Tης Μαρίνας Κουρμπέλα (marinakourbela@gmail.com)
Η Ύπατη Εκπρόσωπος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας Federica Mogherini και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκριναν σήμερα πρόταση πολιτικής, η οποία θα κατευθύνει τη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περιοχή της Αρκτικής.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα εντείνει τις υφιστάμενες ενέργειες και τη δραστηριοποίησή της στην περιοχή με 39 δράσεις που επικεντρώνονται στην κλιματική αλλαγή, την προστασία του περιβάλλοντος, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη διεθνή συνεργασία. Η ιδιαίτερη σημασία της έρευνας, της επιστήμης και της καινοτομίας αντικατοπτρίζεται στο σύνολο των εν λόγω τομέων προτεραιότητας.
Η κ. Mogherini, η οποία είναι και αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δήλωσε σχετικά με την κοινή ανακοίνωση, που παρουσίασε: «Μια ασφαλής, βιώσιμη και ευημερούσα Αρκτική ωφελεί όχι μόνο τα 4 εκατομμύρια των κατοίκων της, αλλά και την Ευρωπαϊκή μας Ένωση και τον υπόλοιπο κόσμο. Πρόκειται για μια περιοχή τεράστιας περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής σημασίας για όλους μας. Τα μέτρα που λαμβάνονται σήμερα υπογραμμίζουν τη δέσμευσή μας έναντι της περιοχής, των κρατών και των λαών της, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η περιοχή θα συνεχίσει να αποτελεί παράδειγμα εποικοδομητικής διεθνούς συνεργασίας. Η Αρκτική είναι άλλωστε ζωτικής σημασίας για την περιφερειακή και την παγκόσμια ασφάλεια και αποτελεί στρατηγική συνιστώσα της εξωτερικής μας πολιτικής».
Όλα ξεκίνησαν το 2014
Το 2014, το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησαν από την Επιτροπή και την Ύπατη Εκπρόσωπο να αναπτύξουν μια ολοκληρωμένη πολιτική για ζητήματα που αφορούν την Αρκτική και ένα πιο συνεκτικό πλαίσιο για τη δράση της Ε.Ε. και τα προγράμματα χρηματοδότησης στην Αρκτική. Η νέα ολοκληρωμένη πολιτική της Ε.Ε. για την Αρκτική αποτελεί απόρροια αυτού του αιτήματος και αναμένεται να ενισχύσει περαιτέρω την παρουσία της Ε.Ε. στην Αρκτική, με την αξιοποίηση ορισμένων υφιστάμενων δραστηριοτήτων και αποφάσεων της Ε.Ε. οι οποίες έχουν ήδη αντίκτυπο στην περιοχή έπειτα από την ανακοίνωση πολιτικής του 2008 και την ενημέρωση και την επισκόπηση των δραστηριοτήτων του 2012.
Η Αρκτική καλύπτει τον κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό, τις περιφερειακές του θάλασσες, όπως είναι η θάλασσα του Μπάρεντς, οι θάλασσες Chara και Chucchi, καθώς και τα εδάφη του Καναδά, του Βασιλείου της Δανίας, της Φινλανδίας, της Ισλανδίας, της Νορβηγίας, της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της Σουηδίας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Τρία κράτη-μέλη της Ε.Ε. είναι, επομένως, και κράτη της Αρκτικής, ενώ η Ισλανδία και η Νορβηγία είναι μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, στον οποίο μετέχουν ακόμη οι 28 χώρες-μέλη της Ε.Ε.
Τα τελευταία χρόνια, ο ρόλος της Αρκτικής στην κλιματική αλλαγή έχει καταστεί πολύ πιο εμφανής με εκτεταμένες επιπτώσεις, διότι η περιοχή λειτουργεί ως ρυθμιστής του κλίματος του πλανήτη, συμπεριλαμβανομένων των καιρικών φαινομένων στην Ευρώπη. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Αρκτική υπερθερμαίνεται με ταχύτητα σχεδόν διπλάσια από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι επιστήμονες τονίζουν ότι η Αρκτική συμβάλλει επίσης στην κλιματική αλλαγή, λόγω της σταδιακής έκλυσης αερίων μεθανίου, καθώς η θερμοκρασία της περιοχής αυξάνεται. Με τη σειρά τους, οι κλιματικές αλλαγές στην Αρκτική οδηγούν σε αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας στην περιοχή. Έχουν ιδρυθεί διάφοροι διεθνείς οργανισμοί και φόρουμ, ώστε να διευκολυνθεί η διεθνής συνεργασία όσον αφορά την κοινή διαχείριση της περιοχής της Αρκτικής.
Παρότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν βρέχεται άμεσα από τον Αρκτικό Ωκεανό, συνδέεται άρρηκτα με την Αρκτική. Τη συνδέουν ιστορικοί, οικονομικοί, εμπορικοί και γεωγραφικοί δεσμοί, ενώ πολλές τρέχουσες ευρωπαϊκές δραστηριότητες, χρηματοδοτήσεις, προγράμματα και αποφάσεις έχουν ήδη αντίκτυπο στη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής.
