Tης Mαρίνας Κουρμπέλα (marinakourbela@gmail.com)
Μέτρα για πλήρη ένταξη των προσφύγων στις τοπικές κοινωνίες των κρατών-μελών της και την αυτοδυναμία τους, με τη συμβολή και του ιδιωτικού τομέα, ετοιμάζει η Ε.Ε.
Oι Ελληνες, όπως και πολίτες των άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ιδιαίτερα των τοπικών κοινωνιών, θα πρέπει να συζούν ειρηνικά, αλλά και δημιουργικά με τους πρόσφυγες, αφού ένας μεγάλος αριθμός των 60 και πλέον εκατομμυρίων προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισθέντων ατόμων, που υπάρχουν παγκοσμίως, θα ζήσουν στην Ε.Ε.
Οι καταστάσεις πουν δημιουργήθηκαν και δημιουργούνται σχετικά με το προσφυγικό/μεταναστευτικό φαίνεται, πλέον, ότι δεν είναι ανατρέψιμες. Οι άνθρωποι αυτοί, με βάση τα σημερινά δεδομένα, ήρθαν για να μείνουν. Έρχονται, αλλά δεν επιστρέφουν στον τόπο τους.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, το 2014, ενώ υπήρχαν 2,9 εκατομμύρια νέοι πρόσφυγες, μόνο 126 800 πρώην πρόσφυγες μπόρεσαν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους και μόνο 105.200 επανεγκαταστάθηκαν μόνιμα. Σήμερα, ο παρατεταμένος εκτοπισμός διαρκεί κατά μέσον όρο 25 χρόνια για τους πρόσφυγες και περισσότερα από 10 έτη για το 90% των εσωτερικά εκτοπισθέντων ατόμων.
Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται πυρετωδώς για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα:
α) στις τοπικές κοινωνίες όπου θα ζήσουν οι πρόσφυγες, σε συνεργασία με τους εκεί κατοίκους, αλλά και με συμμετοχή τους στις τοπικές εξελίξεις,
β) σε επίπεδο κυβερνήσεων, τις οποίες θα στηρίξει στο σχετικό έργο τους,
γ) σε πολιτικό επίπεδο με προσπάθειες πρόληψης συγκρούσεων, που αναγκάζουν τους ανθρώπους σε εκτοπισμό, και
δ) σε συνεργασία με τις αρχές του τόπου προέλευσης των προσφύγων, προκειμένου να δημιουργείται πλαίσιο που θα διευκολύνει την πιθανή επιστροφή τους. επιστροφή στις πατρίδες τους.
Η Επιτροπή σε ανακοίνωσή της προτείνει μια προσέγγιση προσανατολισμένη στην ανάπτυξη για τους πρόσφυγες, τους εκτοπισθέντες στο εσωτερικό της χώρας, και τους πληθυσμούς υποδοχής, με έμφαση στα τρωτά και τα δυνατά σημεία τους. Εισάγει μια πολυπαραγοντική αντιμετώπιση, με τη συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα, βάσει βελτιωμένων στοιχείων όσον αφορά το τι είναι αποτελεσματικό και τι όχι σε διαφορετικά πλαίσια.
Όπως επισημαίνει, παρά τις προσπάθειες της Ε.Ε., του μεγαλύτερου παγκόσμιου χορηγού στον τομέα της αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας, το μέγεθος και η πολυπλοκότητα της πρόκλησης των βιαίως εκτοπισθέντων πληθυσμών απαιτούν πιο φιλόδοξη δράση. Οι προσεγγίσεις που λαμβάνουν υπόψη μόνο τις άμεσες ανθρωπιστικές ανάγκες δεν συμβαδίζουν με τις μεγάλης κλίμακας παρατεταμένες εκτοπίσεις. Η αναπτυξιακή βοήθεια πρέπει να ξεκινά από την αρχή της κρίσης, όχι μόνο για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτίων, αλλά και για την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών αναγκών των εκτοπισθέντων και των πληθυσμών υποδοχής.
