«Αγοράκριτος εποίησεν» την Εστία, τη Διώνη και την Αφροδίτη στο ανατολικό αέτωμα του Παρθενώνα, μερικούς ακόμη από τους θεούς της κεντρικής παράστασης με την παράδοση του πέπλου της Αθηνάς όπως και το αρχικό σχέδιο της ζωφόρου του ναού της Αθηνάς Νίκης.
Το χέρι του αγαπημένου μαθητή του Φειδία αναγνωρίζεται από λεπτομέρειες στη δομή, την έκφραση και την απόδοση των πτυχών στα ενδύματα των μορφών, που είναι χαρακτηριστικές του γλύπτη και επαναλαμβάνονται στα θραύσματα του αγάλματος της Νέμεσης του Ραμνούντα, όπως προκύπτει από την πολύχρονη έρευνα του αείμνηστου Γιώργου Δεσπίνη.
Μιλώντας προ ημερών για τον κορυφαίο αυτό μελετητή της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, η πρώην έφορος Ακρόπολης, ομ. καθηγήτρια Αρχαιολογίας Ισμήνη Τριάντη στο αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης, είπε πως ο «Δεσπίνης δέχεται ότι για τον Αγοράκριτο το ένδυμα είναι βασικό στοιχείο έκφρασης. Κι ως εκ τούτου περιγράφει τις πτυχές με σχεδόν ποιητικό τρόπο. Είναι οξύκοχες, με τσακίσματα και παιχνιδίσματα. Είναι πυκνές, πλούσιες, τρέχουν, σταματούν, πλέκονται με ανεξάντλητη πρωτοτυπία στη σύνθεσή τους. Στην Ωρείθυια (κόρη του βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα που την έκλεψε ο Βορέας την ώρα που έπαιζε στις όχθες του Ιλισού) του δυτικού αετώματος που αποδίδεται επίσης στον Αγοράκριτο, ο Δεσπίνης αναφέρει «τον ακατάπαυστο παφλασμό των πτυχών του ιματίου γύρω στις κνήμες».
Την Ιριδα του δυτικού αετώματος, που κατά τον Δεσπίνη περιλαμβάνει όλο το κατόρθωμα της παρθενώνιας 15ετίας, θεωρεί πιο προχωρημένη από το λεγόμενο σύμπλεγμα Εστίας, Διώνης, Αφροδίτης και εξαρτώμενη άμεσα από το άγαλμα της Νέμεσης».
Από τη ζωφόρο του Παρθενώνα θεωρεί ως έργο του τους καθισμένους θεούς, τον Ερμή, τον Διόνυσο, τη Δήμητρα και τον Αρη της πλάκας 4 της ανατολικής ζωφόρου. Πρόκειται για την κεντρική σκηνή της πομπής των Παναθηναίων, όπου γίνεται η παράδοση του πέπλου της Αθηνάς παρουσία του δωδεκάθεου.
Το χέρι του νεαρού Αγορακρίτου τείνει να αναγνωρίσει ο Δεσπίνης και στη 17η μετόπη της νότιας πλευράς με τον Απόλλωνα κιθαρωδό. Επιπλέον, μελετώντας ο Δεσπίνης τα θραύσματα της Νέμεσης στις αποθήκες του Εθνικού Μουσείου το 1969, πρόσεξε έναν μικρό ανδρικό κορμό που φυλασσόταν χωρίς αριθμό ευρετηρίου και ένδειξη προέλευσης.
«Ο άνδρας εικονίζεται σε έντονη κίνηση με το αριστερό του πόδι λυγισμένο ή καλύτερα διπλωμένο στο γόνατο και το δεξιό μηρό προς το πλάι, ενώ το κορμί του ζυγίζεται αριστερά και τεντώνεται δεξιά. Ο κορμός πατούσε στη βάση στερεωμένος με δυο καρφιά. Η μορφή θα ήταν ένας αμυνόμενος πολεμιστής ενατίον ενός αντιπάλου που ερχόταν από δεξιά.