Ενόψει της κλιματικής αλλαγής και της αυξανόμενης ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή απαιτούνται πολλές προσπάθειες για την προστασία της ανοιχτής θάλασσας της Αρκτικής. Η βιώσιμη διαχείριση της ανοιχτής θάλασσας της Αρκτικής, εκτός της εθνικής δικαιοδοσίας, αποτελεί παγκόσμια ευθύνη και αφορά, συνεπώς, και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας συνεχίζεται, είναι πιθανόν η Αρκτική να μην έχει πάγους τις θερινές περιόδους σε 20 έως 40 χρόνια από σήμερα. Η τήξη του πάγου που καλύπτει τη θάλασσα και η ραγδαία πρόοδος της υπεράκτιας τεχνολογίας έχουν οδηγήσει σε αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή, π.χ. της ναυτιλίας, του εξορυκτικού κλάδου και της εξόρυξης υδρογονανθράκων.
Μέτρα
Η ολοκληρωμένη πολιτική περιλαμβάνει 39 δράσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της πολιτικής της Ε.Ε. όσον αφορά την Αρκτική στους ακόλουθους τρεις στενά συνδεόμενους τομείς:
Α) Για την περαιτέρω αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προστασία του περιβάλλοντος:
Η Ε.Ε. έχει ήδη δεσμευτεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 40% έως το 2030 και κατά 80% έως το 2050, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Η Ε.Ε. θα καταβάλει προσπάθειες ώστε η συμφωνία για το κλίμα που επετεύχθη στο Παρίσι πέρυσι τον Δεκέμβριο να εφαρμοστεί σε διεθνές επίπεδο. Ήδη το 20% του προϋπολογισμού της Ε.Ε. προορίζεται για μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και μετριασμού της.
Η Ε.Ε. είναι πρόθυμη να συνεργασθεί με τα κράτη της Αρκτικής, τους τοπικούς πληθυσμούς και τις αυτόχθονες κοινότητες, καθώς και τα συναφή διεθνή φόρουμ, με στόχο να διαμορφωθεί μια φιλόδοξη ατζέντα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για την περιοχή της Αρκτικής.
Στήριξη της έρευνας
Είκοσι δύο από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά ιδρύματα στον τομέα της έρευνας για την Αρκτική θα αναπτύξουν ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την έρευνα στους πόλους στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Ε.Ε.–PolarNet.
Η Ε.Ε. θα στηρίξει τη διακρατική πρόσβαση σε ερευνητικές υποδομές στην Αρκτική (ερευνητικούς σταθμούς, επιστημονικά σκάφη και δορυφορική παρατήρηση) και σε ανοικτούς πόρους δεδομένων. Το διαστημικό πρόγραμμα Copernicus της Ε.Ε. θα στηρίξει τη διεθνή έρευνα για την κλιματική αλλαγή στην Αρκτική.
Αρκετές διεθνείς περιβαλλοντικές συμφωνίες, όπως είναι η σύμβαση του ΟΗΕ για τη βιολογική ποικιλότητα, έχουν ιδιαίτερη σημασία για την Αρκτική, ωστόσο, δεν εφαρμόζονται από τα συμβαλλόμενα μέρη. Η Ε.Ε. θα ενθαρρύνει την εφαρμογή τους.
Η Ε.Ε. αποτελεί έναν εκ των σημαντικότερων συνεισφερόντων στην έρευνα που αφορά την Αρκτική. Από το 2002 δεσμεύτηκε από τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. ποσό ύψους 200 εκατ. ευρώ, πέραν των επιμέρους εισφορών των κρατών-μελών. Πρόσφατα και τρέχοντα προγράμματα ασχολούνται με ποικίλα θέματα με στόχο να διαμορφωθεί πλήρης εικόνα του μεταβαλλόμενου τοπίου της Αρκτικής.
Η Ε.Ε. αναμένεται να διατηρήσει τα τρέχοντα επίπεδα χρηματοδότησης για την έρευνα σχετικά με την Αρκτική στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» (περίπου 20 εκατ. ευρώ ετησίως). Για το 2016 και το 2017 έχει ήδη δεσμευτεί ποσό ύψους 40 εκατ. ευρώ που θα διατεθεί σε προγράμματα παρακολούθησης, προγράμματα σχετικά με τις καιρικές και κλιματικές αλλαγές στο βόρειο ημισφαίριο και τη μείωση του περμαφρόστ.
