Tης Ρεβέκκας Ερμείδου
Όταν κάποιοι Ευρωπαίοι ηγέτες συνάντησαν τον Μπαράκ Ομπάμα στο Βερολίνο αυτό το μήνα για να τον αποχαιρετήσουν, ο Ιταλός πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι ενημέρωσε τους ομολόγους του ότι μπορεί κάλλιστα να χάσει τη θέση του πριν ακόμη κι απ’ τον Αμερικανό πρόεδρο!
Ο Μπαράκ Ομπάμα θα παραδώσει τα κλειδιά του Λευκού Οίκου στις 20 Ιανουαρίου, ωστόσο ο Ρέντσι έχει υποσχεθεί να παραιτηθεί σε περίπτωση που δεν επικρατήσει το «Ναι» στο σημερινό δημοψήφισμα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση. «Δεν έχω καμία επιθυμία να παραμείνω αν χάσω», ανέφερε ο πρωθυπουργός στους ηγέτες, σύμφωνα με διπλωματική πηγή του Reuters.
Οι δημοσκοπήσεις εδώ και καιρό βλέπουν ήττα για τον Ιταλό πρωθυπουργό –αν και οι τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις έχουν πλήξει μάλλον ανεπανόρθωτα την εμπιστοσύνη σε αυτού του είδους τις έρευνες. Σε περίπτωση που ο Ματέο Ρέντσι πράγματι χάσει, αυτή θα είναι η τρίτη μεγάλη «ανταρσία» των ψηφοφόρων ενάντια στο κατεστημένο σε μεγάλη χώρα της Δύσης, μετά την απροσδόκητη απόφαση των Βρετανών για Brexit και την εκλογή Τραμπ ως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η πίεση αυξάνεται για τον Ιταλό πρωθυπουργό, ώστε να εγκαταλείψει τις απειλές του και αντ’ αυτού να παραμείνει στην εξουσία και να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις μιας νίκης του «Όχι», περιλαμβανομένης της πιθανότητας μιας μεγάλης κλίμακας τραπεζικής κρίσης που, σύμφωνα με τους οικονομολόγους, θα μπορούσε εύκολα να μεταδοθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Ο ίδιος ο πρόεδρος Ομπάμα σχολίασε τον Οκτώβριο ότι ο Ρέντσι θα πρέπει να «παραμείνει για λίγο, ό,τι κι αν γίνει» και μια σειρά επιχειρηματιών και ανώτατων κυβερνητικών αξιωματούχων ανέφεραν ότι φοβούνται τα χειρότερα σε περίπτωση που ο πρωθυπουργός εγκαταλείψει τη θέση του. «Προσωπική μου άποψη είναι ότι ο Ρέντσι πρέπει να μείνει», επεσήμανε ο Ιταλός υπουργός Βιομηχανίας, Κάρλο Καλέντα, ωστόσο πολιτικοί της Κεντροαριστεράς, που βρίσκονται σε συχνή επαφή με τον Ματέο Ρέντσι και τους οποίους επικαλείται ως πηγή το πρακτορείο, επιμένουν πως ο πρωθυπουργός θα κρατήσει το λόγο του και θα παραιτηθεί αμέσως έπειτα από μια ήττα του «Ναι».
Λιγάκι παρορμητικός;
Όπως επεσήμανε κυβερνητικός σύμβουλος, ο 41χρονος πρωθυπουργός ενδέχεται μέχρι και να εγκαταλείψει εντελώς την πολιτική σε περίπτωση ήττας του σήμερα. «Είναι νέος και παρορμητικός», σχολίασε ο αξιωματούχος, προσθέτοντας πως «αν το αποτέλεσμα είναι φρικτό, μπορεί να αποφασίσει να σηκωθεί να φύγει και να κάνει κάτι άλλο στη ζωή του». Υπενθυμίζεται, άλλωστε, πως ο Ιταλός πρωθυπουργός δεν έχει πάρει ποτέ ούτε μία ιταλική ψήφο για τη θέση αυτή, αφού πήρε τα ηνία της χώρας όταν αντικατέστηκε τον Ενρίκο Λέτα τον Φεβρουάριο του 2014.