Ενώ η άμεση ανησυχία της Ε.Ε. είναι ο αναγκαστικός εκτοπισμός που προκαλείται από τις συγκρούσεις στις γειτονικές χώρες, το ζήτημα του μακροπρόθεσμου αναγκαστικού εκτοπισμού είναι παγκόσμιο, τονίζει η Επιτροπή. Το θεματολόγιο για τη βιώσιμη ανάπτυξη με ορίζοντα το 2030 αναγνωρίζει τον αναγκαστικό εκτοπισμό ως έναν από τους βασικούς παράγοντες που απειλούν να αντιστρέψουν μεγάλο μέρος της προόδου στον τομέα της ανάπτυξης που έχει σημειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Η Ε.Ε. έχει δεσμευτεί να παρέχει το πλαίσιο πολιτικής για μια πιο αποτελεσματική, προσαρμοσμένη στις ειδικές συνθήκες και αξιοπρεπή παγκόσμια αντίδραση στον αναγκαστικό εκτοπισμό. Προτίθεται να το πράξει αυτό συνδυάζοντας τις προσεγγίσεις της όσον αφορά πολιτικά θέματα, την πρόληψη των συγκρούσεων, την ανάπτυξη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρωπιστική βοήθεια και ενισχύοντας λειτουργικά τον μεταξύ τους συσχετισμό.
Επιπλέον, πρέπει να παρέχεται βοήθεια για τη σταθεροποίηση των χωρών προέλευσης, ώστε να δημιουργούνται οι βασικές προϋποθέσεις για την οικειοθελή επιστροφή των ατόμων στις περιοχές όπου σταματούν οι εχθροπραξίες.
Τοπική προσέγγιση
Η Ε.Ε. πρέπει να επιχειρήσει να σχεδιάσει μια τοπική προσέγγιση ειδικά προσαρμοσμένη στις συγκεκριμένες ευπάθειες και τις δυνατότητες κάθε περιοχής. Αυτό, επισημαίνει, είναι δυνατό μόνο αν οι βιαίως εκτοπισθέντες και οι πληθυσμοί υποδοχής συμμετάσχουν ενεργά στη διαμόρφωση τοπικών πολιτικών και στην κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα.
Πλήρης ένταξη – Όχι απάτριδες
Η ανακοίνωση αναφέρει ότι θα γίνεται καταγραφή των γεννήσεων, ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα εκτοπισθέντα παιδιά συμπεριλαμβάνονται στο σύστημα ληξιαρχικής καταχώρισης της χώρας υποδοχής και να αποτρέπεται η εμφάνιση νέων απάτριδων πληθυσμών.
Ο ιδιωτικός τομέας
Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα για την αύξηση της αυτοδυναμίας, την ένταξη βιαίως εκτοπισθέντων πληθυσμών και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινοτήτων υποδοχής τους.
Οι περιοριστικοί καταυλισμοί, αναφέρει, δεν ευνοούν την ανάπτυξη της αυτοδυναμίας.
Οι παροχές σε χρήμα και τα δελτία αποτελούν παραδείγματα μερικών νέων προσεγγίσεων που επινοήθηκαν για την παροχή στήριξης που μπορεί να αυξήσει την αυτοδυναμία και να ενσταλάξει στους εκτοπισθέντες μια αίσθηση αξιοπρέπειας και κυριότητας. Σε συνδυασμό με τα σχέδια «μετρητά έναντι εργασίας» του δημόσιου τομέα για τη βραχυπρόθεσμη απασχόληση προσφύγων, ο ιδιωτικός τομέας θα μπορούσε να παράσχει χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες μέσω τοπικών τραπεζικών συστημάτων για μηχανισμούς διανομής μετρητών.
Οι υπηρεσίες αυτές θα μπορούσαν να συνοδεύονται από σχέδια για τη στήριξη φορέων μικροχρηματοδότησης, μηχανισμών αποταμιεύσεων και δανείων, καθώς και πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και νέων επιχειρήσεων, μέσω της ανάπτυξης ικανοτήτων και χρηματοδότησης. Υπάρχουν ήδη πολλά παραδείγματα ενίσχυσης πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων ώστε να δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης και να τονωθεί η οικονομική ανάπτυξη μέσω διαφόρων προϊόντων χρηματοδότησης στο πλαίσιο μηχανισμών συνδυαστικής χρηματοδότησης.
Συνεπώς, οι μηχανισμοί συνδυαστικής χρηματοδότησης μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο μόχλευσης πρόσθετων δημόσιων και ιδιωτικών πόρων. Τα ενδιάμεσα χρηματοπιστωτικά ταμεία αποτελούν νέα εργαλεία για τη μείωση του κόστους δανεισμού για χώρες με μεσαία εισοδήματα οι οποίες δέχονται σημαντικούς πληθυσμούς βιαίως εκτοπισθέντων, όπως η Τουρκία, η Ιορδανία, ο Λίβανος και η Ουκρανία. Ο μηχανισμός παροχής δανείων με ευνοϊκούς όρους θα πρέπει να λειτουργεί όπως το Deauville Transition Fund, δηλαδή θα χρηματοδοτείται από τις επιχορηγήσεις των χορηγών, ενώ τα ενδιάμεσα χρηματοπιστωτικά ταμεία θα διαχειρίζονται την εφαρμογή του προγράμματος.