Ένας τομέας της έρευνας αφορά τις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή στο οικοσύστημα της περιοχής και σε βασικούς οικονομικούς κλάδους. Σε άλλα έργα μελετάται η εξέλιξη της παγοκάλυψης, των παγετώνων και των στρωμάτων πάγου της Αρκτικής Θάλασσας, ιδίως η επιρροή της τήξης τους στη στάθμη της θάλασσας. Ένα έργο στο οποίο συμμετείχαν όλες οι χώρες της Αρκτικής κατέληξε για πρώτη φορά σε ενιαία αξιολόγηση των εδαφολογικών συνθηκών της περιοχής, τον Άτλαντα των Εδαφών του Βόρειου Πολικού Κύκλου (atlas of Northern Circumpolar Soils). Τέλος, πολλά έργα είχαν ως αντικείμενο την ενίσχυση των ερευνητικών υποδομών στην περιοχή, μεταξύ άλλων, με την αξιοποίηση του δικτύου Interact απαρτιζόμενο από 70 επίγειους σταθμούς διασκορπισμένους σε ολόκληρη την περιοχή.
Τα της Θάλασσας: προς διεθνή συμφωνία
Ο ελεγχόμενος από κράτη-μέλη της Ε.Ε. εμπορικός στόλος αποτελεί έναν εκ των μεγαλύτερων στον κόσμο, και η ευρωπαϊκή βιομηχανία διαθέτει σημαντική πείρα στους τομείς της ναυτιλίας, της ναυπηγικής, της δορυφορικής πλοήγησης, της έρευνας και διάσωσης, και της ανάπτυξης λιμενικών υποδομών, γεγονός που συνεπάγεται σημαντικές προοπτικές για τη στήριξη της ανάπτυξης και παράλληλα για τη διασφάλιση τήρησης των υψηλότερων περιβαλλοντικών προτύπων.
Επίσης, τα διαστημικά προγράμματα της Ε.Ε. και στοχοθετημένα ερευνητικά έργα της Ε.Ε. θα συμβάλουν στη θαλάσσια ασφάλεια στην περιοχή μέσω της επιτήρησης και της παρακολούθησης της κυκλοφορίας των πλοίων και των μετακινήσεων πάγου (Copernicus) και της παροχής υπηρεσιών πλοήγησης (Galileo).
Εξάλλου, στο πλαίσιο της βιώσιμης διαχείρισης του Αρκτικού Ωκεανού, η Ε.Ε. υποστηρίζει τη δημιουργία ενός δικτύου προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στην Αρκτική. Η Ε.Ε. επιθυμεί να καταρτίσει διεθνή συμφωνία με σκοπό την πρόληψη της άναρχης αλιείας στο κεντρικό Αρκτικό Ωκεανό. Μακροπρόθεσμα, οι θαλάσσιοι βιολογικοί πόροι πρέπει να τελούν υπό τη διαχείριση είτε οργάνωσης διαχείρισης της αλιείας είτε σχετικής συμφωνίας.
Β) Προς όφελος της βιώσιμης ανάπτυξης στην περιοχή:
Το ευρωπαϊκό τμήμα της Αρκτικής πάσχει από έλλειψη επενδύσεων, ενώ μια σειρά χρηματοδοτικών μέσων και υπηρεσιών της Ε.Ε. επιτρέπουν τη στήριξη της καινοτομίας, της ανάπτυξης υποδομών, όπως είναι η βελτίωση των μεταφορικών συνδέσεων, και των επιχειρήσεων [π.χ. με το επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη, το διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ), το πρόγραμμα Innovfin και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Επιχειρήσεων, αντίστοιχα].
Την περίοδο 2014-2020, θα πραγματοποιηθούν επενδύσεις άνω του 1 εκατ. ευρώ στην περιοχή από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ) σε στρατηγικούς τομείς, όπως έρευνα και καινοτομία, στήριξη των μικρών επιχειρήσεων και καθαρή ενέργεια.
Γ) Όσον αφορά τη διεθνή συνεργασία:
Η Ε.Ε. θα εξακολουθήσει να συμμετέχει ενεργά σε διεθνή φόρουμ που σχετίζονται με την Αρκτική, όπως το Αρκτικό Συμβούλιο, το Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο της Θάλασσας του Μπάρεντς και τη Βόρεια Διάσταση.
Η Ε.Ε. θα συνεργάζεται με όλους τους εταίρους της στην Αρκτική, όχι μόνον με τρίτες χώρες που έχουν εδάφη στην Αρκτική, αλλά και χώρες που εκδηλώνουν αυξανόμενο ενδιαφέρον για την περιοχή της Αρκτικής, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ιαπωνία, σε θέματα π.χ. επιστήμης και έρευνας.
Καθώς οι πολιτικές της Ε.Ε. επηρεάζουν άμεσα την περιοχή, η Ε.Ε. θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους αυτόχθονες πληθυσμούς της Αρκτικής και τις τοπικές κοινότητες, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα δικαιώματά τους γίνονται σεβαστά και οι απόψεις τους λαμβάνονται υπόψη κατά την τρέχουσα διαμόρφωση των πολιτικών της Ε.Ε..
Η εξέλιξη
Προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεκτικότητα, η αποτελεσματικότητα και η συνοχή της πολιτικής της Ε.Ε. για την Αρκτική, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλούνται τώρα να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με την κοινή ανακοίνωση, που παρουσιάστηκε σήμερα.
