Της Μαρίας Μυστακίδου
Η συγκλονιστική παράσταση «De Profundis, η αγάπη που δεν τολμά να πει το όνομά της», σε μετάφραση, διασκευή και σκηνοθεσία της Αθανασίας Καραγιαννοπούλου και πρωταγωνιστή τον Νίκο Νίκα, έκανε πρεμιέρα τον περασμένο Αύγουστο στα Χανιά, στο μοναδικό στην Ελλάδα Μουσείο Τυπογραφίας, και από τις 26 Οκτωβρίου συνεχίζει με εντυπωσιακή επιτυχία το μαγευτικό της ταξίδι στη Β’ Σκηνή του Θεάτρου της Οδού Κεφαλληνίας στην Κυψέλη.
Πρόκειται για μια διασκευή της πασίγνωστης επιστολής του Όσκαρ Ουάιλντ (De Profundis – Εκ Βαθέων), η οποία γράφτηκε από το συγγραφέα στη φυλακή του Ρέντινγκ, όπου βρισκόταν έγκλειστος, μετά την καταδίκη του με το Νόμο περί Ομοφυλοφιλίας το 1895. Απομονωμένος από κάθε ανθρώπινη σχέση, μέσα στο κελί του, ο Ουάιλντ γράφει το «De Profundis», μια μακρά επιστολή που απευθύνεται στο νεαρό εραστή του Άλφρεντ Ντάγκλας, εξαιτίας του οποίου φυλακίστηκε και καταστράφηκε.
«Όταν πρωτομπήκα στη φυλακή, κάποιοι με συμβούλεψαν να ξεχάσω ποιος ήμουν.
Ήταν μια ολέθρια συμβουλή. Μονάχα συνειδητοποιώντας ποιος είμαι, βρήκα ανακούφιση στα βάσανά μου»
Oscar Wilde ( 1854-1900)
Σε αυτό το βαθιά αυτοβιογραφικό κείμενο ο Ουάιλντ γράφει μερικές απ’ τις σπουδαιότερες ρήσεις του, ξεδιπλώνει την ψυχή του και αναστοχάζεται την τέχνη, την αλήθεια, την ελευθερία, τη θρησκεία, τα συστήματα εγκλεισμού των ανθρώπων και την ίδια του τη ζωή. Το enetpress.gr μίλησε με τη σκηνοθέτρια Αθανασία Καραγιαννοπούλου και τον Νίκο Νίκα για την παράσταση, τον Όσκαρ Ουάιλντ, τον Τύπο και πολλά πολλά ακόμα.
– Μια επιστολή που γραφόταν τμηματικά στη φυλακή, και είναι γεμάτη ανάμεικτα, δυνατά συναισθήματα. Πώς νιώσατε την πρώτη φορά που διαβάσατε το «De Profundis»;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Ήταν το πρώτο έργο Ουάιλντ που διάβασα. Έμαθα πρώτα την πτώση του κι ύστερα άκουσα για το θρίαμβό του. Όταν τέλειωσα εκείνη την πρώτη ανάγνωσή μου από την έκδοση του ΄63 σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, σκέφτηκα «μήπως ο πόνος μας κάνει ποιητές;»»
Νίκος Νίκας: «Η πρώτη μου επαφή με την επιστολή μού αποκάλυψε έναν άνθρωπο διαφορετικό από αυτόν που είχα μέχρι τότε στο μυαλό μου –μέχρι τότε ήξερα τον Ουάιλντ ως συγγραφέα του ευτυχισμένου πρίγκιπα και του Ντόριαν Γκρέι- και είδα έναν άνθρωπο τρυφερό, με εξαιρετικό βάθος και λαμπερή ψυχή.
Επίσης επιβεβαιώθηκε η έντονη αίσθηση που είχα ότι σε κάποια σημεία ο Ουάιλντ επιμένει και επανέρχεται ξανά και ξανά και ύστερα έμαθα ότι είχαν δώσει στο συγγραφέα τη δυνατότητα να γράψει μία μόνο επιστολή όσο ήταν έγκλειστος και εκείνος αποφάσισε να μην την ολοκληρώσει μέχρι να αποφυλακιστεί.