Στην Ιορδανία, μια σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, για την αναβάθμιση αντλιών νερού, επέφερε σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας. Πρόκειται για σύμπραξη μεταξύ ιδιωτικής εταιρείας και της εταιρείας ύδρευσης της Ιορδανίας, με τη στήριξη της German Development Cooperation και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.
Περισσότεροι από 60 εκατομμύρια
Παγκοσμίως, περισσότεροι από 60 εκατομμύρια άνθρωποι -πρόσφυγες και εσωτερικά εκτοπισθέντα άτομα- εκτοπίζονται βίαια λόγω συγκρούσεων, βίας και παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό είναι το υψηλότερο επίπεδο αναγκαστικού εκτοπισμού από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Οι πέντε μεγαλύτεροι εκτοπισμοί προσφύγων
Οι πέντε μεγαλύτεροι εκτοπισμοί προσφύγων -από τη Συρία, το Αφγανιστάν, τη Σομαλία, το Σουδάν και το Νότιο Σουδάν- είναι όλοι παρατεταμένοι, με πολλούς Αφγανούς να έχουν εκτοπιστεί για περισσότερες από τρεις δεκαετίες. Ο παρατεταμένος αυτός χαρακτήρας των εκτοπισμών επιδεινώνεται από το γεγονός ότι το 2014 σημειώθηκε ο χαμηλότερος αριθμός εθελοντικού επαναπατρισμού προσφύγων σε τρεις δεκαετίες . Τρεις από τους πέντε μεγαλύτερους εσωτερικούς εκτοπισμούς είναι επίσης παρατεταμένοι (Συρία, Κολομβία και Σουδάν).
Μόνο η κρίση στη Συρία, η οποία διανύει πλέον το έκτο έτος της, έχει δημιουργήσει 4,7 εκατομμύρια πρόσφυγες και 6,5 εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισθέντα άτομα, ενώ η Ε.Ε. δέχθηκε 1 εκατομμύριο πρόσφυγες το 2015 και μόνο. Κλιματολογικά φαινόμενα, όπως το φετινό Ελ Νίνιο το οποίο αναμένεται να είναι το χειρότερο των τελευταίων 20 ετών, μπορεί να έχουν εξίσου σημαντικό αντίκτυπο. Τα συνδυασμένα αποτελέσματα της αύξησης των συγκρούσεων, της βίας, της κλιματικής αλλαγής, των περιβαλλοντικών και των φυσικών καταστροφών θα αναγκάσουν ακόμα περισσότερα άτομα να τραπούν σε φυγή.
Γιατί έρχονται στην Ευρώπη
Το 2015, η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) προσδιόρισε τους βασικούς παράγοντες που αναγκάζουν τους Σύριους πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες να ζητήσουν άσυλο στην Ευρώπη.
Αυτοί περιλαμβάνουν την απώλεια της ελπίδας, το υψηλό κόστος ζωής και τη μεγαλύτερη ένταση της φτώχειας, καθώς και τις περιορισμένες ευκαιρίες να κερδίσουν τα προς το ζην ή να μορφωθούν. Χωρίς προοπτικές ανάπτυξης και ευκαιρίες να επωφεληθούν από κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, το πιθανότερο είναι ότι οι πρόσφυγες και τα εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα θα απομακρυνθούν από τις περιοχές καταγωγής τους. Οι δευτεροβάθμιοι και πολλαπλοί εκτοπισμοί αντανακλούν τη συλλογική αδυναμία αντιμετώπισης των συγκεκριμένων μεσομακροπρόθεσμων αναγκών και των ευπαθειών των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων και των κοινοτήτων υποδοχής τους και παροχής σε αυτούς βιώσιμων λύσεων. Το ανθρωπιστικό σύστημα από μόνο του δεν μπορεί να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες ανάπτυξης των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων και των κοινοτήτων υποδοχής. Ο αναγκαστικός εκτοπισμός δεν αποτελεί μόνο ανθρωπιστική πρόκληση: αποτελεί επίσης πρόκληση σε πολιτικό επίπεδο, επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και σε αναπτυξιακό και οικονομικό επίπεδο, πέραν της αναπόφευκτης σχέσης του με το ευρύτερο φαινόμενο της μετανάστευσης.
