Της Μαρίνας Κουρμπέλα (marinakourbela@gmail.com)
Όταν στις 18 Απριλίου 1951 οι έξι ιδρυτικές χώρες υπέγραφαν την πρώτη Συνθήκη, τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ), υπήρχε ένα «όραμα». Τώρα, πρέπει να το βρουν, αν θέλουν να αποφύγουν την «Αρπαγή της Ευρώπης».
Ουίνστον Τσόρτσιλ: έκκληση για Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης
Δε συνάδει, βέβαια με τις σημερινές εξελίξεις, αλλά είναι γεγονός. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, πρώην στρατιωτικός, πολεμικός ανταποκριτής και πρωθυπουργός της Βρετανίας (1940-1945 και 1951-1955), ήταν από τους πρώτους που υποστήριξαν τη δημιουργία των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Μετά την εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, απέκτησε την πεποίθηση ότι μόνο μια ενωμένη Ευρώπη θα μπορούσε να εγγυηθεί την ειρήνη. Στόχος του ήταν η ριζική αντιμετώπιση των ευρωπαϊκών ασθενειών του εθνικισμού και της πολεμοκαπηλίας.
Βέβαια το Ηνωμένο Βασίλειο, δεν περιλαμβάνεται στους ιδρυτές της ΕΚΑΧ (ήταν Βέλγιο, Δυτική Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Ολλανδία). Εντάχθηκε στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, τον Ιανουάριο του 1973, μαζί με τη Δανία και την Ιρλανδία. Ήταν η πρώτη διεύρυνση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και θα είναι η πρώτη αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κανείς δεν γνωρίζει αν θα είναι η τελευταία.
Σύντομη ιστορική αναδρομή
Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην ουσία ξεκίνησε από μια πρόταση των Γάλλων προς τους Γερμανούς και μια γερμανική αποδοχή. Η Γαλλία ήταν αποφασισμένη να προχωρήσει στη δημιουργία της ΕΔΚΑΧ, ακόμη και μόνο με τη Γερμανία. Ωστόσο δέχθηκαν το κάλεσμα οι άλλες τέσσερις συνιδρύτριες χώρες, το Βέλγιο, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο και η Ολανδία. Σκοπός της δημιουργίας της ΕΚΑΧ ήταν να τεθεί τέλος στους συχνούς και αιματηρούς πολέμους μεταξύ των γειτονικών ευρωπαϊκών χωρών που κατέληξαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Δεν θα υπάρξει ειρήνη για την Ευρώπη, αν τα κράτη συνεχίζουν να βασίζονται στην εθνική κυριαρχία. Οι χώρες της Ευρώπης είναι πολύ μικρές για να εγγυηθούν στους πολίτες τους την αναγκαία ευημερία και την κοινωνική πρόοδο. Τα κράτη της Ευρώπης θα πρέπει να επιλέξουν τη συνεργασία και την ομοσπονδιακή μορφή…», έλεγε ο Γάλλος πολιτικός Ρομπέρ Σουμάν, διαπρεπής νομικός και υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας από το 1948-1952, ο οποίος θεωρείται ο «αρχιτέκτονας» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Ο Ρομπέρ Σουμάν, σε συνεργασία με τον Ζαν Μονέ, Γάλλο οικονομικό και πολιτικό σύμβουλο και εμπνευστή του παγκοσμίως γνωστού «Σχεδίου Σουμάν», οραματίστηκαν και σχεδίασαν τη συγχώνευση της βαριάς βιομηχανίας της Δυτικής Ευρώπης. Ο κύριος στόχος του «Σχεδίου» ήταν η ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των βιομηχανικών χωρών της Ευρώπης, με το σκεπτικό ότι οι χώρες που συνδέονται με εμπορικές συναλλαγές δημιουργούν μεταξύ τους οικονομικές αλληλεξαρτήσεις, κάτι που ελαχιστοποιεί το ενδεχόμενο συγκρούσεων.
