Κείμενο: Γιώργος Πιτροπάκης (geopitro18@gmail.com)
«Ήταν 5 Μαρτίου του 1960. Την προηγούμενη μέρα η CIA είχε ανατινάξει στο λιμάνι της Αβάνας το γαλλικό πλοίο La Courbe, φορτωμένο με όπλα που είχε αγοράσει η Κούβα από το Βέλγιο, με συνέπεια το θάνατο 136 ανθρώπων. Στην πλατεία της Επανάστασης ο Φιντέλ μιλούσε στο τεράστιο συγκεντρωμένο πλήθος, μετά την κηδεία των θυμάτων και την πορεία διαμαρτυρίας.
»Η οργή ξεχείλιζε. Ο Τσε ήταν μαζί του στην εξέδρα, αλλά λίγο πιο πίσω. Ανάμεσα στους χιλιάδες συγκεντρωμένους που άκουγε τον Φιντέλ ήταν και ο Ζαν Πολ Σαρτρ με τη Σιμόν Ντε Μποβουάρ. Τους είχα φωτογραφίσει. Ξαφνικά, κάτι –άγνωστο τι– τράβηξε την προσοχή του Τσε, και έκανε μερικά βήματα μπροστά για να δει καλύτερα. Τα μάτια του πετούσαν φλόγες και στην έκφραση του προσώπου του φαίνονταν καθαρά ο θυμός, ο πόνος αλλά και η αδιαλλαξία.
»Εγώ ήμουν εκεί, τον είδα, σήκωσα τη μηχανή και πάτησα το κουμπί. Δυο φορές. Μόλις που πρόλαβα να ζουμάρω».
Αυτή είναι η σύντομη ιστορία της διασημότερης φωτογραφίας του πλανήτη. Μου τη διηγήθηκε ο ίδιος ο δημιουργός της, ο Αλμπέρτο Ντίαζ Γκουτιέρες ή Αλμπέρτο Κόρντα, όπως επέλεξε να τον αποκαλούν.
Με δέχτηκε στο σπίτι του, στον πρώτο όροφο μιας παλιάς πολυκατοικίας, τη δεύτερη μέρα του 2001, νωρίς το απόγευμα κι ύστερα από μια καταρρακτώδη βροχή. «Νόμιζα ότι εξαιτίας της βροχής δεν θα με δεχτείτε», του είπα μόλις μου άνοιξε την πόρτα και αυτός έβαλε τα γέλια. «Σιγά τη βροχή. Από τέτοια εδώ στην Αβάνα άλλο τίποτα. Είμαστε συνηθισμένοι».
Το σαλόνι όπου καθίσαμε ήταν διακοσμημένο σαν αρτίστικο φοιτητικό δωμάτιο του ΄70.
Γεμάτο με φωτογραφίες και κομψά αντικείμενα τα οποία τα περισσότερα είπε ότι είναι δώρα φίλων. Ο χώρος του ταίριαζε απόλυτα, αφού παρά τα 73 του χρόνια έμοιαζε νεότερος και έδειχνε σε πολύ καλή φόρμα. Η νεαρά και ευειδής κυρία που κάθονταν στο πλάι του μόλις είχε περάσει τα μισά του χρόνια. Τα μάτια του έλαμπαν και κάρφωναν τα πάντα γύρω του, λες και ήταν έτοιμος να τα φωτογραφίσει. Όσο για τις αναθυμιάσεις από το ρούμι που είχε καταναλώσει πριν από την άφιξή μου, με βοήθησαν να ξεπεράσω τον καθωσπρεπισμό και τους δισταγμούς που είχα, και είπα αμέσως «ναι» στην πρότασή του για ένα ποτήρι μαύρο ρούμι, άγνωστης σε μένα μάρκας, αλλά εκλεκτής ποιότητος.