Έγραφε όλη τη μέρα, το βράδυ του έπαιρναν τα γραπτά του και το επόμενο πρωί του έφερναν νέα λευκά χαρτιά, χωρίς να του δίνουν πίσω τα παλιά. Όλη την επιστολή την πήρε στα χέρια του όταν βγήκε από τη φυλακή και ήταν απολύτως ανθρώπινες οι επαναλήψεις, αφού δεν μπορούσε να δει το κείμενό του συνολικά. Παρόλα αυτά, θεωρώ το De Profundis μια ιερή σύνοψη της τέχνης».
– Να τιμωρείσαι για τις σεξουαλικές σου προτιμήσεις. Μοιάζει παρωχημένο στις μέρες μας, αλλά σε μια δεύτερη ανάγνωση, ίσως δεν είναι και τόσο… Πώς θα έβλεπε τη σημερινή κοινωνία ο Ουάιλντ; Και τι –πιθανώς- θα έγραφε για αυτήν;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Ο Ουάιλντ έγραψε για το Σοσιαλισμό, για την ισότητα, για το σεβασμό στη διαφορετικότητα, τότε που αυτές οι έννοιες καταστρατηγούνταν. Τώρα θα έγραφε για την απόλυτη έλλειψη αισθητικής (στην Ελλάδα) την απόλυτη έλλειψη ελευθερίας (στον υπόλοιπο κόσμο). Σήμερα τιμωρείται εκείνος που τολμά να έχει διαφορετική άποψη ή επιλογή ζωής από τους πολλούς. Σήμερα σκοτώνουν αυτόν που θα φωνάξει «ο βασιλιάς είναι γυμνός»»
Νίκος Νίκας: «Με μεγάλη μου απογοήτευση και ίσως και με αρκετή δόση απαισιοδοξίας, αλλά πάντως απολύτως δικαιολογημένα, θα έλεγα πως ο Ουάιλντ και σήμερα θα έγραφε σχεδόν τα ίδια. Επί της ουσίας ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 21ου. Η μισαλλοδοξία, ο πόλεμος σ το διαφορετικό και όλος αυτός ο αδικαιολόγητος φόβος μπροστά στη διαφορετικότητα -ειδικά στις μέρες μας- βρίσκονται σε έξαρση. Δυστυχώς το De Profundis είναι ίσως πιο επίκαιρο από ποτέ».
– Η επιστολή του Ουάιλντ είναι κατά βάση ερωτική. Έχει όλα τα «συστατικά» μιας φλογερής σχέσης που τελείωσε άσχημα. Και όμως, ο λαμπερός Ιρλανδός συγγραφέας καταφέρνει σε όλη της τη διάρκεια να διατηρεί άσβεστη την αγάπη του. Είναι εύκολο ή δύσκολο να αγαπάς;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Είναι απλώς αναπόφευκτο. Κι άλλοτε έρχεται σαν ευλογία κι άλλοτε σαν κατάρα».
Νίκος Νίκας: «Είναι απόφαση ζωής. Δεν είναι κάτι που υπάρχει στο κύτταρό μας. Δεν είναι, για παράδειγμα, όπως το χρώμα των ματιών μας. Το να αγαπάει κάποιος και το να συγχωρεί, επαφίεται μόνο στη δική του απόφαση. Μια απόφαση που θέλει συνεχή και καθημερινό αγώνα και πόνο, γιατί η καλοσύνη είναι δύσκολη. Το να αντιδράς στη βία με βία –για παράδειγμα- είναι το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου. Οι άλλοι δρόμοι είναι δύσκολοι. Οι δυνατοί άνθρωποι μπορούν να αγαπήσουν. Όχι οι αδύναμοι».