Ο Δεσπίνης συγκρίνει τον κορμό με τους κορμούς των αετωμάτων του Παρθενώνα, τον Ηφαιστο του ανατολικού και τον Ερμή του δυτικού αετώματος και τον τοποθετεί στην επόμενη εξελικτική βαθμίδα. Συνάμα βρίσκει ομοιότητες με τις μορφές των πολεμιστών της ζωφόρου της Αθηνάς Νίκης. Συνεκτιμώντας τις διαστάσεις του κορμού, τη χρονολόγησή του, τον τρόπο στερέωσής του με καρφιά και τις σωζόμενες οπές στα οριζόντια γείσα του ναού της Αθηνάς Νίκης που δείχνει ότι τα αετώματα είχαν γλυπτές συνθέσεις που στερεώνονταν με καρφιά, τον αποδίδει στο αέτωμα του ναού».
Και δεν σταματάει εκεί. «Με αφετηρία τον κορμό αναζητεί και βρίσκει κι άλλα μικρά θραύσματα μεταξύ των οποίων ήταν και μια κρανοφόρος κεφαλή Αθηνάς. Στο κεφάλι της Αθηνάς δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα γιατί του δίνει μαζί με τον αμυνόμενο πολεμιστή την ιδέα για το θέμα του αετώματος που θα ήταν γιγαντομαχία, όπου η θεά ως προστάτις της αγωνιζόμενης πόλης θα εικονιζόταν στο κεντρικό τμήμα να μάχεται κοντά στον πατέρα της. Η γονατιστή αμυνόμενη μορφή θα ήταν πιθανώς ένας γίγαντας. Φέρνει παράδειγμα την παράσταση στην κύλικα του Αριστοφάνη του Βερολίνου και ιδιαίτερα τα δύο ζεύγη, του Δία με όρθιο γίγαντα και της Αθηνάς με πεσμένο τον αντίπαλο και υποθέτει πως κάπως έτσι θα ήταν οι μεσαίες μορφές του ανατολικού αετώματος».
Στο ναό της Αθηνάς Νίκης
Τον Αγοράκριτο βλέπει ο Δεσπίνης και στο αρχικό σχέδιο της ζωφόρου της Αθηνάς Νίκης.
«Στη ζωφόρο του ναού της Αθηνάς Νίκης επανέρχεται» όπως υποστηρίζει η κ. Τριάντη «για να συζητήσει το θέμα του καλλιτέχνη. Τη θεωρεί παράλληλη με τη σύνθεση της βάσης της Νέμεσης του Ραμνούντα ως προς την συμμετρική τοποθέτηση των μορφών και την απομόνωση από το βάθος του αναγλύφου, στοιχεία σχετικά με τις φειδιακές βάσεις. Βλέπει στο αρχικό σχέδιο τον Αγοράκριτο και θεωρεί ειδικά την πρώτη από το νότο σύνθεση της ανατολικής πλευράς με την Πειθώ, τον Ερωτα και την Αφροδίτη το παράδειγμα του πρωτομάστορα στον οποίο αναγνωρίζει έναν μαθητή και συνεργάτη του δασκάλου. Τέλος, δέχεται ως πιθανή την συνεργασία του Αγορακρίτου στη διακόσμηση του θωρακίου».
Τα ανάγλυφα του θωρακίου μεταξύ των οποίων και η νίκη η σανδαλίζουσα είναι εξαιρετικής τέχνης. Το θωράκιο τοποθετήθηκε πέριξ του ναού της Αθηνάς Νίκης, μετά την ανέγερση του γιατί βρίσκεται σε μεγάλο ύψος στο νοτιοδυτικό άκρο του ιερού βράχου και κινδύνευαν να πέσουν από εκεί οι επισκέπτες-προσκυνητές.
«Η μελέτη του Δεσπίνη για τα γλυπτά της Ακρόπολης αποτέλεσε τη στέρεη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η επιστημονική ομάδα που έστησε το νέο Μουσείο της Ακρόπολης. Χωρίς την έρευνα του Δεσπίνη και του αείμνηστου Luigi Beschi δεν θα μπορούσαμε να ανοίξουμε το Μουσείο μέσα σε 10 μήνες», είπε ο πρόεδρος του νέου Μουσείου της Ακρόπολης Δημήτρης Παντερμαλής στην τιμητική εκδήλωση που έγινε στη μνήμη τους.
Για το έργο του Beschi και την ερμηνεία που έχει δώσει για την παράσταση της ζωφόρου του Παρθενώνα παρουσίασε διεξοδικά ο Αγγελος Δεληβορριάς.