Γιος σιδηροδρομικού εργάτη, γεννήθηκε στην Αβάνα στις 14 Σεπτέμβρη του 1928 και έκανε πολλές δουλειές πριν πάρει το βάφτισμα του φωτογραφικού πυρός. Με βαφτίσια, γάμους και δεξιώσεις ξεκίνησε και έτσι κατάφερνε να βγάζει τα προς το ζην, μέχρι που το 1953 άνοιξε συνεταιρικά το πρώτο του στούντιο. Κυρίως για διαφημίσεις και φωτογραφίσεις μόδας.
«Οι ωραίες γυναίκες ήταν η αδυναμία μου κείνα τα χρόνια» μου είπε γελώντας και συνέχισε σοβαρά, «αυτό όμως βοήθησε πάρα πολύ στο να γίνομαι καλύτερος στη δουλειά μου. Με ενέπνεαν με κάθε τρόπο». Η δεύτερή του σύζυγος, η Ναταλία (Νόρκα) Μενέντεζ, ήταν διάσημο μοντέλο της εποχής. Φωτογραφία και γυναίκες, τα μεγάλα πάθη του δηλαδή, θα τον οδηγήσουν σε πολλούς πρωτοποριακούς πειραματισμούς.
Οι διαφορετικές λήψεις που επέλεγε και η απουσία οποιουδήποτε τεχνητού φωτισμού ακόμα και σε κλειστούς χώρους θα τον αναδείξουν κορυφαίο φωτογράφο. Όμως και ο συνεργάτης και συνεταίρος του δεν πήγαινε πίσω. Πορεύονταν ταυτόχρονα και εμφανώς επηρεασμένοι από τους αδελφούς Αλεξάντερ και Ζόλταν Κόρντα, τους Μαγυάρους σκηνοθέτες από τους οποίους δανείστηκαν ακόμα και τα ονόματά τους.
O Αλμπέρτο Ντίαζ Γκουτιέρες από τούδε και στο εξής θα ακούει στο όνομα Αλμπέρτο Κόρντα και ο συνεργάτης του Λούις Αντόνιο Πιρς Μπάιερς, στο Λούις Κόρντα. Φυσικά το φωτογραφείο τους το ονόμασαν Korda Studios. Αργότερα, όταν είχαν γνωστοί, αποκαλούσαν τον Λούις «Κόρντα ο πρεσβύτερος» και τον Αλμπέρτο «Κόρντα ο νεότερος». Ήταν 14 χρόνια μικρότερος.
«Τότε, πλησίαζα τα τριάντα μου χρόνια και ήδη πορευόμουν σε μια άκρως επιπόλαιη ζωή, όταν ένα εξαιρετικό γεγονός μου άλλαξε εντελώς την ύπαρξή μου. Ήταν η Κουβανέζικη Επανάσταση. Είχα τραβήξει μια φωτογραφία ενός μικρού κοριτσιού. Κρατούσε στο χέρι της ένα κομμάτι ξύλο για κούκλα. Τότε κατάλαβα και αποφάσισα ότι άξιζε να αφιερωθώ σε μια επανάσταση που αποσκοπούσε στην άρση αυτών των ανισοτήτων. Άρχισα λοιπόν να φωτογραφίζω τους ηγέτες της επανάστασης και ακολούθησα τον Φιντέλ στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα. Όταν επέστρεψα σπίτι η κόρη μου δεν με γνώρισε. Είχα μακριά μαλλιά και γένια και για πολλούς μήνες δεν είχα πλυθεί».
Ο Κόρντα είχε ακολουθήσει τον Φιντέλ, τον Τσε και τους γκεριγέρος στις επιθέσεις τους κατά του στρατού του Μπατίστα και οι φωτογραφίες του, έχοντας τη δύναμη και τη ζωντάνια του ντοκιμαντέρ, θα γίνουν σύμβολα της επανάστασης. Όμως δεν παραμένει θεατής ή απλός παρατηρητής των γεγονότων, αφού και ο ίδιος ήταν κομμάτι της επαναστατικής υπόθεσης. Με την επικράτησή της και για περισσότερα από 10 χρόνια ήταν ο προσωπικός φωτογράφος του Φιντέλ και μαζί ταξίδεψαν σε πολλές χώρες.