Το δημοψήφισμα προτείνει συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην ισχυροποίηση της Κάτω Βουλής και τον περιορισμό των εξουσιών της Γερουσίας. Παράλληλα, οι περιφέρειες θα χάσουν ένα μέρος των εξουσιών που τους επιτρέπουν να λαμβάνουν αποφάσεις, προκειμένου να ενισχυθεί η κεντρική κυβέρνηση.
Ο Ματέο Ρέντσι ισχυρίζεται ότι το δημοψήφισμα είναι απαραίτητο για να καταστεί η Ιταλία, η οποία μετρά 63 κυβερνήσεις από το 1948 και μετά, αρκετά «διακυβερνήσιμη» ώστε να θεσπίζει τις μεταρρυθμίσεις που απαιτεί η αναβίωση της ετοιμοθάνατης οικονομίας της. Οι αντίπαλοι του πρωθυπουργού, από την άλλη, επισημαίνουν ότι η διαδικασία θα ελαττώσει τα δημοκρατικά αντίβαρα.
Στο μεταξύ, μέσα στην πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου, η τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, η προβληματική Monte dei Paschi di Siena, ξεκινά ένα cash call πέντε δισ. ευρώ και οι επενδυτές δεν αναμένεται να κάνουν ουρά για να συνδράμουν, σε περίπτωση που για άλλη μια φορά επικρατήσει η πολιτική αστάθεια. Πράγμα που συνεπάγεται σχεδόν βέβαιη παρέμβαση του κράτους για τη διάσωση της τράπεζας και αποφυγή κατάρρευσής της. Μια τέτοια κίνηση «θα υπονομεύσει σε τεράστιο βαθμό την ευρωπαϊκή τραπεζική ένωση, που στην ουσία είναι η μοναδική περιοχή όπου έχουν σημειώσει πρόοδο στην Ευρώπη από όταν ξεκίνησε η κρίση», τονίζει η ανώτατη οικονομολόγος της Manulife Asset Management, Megan Greene, η οποία βλέπει κρίση στον ιταλικό τραπεζικό τομέα και εξάπλωσή της σε όλη την Ευρώπη, σε περίπτωση νίκης του «Όχι».
Αν και οι επιχειρηματικοί ηγέτες προφανώς στηρίζουν τις μεταρρυθμίσεις Ρέντσι, έχουν μείνει σιωπηλοί στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, από φόβο για ανεπιθύμητες συνέπειες σε μια εποχή έντονων αντιδράσεων κατά του κατεστημένου. Ωστόσο, έχουν αρκετές φορές προειδοποιήσει για την πιθανότητα η υπερχρεωμένη Ιταλία να βρεθεί ακόμη πιο βαθιά σε πολιτική παράλυση.
«Φοβάμαι ότι αν (ο Ρέντσι) χάσει στο δημοψήφισμα, πραγματικά θα εγκαταλείψει», ανέφερε μιλώντας στο Reuters ο Ferruccio Ferragamo, πρόεδρος του οίκου μόδας Salvatore Ferragamo. «Η Ιταλία μπορεί να αντιδράσει σε οτιδήποτε, αλλά αυτό πραγματικά θα ήταν βήμα πίσω», σχολίασε.
Χωρίς… ζώνη ασφαλείας
Βάσει νόμου, τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων δεν επιτρέπεται να δημοσιευθούν τις δύο τελευταίες εβδομάδες πριν από την ημέρα της κάλπης. Οι τελευταίες 40 έρευνες, ωστόσο, πριν από τη 18η Νοεμβρίου και την έναρξη της απαγόρευσης, έδωσαν το προβάδισμα στο «Όχι» και μάλιστα με διαφορά έως και 11 μονάδες.
Πηγή από το περιβάλλον του Δημοκρατικού κόμματος του Ματέο Ρέντσι ανέφερε την περασμένη εβδομάδα ότι αποτελέσματα πρόσφατων δημοσκοπήσεων που δεν δημοσιεύθηκαν, δίνουν μια μικρότερη ψαλίδα πέντε πόντων, με το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων να παραμένουν αναποφάσιστοι. Αυτό το τελευταίο σημαίνει πως η νίκη εξακολουθεί θα είναι πιθανή, ή τουλάχιστον έτσι το ερμήνευσαν τα στελέχη του κυβερνώντος κόμματος.