– Τι να περιμένουν όσοι θα έρθουν στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Τι να περιμένουν οι θεατές του De Profundis; Να τους μιλήσει κάποιος σα να διαβάζει τη σκέψη τους. Να τους παρηγορήσει. Να τους εμπιστευτεί. Να τους καθοδηγήσει. Να περιμένουν να δουν έναν λαμπρό ηθοποιό να μετουσιώνεται στον άγιο συγγραφέα».
Νίκος Νίκας: «Να περιμένουν ένα πολύ έντονο και φωτεινό ταξίδι στην πορεία της ζωής ενός ανθρώπου που από την απόλυτη δόξα έπεσε στην απόλυτη ένδεια και κατέκτησε την «αγιοσύνη»».
– Πόσο δύσκολο είναι να διασκευάζεις (για την Αθανασία) και να ερμηνεύεις (για τον Νίκο) ένα έργο μιας προσωπικότητας όπως ο Ουάιλντ;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Κράτησα το πνεύμα περισσότερο από το γράμμα του Ουάιλντ. Κι αυτό, όσο αφελές κι αν ακούγεται, είναι τόσο εύκολο, όταν παθιάζεσαι με το δημιουργό, όταν νομίζεις πως μιλά για σένα και σε σένα, όταν έχεις ερωτευτεί τόσο… άδοξα και όταν έχεις προδοθεί… τόσο ένδοξα».
Νίκος Νίκας: «Είναι τόσο δύσκολο όσο και εύκολο. Υπό την έννοια ότι όταν έχεις να κάνεις με τόσο μεγάλα κείμενα, που η ευθύτητα και η ουσία τους μιλούν κατευθείαν στην ψυχή του θεατή, εάν τους δώσεις χώρο μέσα από την αναπνοή σου και το σώμα σου να αναπτυχθούν, είναι από μόνα τους αποτελεσματικά».
– Η παράσταση έκανε πανελλήνια πρεμιέρα σε έναν πολύ ιδιαίτερο χώρο, στο Μουσείο Τυπογραφίας, στα Χανιά.
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Το Μουσείο Τυπογραφίας, στα Χανιά, ήταν ένας καταπληκτικός χώρος -μοναδικός στην Ελλάδα- για να ακουστεί η ερωτική επιστολή του Όσκαρ Ουάιλντ που τόσο υμνήθηκε αλλά και τόσο διασύρθηκε από τον Τύπο».
Νίκος Νίκας: «Ναι και είμαι πολύ χαρούμενος για αυτό. Ήταν ιδανικό ξεκίνημα για το ταξίδι αυτής της παράστασης ο συγκεκριμένος χώρος. Η παράσταση παρουσιάστηκε πρώτη φορά ανάμεσα σε μηχανήματα τυπογραφίας, κάποια από αυτά της εποχής της καταδίκης του Ουάιλντ. Και εκεί, στο χώρο αυτό, ήταν σχεδόν φυσικό πράγμα να μιλάει κανείς για τα πρωτοσέλιδα της εποχής που καταδίκασαν τον Ουάιλντ».
– «Ένας ψίθυρος μπορεί να πληγώσει. Η τυπωμένη λέξη, όμως, μπορεί να σκοτώσει». Άλλαξε κάτι στο ρόλο του Τύπου, από την εποχή του Ουάιλντ μέχρι τις μέρες μας;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Ο Τύπος είναι σαν τα μικρά κακομαθημένα παιδιά. Αν του προσφέρεις τον «διάσημο» εαυτό σου θα σε αγκαλιάσει σφιχτά. Αν δεν του κάνεις όλες τις χάρες, θα σου κρατήσει μούτρα. Και πιθανόν και να σε εκδικηθεί».
Νίκος Νίκας: «Νομίζω πως όχι. Δυστυχώς όχι. Πάντα τα γραπτά μένουν και θα μένουν, και ίσως θα πρέπει πια, στον 21ο αιώνα να σκεφτόμαστε πριν τυπώσουμε κάτι που αφορά το όνομα κάποιου ανθρώπου».