Θα τον αποθανατίσει με το φακό του άπειρες φορές. Από τη θριαμβευτική του είσοδο στην Αβάνα και στις διαδηλώσεις, στις φυτείες ζαχαροκάλαμου, στα εργοστάσια, με τον Τσε και άλλους συντρόφους του να παίζουν γκολφ και να ψαρεύουν, μέχρι το ζωολογικό κήπο της Νέας Υόρκης, όπου κοιτάζει επιφυλακτικά μια τίγρη. «Ποτέ μα ποτέ, ούτε ο Φιντέλ ούτε ο Τσε, όσες φορές, οποιαδήποτε στιγμή κι αν ήταν αυτή, δεν αντέδρασαν ποτέ, όταν σήκωσα τη μηχανή μου για να τους φωτογραφίσω».
Οι φωτογραφίες της 5ης Μαρτίου προορίζονταν για την εφημερίδα «Επανάσταση» όπου εργαζόταν ο «Κόρντα ο νεότερος», όμως οι φωτογραφίες του Τσε δεν πέρασαν ούτε από την «πρώτη διαλογή». Επέλεξαν τον Φιντέλ να χειρονομεί μπροστά στα μικρόφωνα και αυτές του Σαρτρ και της Σιμόν Ντε Μποβουάρ που βρίσκονταν ανάμεσα στο πλήθος.
– Τι σημαίνει λοιπόν η φωτογραφία του Τσε για εσάς;
«Είναι μια φωτογραφία από την Κουβανέζικη Επανάσταση. Ένας χαρακτήρας της επανάστασης που έγινε ιστορικό παράδειγμα. Αυτή η φωτογραφία δεν είναι αποτέλεσμα ιδιαίτερης γνώσης ούτε κάποιας πρωτοποριακής τεχνικής, έγινε από σύμπτωση. Είναι θέμα καθαρής τύχης. Εγώ είμαι απλά ο τυχερός που την τράβηξα».
– Και τι έγινε μετά;
«Η φωτογραφία έμεινε στο συρτάρι του γραφείου μου για πολλά χρόνια, ώσπου μετά τη δολοφονία του Τσε, ένας Ιταλός εκδότης, ο οποίος έφθασε στην Αβάνα αναζητώντας στοιχεία για τη δράση του και ενθύμια από τη ζωή του, ήρθε σε μένα. Βρήκα τη φωτογραφία και του την έκανα δώρο. «Είσαι φίλος της Επανάστασης, σ΄την κάνω δώρο», του είπα».
Ο εκδότης που επισκέφθηκε τον Κόρντα στην Αβάνα ήταν ο Τζιαντζάκομο Φελτρινέλι. Αμέσως μετά την επιστροφή του στην Ιταλία, θα τυπώσει τη φωτογραφία σε κάρτες και θα τις πουλάει 5 δολάρια τη μια. Κατόπιν ακολούθησαν οι αφίσες, από τον ίδιο. Ύστερα και μέχρι στις μέρες μας η φωτογραφία εξακολουθεί να αναπαράγεται –νόμιμα ή παράνομα– σ’ όλο τον κόσμο κι απ’ όλο το κόσμο.
Χρησιμοποιείται από τους σοσιαλδημοκράτες ώς τους αναρχικούς, γίνεται στάμπα στα πέτσινα μπουφάν των μηχανόβιων, και σε εκατομμύρια μπλουζάκια, ανεξίτηλο τατουάζ στο δέρμα, ώς και νόμισμα και χαρτονόμισμα στη δεύτερη πατρίδα του Τσε, την Κούβα. Για την πορεία της φωτογραφίας όλα αυτά τα χρόνια θα μπορούσαν να γραφτούν ολόκληρα βιβλία. Διότι εκτός από τα απίστευτα κέρδη που απέφερε στους κάθε λογής εκδότες της, ενέπνευσε ιδεολογικά και έγινε η αφορμή ώστε να αλλάξουν οι ζωές χιλιάδων ανθρώπων σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη.
