος των Λαυδακιδών από τον Λάιο, τον Οιδίποδα, την Αντιγόνη, την Ισμήνη, ώς τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη.
Μονόλογοι από τα έργα του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη έρχονται στ΄αυτιά μας από έναν μικρό εξώστη καθώς προβάλλονται σε δύο οθόνες αποσπάσματα από διάφορες παραστάσεις. Εχουμε αφήσει πίσω μας τα παλαιολιθικά εργαλεία, ένα μοναδικό μαρμάρινο γυναικείο ειδώλιο, ευρήματα από το σπήλαιο Σαρακηνού (όχθες της Κωπαΐδας) και τον «σκεπτόμενο», ένα εκπληκτικό πήλινο ειδώλιο από τη Θήβα (4ης χιλιετίας π.Χ.). Φύγαμε και από την εποχή του Χαλκού στο τέλος της οποίας ακμάζουν τα μυκηναϊκά ανακτορικά κέντρα του Ορχομενού και της Θήβας.
Μια στάση επιβεβλημένη στις πήλινες σελιδόσχημες πινακίδες με τη συλλαβική γραφή Γραμμική Β. Σε μία από αυτές από το μυκηναϊκό ανάκτορο καταγράφεται η παράδοση δερμάτων για επεξεργασία. Σε άλλη, η αποστολή κρασιού σε άλλη περιοχή. Σε μια τρίτη η αποστολή μαλλιού σε δύο υφάντρες, η μία των οποίων ζούσε στην Αμάρυνθο. Χαρακτηριστική είναι και η πινακίδα που γράφει te-qa-da (από την Θήβα) και άλλες, που αναφέρουν ονόματα θεών αλλά και τοπωνύμια, όπως της Λακωνίας, της Αίγινας, της Τροίας και της Μιλήτου.
Εκεί δίπλα και οι ψευδόστομοι αμφορείς που αναφέρουν σε Γραμμική Β γραφή τον παραγωγό οίνου ή λαδιού που μετέφεραν όπως και τον αποστολέα. Η Βοιωτία προμηθευόταν λάδι εκείνη την εποχή από την Κρήτη. Οι επιγραφές αυτές στο σύνολό τους μαρτυρούν τις ευρύτατες εμπορικές και πολιτικές σχέσεις της Βοιωτίας που έφθαναν μέχρι το σημερινό Αφγανιστάν και την Αίγυπτο. Ενδεχομένως να μην ταξίδευαν ώς εκεί, αλλά να προμηθεύονταν τα προϊόντα από κοντινότερες περιοχές, όπως μας εξηγεί ο Γιάννης Φάππας.
Στη μέση της αίθουσας, υπερυψωμένες, προβάλλονται οι επιζωγραφισμένες πήλινες λάρνακες από το μυκηναϊκό νεκροταφείο της Τανάγρας. Στις τέσσερις πλευρές τους απεικονίζονται σκηνές πυγμαχίας, ταυροκαθαψίων, κυνηγιού, ενώ καταγράφεται και η ταφή του νεκρού συνοδεία θρηνωδών.
Αν προσθέσει κανείς και τη μεγάλη τοιχογραφία στην ίδια αίθουσα που βρέθηκε σε ένα δωμάτιο του ανακτόρου, στο λεγόμενο «Παλαιό Καδμείο», με παράσταση πομπής γυναικών, ο επισκέπτης έχει μπροστά του ένα σπάνιο σύνολο έργων ζωγραφικής της μυκηναϊκής εποχής. Τα όπλα και τα κοσμήματα χάνονται στα εντυπωσιακά αυτά έργα τέχνης. Μόνο ένα μεγάλο δόρυ (σώζεται μόνο η αιχμή του) που παρουσιάζεται σε όλη του τη διάσταση με το κοντάρι που λείπει να αντικαθίσταται από ένα φωτεινό σωλήνα, κερδίζει το ενδιαφέρον μικρών και μεγάλων. «Ιδού ένα φωτόσπαθο» θα πουν οι άνδρες της παρέας.
Εδώ η χρήση των μεταλλικών φωτεινών σωλήνων είναι όντως ευρηματική, όπως και στο φωτισμό (εκατέρωθεν) μιας περικεφαλαίας. Υπάρχουν όμως άλλες φωτοσωλήνες που κυριαρχούν ή σε κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις εμποδίζουν τη θέαση πολύ μικρών εκθεμάτων. Περίεργη είναι και η επιλογή στήριξης των ντελικάτων γυάλινων βιτρινών πάνω σε βαριούς βαμμένους καφέ σιδηροδοκούς. Ατυχής φαίνεται και η επιλογή να παρουσιαστούν οι περίφημοι αρχαϊκοί Κούροι της επόμενης ενότητας τόσο κοντά στις γύρω γυάλινες βιτρίνες με την εξαιρετική μικροτεχνία και πάνω σε ένα ενιαίο λευκό βάθρο. Καθώς λείπουν τα κάτω άκρα τους, τα αγάλματα μοιάζουν σαν φυτεμένα στο λευκό τσιμέντο. Κανείς βέβαια δεν θα αντιληφθεί ότι ο ένας Κούρος, αυτός του Πτώου εκτίθεται σε αντίγραφο, γιατί ο αυθεντικός βρίσκεται στην έκθεση Greeks στις ΗΠΑ.