Το «Σχέδιο Σουμάν» δημοσιεύθηκε στις 9 Μαΐου του 1950, ημερομηνία που αναγράφεται πλέον στη ληξιαρχική πράξη γέννησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρότεινε τον από κοινού έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, που ήταν οι σημαντικότερες πρώτες ύλες για την πολεμική βιομηχανία. Σκοπός του σχεδίου ήταν να πάψουν τα κράτη να ασκούν κυριαρχικά δικαιώματα στους πόρους που διαδραμάτισαν ζωτικό ρόλο στους παγκόσμιους πολέμους –δηλαδή τον άνθρακα και το χάλυβα– ούτως ώστε να διασφαλιστεί διαρκής ειρήνη.
Πολλοί ήταν οι οραματιστές ηγέτες που ακολούθησαν το ευρωπαïκό όραμα του Ρομπέρ Σουμάν και του Ζαν Μονέ και ενέπνευσαν στη συνέχεια και άλλους για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτοί, θεωρούνται οι «Πατέρες της Ε.Ε.», όπως ο Κόνραντ Αντενάουερ – Γερμανία, ο Γιόζεφ Μπεχ – Λουξεμβούργο, ο Γιόχαν Βίλεμ Μπέγιεν – Κάτω Χώρες, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ – Ηνωμένο Βασίλειο, ο Αλτσίντε ντε Γκάσπερι – Ιταλία, ο Βάλτερ Χάλσταϊν – Γερμανία, ο Σίκο Μάνσχολτ – Κάτω Χώρες, ο Πολ Ανρί Σπάακ – Βέλγιο και ο Αλτιέρο Σπινέλι – Ιταλία.
Χωρίς την ενεργητικότητα και την κινητοποίησή τους, δεν θα κυριαρχούσε η ειρήνη και η σταθερότητα που θεωρούμε δεδομένη στη σημερινή πραγματικότητα. Από αντιστασιακοί μέχρι δικηγόροι και πολιτικοί, οι ιδρυτές της Ε.Ε. συνιστούσαν μια ποικιλόμορφη ομάδα ανθρώπων που όμως διαπνέονταν από κοινά ιδανικά και σκοπούς για μια «ειρηνική, ενωμένη και ευημερούσα Ευρώπη.
Η κατάσταση, σήμερα
Η κατάσταση στην Ε.Ε., μετά τα αποτελέσματα του βρετανικού δημοψηφίσματος, χαρακτηρίζεται από σύγχυση. Ακόμη τίποτα δεν έχει ξεκαθαρίσει, κάτι που αναμένεται να γίνει από αύριο Δευτέρα. Ωστόσο, η συνάντηση σήμερα των υπουργών Εξωτερικών των έξι συνιδρυτριών χωρών, στο Βερολίνο, και οι δηλώσεις που ακολούθησαν, δείχνουν αποφασιστικότητα των Ευρωπαίων αξιωματούχων, να προχωρήσουν μπροστά. Ό,τι έγινε, έγινε, και ας ορισθεί τελειωμένο.
Προς αυτή την κατεύθυνση οδηγεί και η κοινή δήλωση των «4» για το δημοψήφισμα -των Martin Schulz, Donald Tusk, Mark Rutte, Jean-Claude Juncker. Πρόκειται για μια πρωτόγνωρη κατάσταση αλλά είμαστε ενωμένοι όσον αφορά την απάντησή μας. Η Ένωση των 27 κρατών-μελών θα συνεχίσει, τόνισαν.
Η κοινή δήλωση των Martin Schulz, προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Donald Tusk, προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Mark Rutte, προέδρου της εναλλασσόμενης προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε., και Jean-Claude Juncker, προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που έγινε χθες, σχετικά με το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, θεωρείται και ένα δείγμα συσπείρωσης.
Σημειώνεται, πως το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ένα πολύ σημαντικός εταίρος στην Ε.Ε., ιδιαίτερα στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων, αλλά και της Ενιαίας Αγοράς, αλλά και ένας δύσκολος και απαιτητικός εταίρος, που δεν ακολουθούσε πάντα την κοινή γραμμή στις αποφάσεις και ρυθμίσεις της Ε.Ε.