Και όμως, η πορεία των δημοσκοπήσεων δεν είναι ευνοϊκή για τον πρωθυπουργό: αρχικά τη συνταγματική μεταρρύθμιση υποστήριζε το 70% των Ιταλών, αλλά μετά ένας υπερβολικά σίγουρος για τον εαυτό του Ρέντσι δήλωσε, στα τέλη του 2015, ότι θα παραιτηθεί σε περίπτωση ήττας. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης αυτομάτως μετέτρεψαν το δημοψήφισμα σε de facto ψηφοφορία επάνω στα 2,5 χρόνια της θητείας του.
Αυτό από την αρχή δεν ήταν απαραίτητα καλό, καθώς το ιστορικό του Ματέο Ρέντσι είναι μπερδεμένο και ανομοιογενές. Παρά τις πολλές μεταρρυθμίσεις που το κατεστημένο επιμένει πως οδηγούν σε ανάκαμψη, η Ιταλία αναμένεται να εμφανίσει το 2016 την τρίτη πιο βραδεία ανάπτυξη στο μπλοκ των 28, καθώς και τη δεύτερη πιο βραδεία το επόμενο έτος, σύμφωνα με προβλέψεις της Ε.Ε. Η ανεργία έχει «κολλήσει» λίγο άνω του 11% και οι μισθοί παραμένουν στάσιμοι.
Το «Όχι» μεταξύ άλλων θα ενισχύσει τις ενδείξεις της οργής των Ευρωπαίων ψηφοφόρων, ενόψει μάλιστα εκλογών σε Γαλλία και Γερμανία του χρόνου. Και η παραίτηση του Ρέντσι θα βολέψει το λαϊκίστικο Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο, μέλος του οποίου -ο Λουίτζι ντι Μάιο- δήλωσε την Πέμπτη ότι, σε περίπτωση που βρεθεί στην εξουσία, το κόμμα του θα ζητήσει επαναδιαπραγμάτευση της ιταλικής συμμετοχής στην Ε.Ε. και στο ευρώ.
Όπως πρόσθεσε, σε περίπτωση που αυτές οι συζητήσεις αποδειχθούν ανεπαρκείς, το Κίνημα θα ζητήσει δημοψήφισμα για να ερωτηθεί ο ιταλικός λαός εάν επιθυμεί να συμμετέχει στο ευρωπαϊκό μπλοκ. Σημειώνεται ότι στις τελευταίες γενικές εκλογές της Ιταλίας, το 2013, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων εξασφάλισε πάνω από το ένα τέταρτο της συνολικής ψήφου.
Ο Ματέο Ρέντσι παραδέχεται ότι η προσωποποίηση του δημοψηφίσματος ήταν λάθος και τον Αύγουστο άλλαξε τακτική, αρνούμενος να συζητήσει εκ νέου το πολιτικό του μέλλον στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Εντούτοις οι δημοσκοπήσεις μετά βίας έδωσαν κάποια ένδειξη ανάκαμψης από το… «λάθος» του πρωθυπουργού, ο οποίος τις τρεις τελευταίες εβδομάδες υιοθέτησε μάλλον την τακτική «ή όλα ή τίποτα», καθώς ενέτεινε ακόμη περισσότερο την αρχική του απειλή.
«Δεν είμαι πρόθυμος να λάβω μέρος σε παλαιού τύπου πολιτικά παιχνίδια. Είτε θα αλλάξουμε είτε δε θα έχω κανέναν ρόλο για να παίξω», δήλωσε μετά τα μέσα Νοεμβρίου, κάτι που από εκεί και πέρα επαναλαμβάνει ξανά και ξανά.