Η λεπτεπίλεπτη κοσμηματοτεχνία ενθουσιάζει το γυναικείο κοινό. «Να ΄χαμε ένα κολιέ σαν αυτό» σκεφτόταν καθεμιά βλέποντας πόσο σύγχρονα είναι τα σχέδια. Ωστόσο, οι δικές μας στάσεις ήταν στις περίφημες εγχάρακτες επιτύμβιες στήλες σε μαύρο μάρμαρο που απεικονίζουν νεαρούς πολεμιστές σε θέση μάχης. Εδώ ο φωτισμός δεν αναδεικνύει την υψηλής τέχνης χαρακτική.
Ακολουθούν οι διάσημες Ταναγραίες, οι εντυπωσιακές καθιστές πήλινες επιζωγραφισμένες κούκλες με τα αρθρωτά χέρια που συνόδευαν μια γυναικεία ταφή (από το ΒΑ νεκροταφείο Θήβας), μια ερυθρόμορφη λήκυθος που στην όψη της έχει έναν από τους ωραιότερους πτερωτούς έρωτες που έχουμε δει. Ο θεός απεικονίζεται με φουσκωμένο το ιμάτιο να υπερίπταται πάνω στα κύματα και γύρω να χορεύουν δελφίνια. Με τόσο πλούτο έργων τέχνης.
Η «πινακοθήκη» του μουσείου αυτού έχει δύο ακόμη ξεχωριστά έργα τέχνης. Το μοναδικό επιτύμβιο πορτρέτο (ζωγραφική πάνω σε πέτρα) του θλιμμένου νεαρού Θεόδωρου της Ύστερης Ελληνιστικής περιόδου που φέρει την επιγραφή «ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΧΑΙΡΕ». Μοιάζει με πέτρινο φαγιούμ και φανερώνει την ξεχωριστή ποιότητα στην έκφραση και την απόδοση με ζεστές γήϊνες αποχρώσεις. Τελευταία στάση πάνω στο ψηφιδωτό δάπεδο με προσωποποιημένους τους μήνες που βλέπεις περπατώντας πάνω σε γυάλινο πατάρι.
Η έκθεση κλείνει με την παλαιοχριστιανική και βυζαντινή εποχή, που χάνεται λόγω στενότητας χώρου. Περνώντας από το θεατρικό πατάρι όπου θα λειτουργούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα, βλέπεις ένα κοστούμι της Ρένης Πιττακή από παράσταση του Θεάτρου Τέχνης. Βγαίνοντας νιώθεις πως παραείναι φορτωμένες στα 1.000 τ.μ. του εκθεσιακού χώρου οι επί μέρους ενότητες. Και καθώς οι ανασκαφές συνεχίζονται, αναρωτιέσαι πού θα εκτεθούν τα νέα ευρήματα;
Στην αυλή με τα επιτύμβια γλυπτά, διακρίναμε και την περίφημη βοιωτική στήλη με εγχάρακτη μορφή πολεμιστή που μας επιστράφηκε ύστερα από πολύχρονες διαπραγματεύσεις από το Μουσείο Πολ Γκετί. Γιατί όμως στην αυλή ένα τόσο σπουδαίο έργο; «Γιατί δεν το βρήκαμε σε ανασκαφή» απάντησε όταν τον ρωτήσαμε ο κ. Αραβαντινός, επιστρέφοντας μεσημέρι πια από την ανασκαφή. Στην ίδια αυλή και ο λέοντας της Χαιρώνειας, όπως και ο περίφημα αναστηλωμένος μεσαιωνικός πύργος του Σαΐντ Ομέρ που ώς το 1880 λειτουργούσε ως φυλακή, όπως δείχνουν και τα χαράγματα των φυλακισμένων στους τοίχους.
Εχει προβλεφθεί ένας ωραίος χώρος για το καφενείο που θα ανοίξει όταν αποφασίσει το ΤΑΠΑ να προκηρύξει το σχετικό διαγωνισμό. Ως τότε το κρύο νερό καταφθάνει σε λίγο από γειτονικό μαγαζί.
Η επισκεψιμότητα του μουσείου είναι εντυπωσιακή. Αριθμεί πάνω από 4.000 επισκέπτες την εβδομάδα χωρίς καμία ιδιαίτερη προβολή. Από στόμα σε στόμα ντόπιοι και τουρίστες πηγαίνουν να δουν μια πραγματική «κιβωτό» πολιτισμού με 2.700 εκθέματα παρουσιασμένα με σύγχρονα πολυμέσα. Βίντεο, φωτογραφίες, ηχητικά αποσπάσματα, οθόνες αφής από όπου αναδύεται ένα πλήθος πληροφοριών για κάθε εποχή. Κέφι και χρόνο να έχει κανείς να μάθει άγνωστες πτυχές της ιστορίας της Θήβας, όπως και ολόκληρης της Βοιωτίας, της πατρίδας των ποιητών Ησίοδου, Πίνδαρου και του στρατηγού Επαμεινώνδα.