Η δήλωση, που ακολούθησε της συνάντησης που είχαν στις Βρυξέλλες, μετά από πρόσκληση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Juncker, για να συζητήσουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει ως εξής:
«Με μια ελεύθερη και δημοκρατική διαδικασία, ο βρετανικός λαός εξέφρασε την επιθυμία του να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Λυπούμαστε για αυτή την απόφαση αλλά τη σεβόμαστε.
Πρόκειται για μια πρωτόγνωρη κατάσταση αλλά είμαστε ενωμένοι όσον αφορά την απάντησή μας. Θα σταθούμε δυνατοί και θα προασπίσουμε τις βασικές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προαγωγή της ειρήνης και της ευημερίας των λαών της. Η Ένωση των 27 κρατών-μελών θα συνεχίσει. Η Ένωση αποτελεί το πλαίσιο για το κοινό πολιτικό μας μέλλον. Μας ενώνουν η ιστορία, η γεωγραφία και κοινά συμφέροντα και σε αυτή τη βάση θα αναπτύξουμε τη συνεργασία μας. Μαζί θα αντιμετωπίσουμε τις κοινές μας προκλήσεις για την παραγωγή ανάπτυξης, την αύξηση της ευημερίας και την εξασφάλιση ενός ασφαλούς και προστατευμένου περιβάλλοντος για τους πολίτες μας. Στην προσπάθεια αυτή τα θεσμικά όργανα θα αναλάβουν πλήρως τον ρόλο τους.
Αναμένουμε τώρα την κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου να υλοποιήσει στην πράξη, το ταχύτερο δυνατόν, αυτήν την απόφαση του βρετανικού λαού, όσο οδυνηρή και αν είναι η σχετική διαδικασία. Κάθε καθυστέρηση θα παρατείνει χωρίς λόγο την αβεβαιότητα. Έχουμε κανόνες για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση με συντεταγμένο τρόπο. Το άρθρο 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση καθορίζει τη διαδικασία την οποία πρέπει να ακολουθήσουμε σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Είμαστε έτοιμοι να δρομολογήσουμε ταχύτατα τις διαπραγματεύσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις της αποχώρησής του από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μέχρι να ολοκληρωθεί αυτή η διαδικασία διαπραγμάτευσης, το Ηνωμένο Βασίλειο παραμένει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με όλα τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν από αυτό. Σύμφωνα με τις Συνθήκες, που έχει κυρώσει το Ηνωμένο Βασίλειο, το δίκαιο της ΕΕ ισχύει πλήρως έναντι και στο εσωτερικό του Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι ότου πάψει να είναι μέλος.
Όπως συμφωνήθηκε, η «Νέα διευθέτηση για το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ευρωπαϊκή Ένωση» που επιτεύχθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 18-19 Φεβρουαρίου 2016, δεν θα ισχύσει πλέον και καταργείται. Δεν θα υπάρξει νέα διαπραγμάτευση.
Όσον αφορά το Ηνωμένο Βασίλειο, ελπίζουμε να το έχουμε ως στενό εταίρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο μέλλον. Επ’ αυτού αναμένουμε το Ηνωμένο Βασίλειο να διατυπώσει τις προτάσεις του. Κάθε συμφωνία που θα συναφθεί με το Ηνωμένο Βασίλειο ως τρίτη χώρα, θα πρέπει να εκφράζει τα συμφέροντα αμφότερων των πλευρών και να χαρακτηρίζεται από ισορροπία όσον αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις».
Τι θα συμβεί μετά την ψήφο του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λαμβάνει υπόψη της το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος. Θα πρέπει να δρομολογηθούν οι διαδικασίες που προβλέπει το άρθρο 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι όροι της «Νέας διευθέτησης για το Ηνωμένο Βασίλειο» που επιτεύχθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 18-19 Φεβρουαρίου 2016, έπαψαν να ισχύουν.