Τι θα φέρει το «Όχι»
Στην πραγματικότητα δεν είναι σαφές το τι θα ακολουθήσει μια ήττα του Ιταλού πρωθυπουργού. Η λογική εκτίμηση θα ήταν η Ιταλία να πάει σε εθνικές εκλογές έναν χρόνο νωρίτερα από το προγραμματισμένο. Ωστόσο, ο Ρέντσι ήταν αρχικά τόσο σίγουρος για τη νίκη του, που εισήγαγε νέο εκλογικό νόμο το 2015 μόνο για την Κάτω Βουλή, θεωρώντας πως η Γερουσία δεν θα είχε πλέον τις εξουσίες που απολαμβάνει τώρα. Προκειμένου να αποφευχθεί η χρήση διαφορετικών εκλογικών συστημάτων για τα δύο σώματα, το Κοινοβούλιο θα πρέπει να καταστρώσει άλλον, καινούργιο εκλογικό νόμο, διαδικασία που θα «φάει» το μεγαλύτερο μέρος του 2017.
Ο Ιταλός πρόεδρος, Σέρτζο Ματαρέλα, θα μπορούσε να ζητήσει από τον Ματέο Ρέντσι να επιβλέψει αυτή τη νέα μεταρρύθμιση ως επικεφαλής μιας λεγόμενης «single-purpose government», αλλά οι σύμμαχοι του πρωθυπουργού ισχυρίζονται ότι ο ίδιος δεν θα συμφωνούσε ποτέ σε μια τόσο περιορισμένη εντολή.
Σε αυτή την περίπτωση, πηγές αναφέρουν πως ο υπουργός Οικονομίας, Πιερ Κάρλο Παντοάν, ή ο εκπρόσωπος της Γερουσίας, Πιέτρο Γκράσο, είναι οι πιο πιθανοί υποψήφιοι για να καλύψουν αυτό το κενό. Ο πρώτος, πρώην αξιωματούχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, θεωρείται ιδιαίτερα… φιλικός στις αγορές, κάτι που μπορεί να ωφελήσει εν μέσω των αναταράξεων που θα ακολουθήσουν.
Ωστόσο κανείς από τους δύο υποψηφίους δεν θα μπορέσει να αναλάβει αυτό το αξίωμα χωρίς τις ευλογίες του Ρέντσι, διότι θα χρειαστεί τη στήριξη του Δημοκρατικού κόμματος για να επιβιώσει. Οι σύμμαχοι του Ρέντσι, ως εκ τούτου, φοβούνται ότι ο ίδιος θα θεωρηθεί υπεύθυνος για τις ενέργειες του κόμματος ακόμη κι αν δεν είναι πλέον πρωθυπουργός.
«Όλοι αυτοί που απαιτούν ψήφο υπέρ του »Όχι» θα πρέπει να υποστηρίξουν μια κυβέρνηση που θα ετοιμάζει το δρόμο για τις εκλογές. Αλλά αυτό δεν θα συμβεί. Θα δημιουργήσουν ένα τεράστιο χάλι και περιμένουν από εμάς να το συμμαζέψουμε», σχολίασε ο Ματέο Ριτσέτι, Δημοκρατικός βουλευτής. Μετά, φταίει όλη η Ιταλία που έχει ξεχάσει τη συνταγματική μεταρρύθμιση και θεωρεί το δημοψήφισμα ψήφο εμπιστοσύνης στο Ρέντσι και το κόμμα του;
Όσο για την Ευρώπη, οι αναλυτές εκτιμούν ότι μια νίκη του «Όχι» δε θα πλήξει ανεπανόρθωτα το ευρώ, αλλά θα αλλάξει την πορεία της περιοχής. Όπως επισημαίνουν, η Ευρώπη έχει αντιμετωπίσει πιο προβληματικές και δύσκολες καταστάσεις, μεταξύ των οποίων διασώσεις σε Ελλάδα και Πορτογαλία, capital controls στην Κύπρο, η προσφυγική κρίση και η διάσωση του ισπανικού τραπεζικού συστήματος.
Εντούτοις, οι ειδικοί σημειώνουν για μία ακόμη φορά την ευπάθεια των ιταλικών τραπεζών και υποστηρίζουν ότι το «Όχι» θα κάνει πιο δύσκολη την ανακεφαλαιοποίησή τους βραχυπρόθεσμα, επιδεινώνοντας τις εντάσεις μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών μεσοπρόθεσμα. Αυτό είναι που μπορεί να μεταβάλει το «ευρωπαϊκό όραμα» μακροπρόθεσμα, καταλήγουν.