Απασχόληση
Πέραν της νομικής και φυσικής προστασίας, της σίτισης και της στέγασης, τα βίαια εκτοπισμένα άτομα χρειάζονται επίσης πρόσβαση σε θέσεις εργασίας και σε υπηρεσίες όπως υγειονομική περίθαλψη, παιδεία και στέγαση. Το κεκτημένο και οι ορθές πρακτικές της Ε.Ε. που έχουν αναπτυχθεί από το 1999 για τη δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού συστήματος για το άσυλο και την εναρμόνιση των κοινών ελάχιστων προτύπων για το άσυλο μπορούν να αποτελέσουν καλό παράδειγμα για το πώς οι χώρες εταίροι μπορούν να δέχονται μεγάλους προσφυγικούς πληθυσμούς.
Οι πρόσφυγες και τα εσωτερικά εκτοπισθέντα άτομα είναι παραγωγικά άτομα με δεξιότητες και προσόντα που μπορούν να συνεισφέρουν στην οικονομία και την κοινωνία των χωρών ή κοινοτήτων υποδοχής. Ωστόσο, χωρίς ευκαιρίες ανάπτυξης, το κυρίαρχο μοντέλο εξάρτησης από τη βοήθεια για «φροντίδα και συντήρηση» υπονομεύει τις ευκαιρίες των προσφύγων και των εσωτερικά εκτοπισθέντων ατόμων να αποκτήσουν μεγαλύτερη αυτάρκεια.
Όχι σε μια κοινή προσέγγιση
Οι ειδικές ανάγκες προστασίας των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων πρέπει να αντιμετωπίζονται με βάση το φύλο, την ηλικία και την αναπηρία τους, καθώς και τις πολιτικές απόψεις, την εθνοτική καταγωγή , τη γλώσσα, την κοινωνική τάξη, τη θρησκεία και/ή τον γενετήσιο προσανατολισμό τους. Μια κοινή προσέγγιση δεν είναι, επομένως, εφαρμόσιμη.
Ο ρόλος των κυβερνήσεων υποδοχής
Ο ρόλος των κυβερνήσεων υποδοχής είναι καίριας σημασίας, ανφέρει η Επιτροπή, καθώς είναι υπεύθυνες για τα νομικά και πολιτικά πλαίσια μέσω των οποίων μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες των προσφύγων, των εσωτερικά εκτοπισθέντων ατόμων και των κοινοτήτων υποδοχής. Οι κυβερνήσεις θέτουν τις παραμέτρους για αναπτυξιακές παρεμβάσεις και τον χρόνο και χώρο υλοποίησης των ανθρωπιστικών παρεμβάσεων. Πολλά κράτη υποδοχής συχνά δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις από μόνα τους. Απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις από τη διεθνή κοινότητα, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, προκειμένου να διασφαλιστούν μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα καθώς και πραγματικός επιμερισμός των βαρών. Οι επενδύσεις αυτές θα πρέπει να αποφεύγουν τις διακρίσεις μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών των βίαια εκτοπισθέντων ατόμων και να προάγουν τη δίκαιη και ίση μεταχείριση, καταργώντας τα εμπόδια για τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας, διευκολύνοντας την πρόσβαση στις κοινωνικές υπηρεσίες, αναβαθμίζοντας τους χώρους φιλοξενίας τους και μεριμνώντας ώστε να αποκτήσουν μακροπρόθεσμο ασφαλές νομικό καθεστώς.
Πρόληψη
Το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης συγκρούσεων της Ε.Ε. βασίζεται σε εκτιμήσεις για κινδύνους συγκρούσεων και προάγει την έγκαιρη προληπτική δράση από την Ε.Ε., ιδίως σε καταστάσεις όπου υπάρχει κίνδυνος να προκληθεί αναγκαστικός εκτοπισμός. Η προσέγγιση αυτή στην ανάλυση των συγκρούσεων προάγει επιλογές για ανάληψη δράσης σε ευρύτερη κλίμακα, μεταξύ άλλων με τη συμμετοχή των κρατών-μελών της Ε.Ε. και βασικών διεθνών εταίρων όπως ο ΟΗΕ.