Κατά τις διαπραγματεύσεις βάσει του άρθρου 50, οι Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το ενωσιακό δίκαιο συνεχίζουν να ισχύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία εντός διετίας από την ημερομηνία που το Ηνωμένο Βασίλειο θα ενεργοποιήσει το άρθρο 50, η χώρα αποχωρεί από την Ε.Ε. χωρίς να έχει επιτευχθεί νέα συμφωνία.
Τι ρόλο θα παίξει η Επιτροπή στη διαδικασία του άρθρου 50;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παίξει το ρόλο που προβλέπει η Συνθήκη. Μετά την κοινοποίηση από το Ηνωμένο Βασίλειο της πρόθεσής του να αποχωρήσει, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, συνερχόμενο χωρίς τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου, θα πρέπει να συμφωνήσει ομόφωνα για τις κατευθυντήριες γραμμές της διαπραγμάτευσης. Οι διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία θα πραγματοποιηθούν με βάση τους κανόνες για τις διεθνείς συμφωνίες του άρθρου 218 παράγραφος 3 της Συνθήκης. Αυτό σημαίνει ότι η Επιτροπή θα υποβάλει συστάσεις στο Συμβούλιο (χωρίς το Ηνωμένο Βασίλειο), το οποίο στη συνέχεια θα πρέπει να εκδώσει απόφαση εγκρίνοντας την έναρξη των διαπραγματεύσεων και ονομάζοντας τον διαπραγματευτή της Ένωσης ή τον επικεφαλής της ομάδας διαπραγμάτευσης της Ένωσης.
Η συμφωνία που θα προκύψει από τις διαπραγματεύσεις θα πρέπει να εγκριθεί με ειδική πλειοψηφία 72% των υπόλοιπων κρατών-μελών τα οποία θα πρέπει να αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού. Η τελική συμφωνία θα πρέπει επίσης να εγκριθεί με απλή πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Τι θα συμβεί τώρα;
Το Σώμα των Επιτρόπων θα συνεδριάσει στις 27 Ιουνίου για να αξιολογήσει την κατάσταση και να προετοιμάσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 28ης-29ης Ιουνίου.
Η Επιτροπή είναι έτοιμη να εκπληρώσει την αποστολή της στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων του άρθρου 50.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Άρθρο 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση
1. Κάθε κράτος-μέλος μπορεί να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση, σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς του κανόνες.
2. Το κράτος-μέλος που αποφασίζει να αποχωρήσει γνωστοποιεί την πρόθεσή του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υπό το πρίσμα των προσανατολισμών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Ένωση προβαίνει σε διαπραγματεύσεις και συνάπτει με το εν λόγω κράτος συμφωνία που καθορίζει τις λεπτομερείς ρυθμίσεις για την αποχώρησή του, λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο των μελλοντικών του σχέσεων με την Ένωση. Η διαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής γίνεται σύμφωνα με το άρθρο 218, παράγραφος 3, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία συνάπτεται εξ ονόματος της Ένωσης από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, μετά από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
3. Οι Συνθήκες παύουν να ισχύουν στο εν λόγω κράτος από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της συμφωνίας αποχώρησης ή, ελλείψει τέτοιας συμφωνίας, δύο έτη μετά τη γνωστοποίηση που μνημονεύεται στην παράγραφο 2, εκτός εάν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε συμφωνία με το εν λόγω κράτος μέλος, αποφασίσει ομόφωνα την παράταση της προθεσμίας αυτής.
4. Για τους σκοπούς των παραγράφων 2 και 3, το μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου που αντιπροσωπεύει το αποχωρούν κράτος μέλος δεν συμμετέχει ούτε στις συζητήσεις ούτε στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ή του Συμβουλίου που το αφορούν. Η ειδική πλειοψηφία ορίζεται βάσει του άρθρου 238, παράγραφος 3, στοιχείο β), της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
5. Εάν το κράτος που αποχώρησε από την Ένωση ζητήσει την εκ νέου προσχώρησή του, η αίτηση αυτή υπόκειται στη διαδικασία του άρθρου 49.