Δεν ήταν λίγοι όσοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν ακόμη και εκτελέστηκαν μόνο και μόνο επειδή είχαν τη φωτογραφία του Τσε σε κάποιον τοίχο του σπιτιού τους. Επίσης με το πέρασμα του χρόνου κι επειδή οι καταστάσεις αλλάζουν, δεν ήταν λίγοι, όσοι «αποκαθήλωσαν» από τον τοίχο τους την ταπεινή φωτογραφία του Κόρντα, επιζητώντας να τοποθετήσουν στη θέση της τον πίνακα του Άντι Γουόρχολ, που φυσικά δεν ήταν τίποτα άλλο παρά η μεταξοτυπία, σε πολλά χρώματα, της φωτογραφίας του Κουβανού φωτογράφου.
– Τελικά όμως η φωτογραφία σας έδωσε πολλά εκατομμύρια δολάρια στους «εκδότες» της.
«Αυτό δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου».
– Τότε γιατί μηνύσατε την εταιρεία παρασκευής βότκας, η οποία θέλησε να τη χρησιμοποιήσει;
«Η εταιρεία χρησιμοποίησε τη φωτογραφία χωρίς την άδειά μου. Υπέβαλα αγωγή στις 14 Σεπτεμβρίου 2000 στην Αγγλία – και την κέρδισα» (σ.σ. επίσης το δικαστήριο του επιδίκασε και αποζημίωση 50.000 δολαρίων, χρήματα που εισέπραξε και αμέσως ο Κόρντα τα προσέφερε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της χώρας του).
– Γιατί μηνύσατε μόνο τη συγκεκριμένη εταιρεία και δεν κάνατε το ίδιο σε πολλές άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις;
«Επειδή χρησιμοποίησε τη φωτογραφία μου για να διαφημίσει αλκοόλ, πράγμα που δεν ταιριάζει καθόλου στην προσωπικότητα του Τσε, ο οποίος ήταν κατά του αλκοόλ. Τώρα, όσον αφορά το γεγονός ότι πουλούν τη φωτογραφία του Τσε με διάφορους τρόπους, δεν το κατήγγειλα και ούτε πρόκειται να το κάνω, γιατί αυτό συντελεί στη διάδοση της εικόνας και της προσωπικότητας του Τσε και βοήθησε ώστε να γίνει το απόλυτο σύμβολο της Μαρξιστικής επανάστασης και της αντι-ιμπεριαλιστικής πάλης».
Τελικά το εξαιρετικό ρούμι που μου προσέφερε -στο τέλος δεν αφήσαμε ούτε σταγόνα στο μπουκάλι- βοήθησε ώστε να κάνουμε μια μεγάλη και χαλαρή συζήτηση. Στην πραγματικότητα από ένα σημείο και μετά απεραντολογούσαμε απολαμβάνοντας το ποτό μας. Όμως συμφωνήσαμε, μέσω της «Ελευθεροτυπίας», να οργανώσουμε μια έκθεση των φωτογραφιών στην Αθήνα. Έτσι μερικές μέρες μετά την επιστροφή μου, του τηλεφώνησα για να του επιβεβαιώσω ότι η κουβέντα που κάναμε δεν ήταν λόγια του πιοτού.
Επικοινώνησα μαζί του ξανά στις αρχές Μάρτη, μετά τη δημοσίευση της συνέντευξής του στο περιοδικό Έψιλον της «Ελευθεροτυπίας». Του είπα ότι υπάρχουν κάποιες δυσκολίες αλλά πως τελικά ή έκθεση θα γίνει. Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που μιλήσαμε. Στις 25 Μάη άκουσα στις ειδήσεις ότι άφησε ξαφνικά την τελευταία του πνοή στο Παρίσι ετοιμάζοντας την έκθεσή του. Η πάνδημη κηδεία του έγινε στην Αβάνα.
Αναπαύσου Εν Ειρήνη Αλμπέρτο Κόρντα.