– Οι θεατρικές παραστάσεις στην Αθήνα είναι κάθε χρόνο εκατοντάδες. Μέχρι τώρα, κάθε Τετάρτη που παίζεται το «De Profundis», το Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας είναι ασφυκτικά γεμάτο. Που σημαίνει πως η συγκεκριμένη παράσταση αγγίζει με το παραπάνω το κοινό. Τι μαγικό έχει αυτό το κείμενο;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Ό,τι μαγικό έχει η ζωή. Έρωτα, προδοσία, αδικία, αγάπη, συγχώρεση, ελπίδα, ελπίδα, ελπίδα. Δεν υπάρχει λέξη που να μη μιλάει στην καρδιά».
Νίκος Νίκας: «Όπως είπα και προηγουμένως, θεωρώ το κείμενο τη Βίβλο της Τέχνης. Μιλάει για τα πάντα: Μιλάει για δικαιοσύνη, για αγάπη, για τέχνη, για συγχώρεση για φιλοσοφία, και κυρίως για οδύνη και σπαραγμό. Αυτοί είναι κάποιοι από τους λόγους που πιστεύω ότι αγγίζει το De Profundis το κοινό».
– Μπορεί τελικά η αγάπη να νικήσει τα πάντα;
Αθανασία Καραγιαννοπούλου: «Όχι. Η αγάπη δεν νικάει γιατί δεν πολεμάει. Η αγάπη κατακτά, όμως. Κυριεύει. Και αν κρίνω από την αγάπη του Νίκου Νίκα και τη δική μου για τον Όσκαρ Ουάιλντ, η αγάπη ενώνει. Και θριαμβεύει».
Νίκος Νίκας: «Ναι η απάντηση είναι ναι. “Η αγάπη μπορεί να διαβάσει ό,τι είναι γραμμένο και στο πιο μακρινό αστέρι”, όπως λέει ο Ουάιλντ».
Λίγα λόγια για την παράσταση
Ένα μελανό σημείο στην ιστορία της παγκόσμιας δικαιοσύνης, αλλά και του Τύπου, είναι η δίκη και η καταδίκη του συγγραφέα και ποιητή Όσκαρ Ουάιλντ με το Νόμο περί Ομοφυλοφιλίας το 1895. Ο Ουάιλντ, σύζυγος και πατέρας δύο παιδιών, είχε ερωτική σχέση με τον, κατά πολύ νεότερό του, Άλφρεντ Ντάγκλας – τον επονομαζόμενο Μπόζι. Ο πατέρας του Μπόζι, μαρκήσιος του Κουίνσμπερι, επιτέθηκε στον Ουάιλντ, ισχυριζόμενος πως ο διασημότερος διανοούμενος της εποχής είχε διαπράξει το έγκλημα του «σοδομισμού».
Το Δικαστήριο καταδίκασε τον Ουάιλντ σε δύο χρόνια κάθειρξη και καταναγκαστικά έργα. Ο Τύπος της εποχής προέβαλε το θέμα με τρόπο τέτοιο που αμαύρωσε στο έπακρο το όνομα και τη φήμη του Ουάιλντ. Οι άθλιες συνθήκες της φυλάκισής του, η δήμευση όλης της περιουσίας του, η στέρηση των παιδιών του, η εγκατάλειψη και η προδοσία, όχι μόνο επιδείνωσαν την ήδη εύθραυστη υγεία του ποιητή αλλά και τον κατέστρεψαν ψυχολογικά. Μέσα από το κελί του έγραψε μια μακροσκελή επιστολή προς τον εραστή του και υπαίτιο -όπως πίστευε- της καταδίκης του.
Η ερωτική αυτή επιστολή, όπου αναπολεί, απολογείται, καταγγέλλει και φιλοσοφεί, εκδόθηκε μετά το θάνατό του -αρχικά λογοκριμένη και αργότερα ολόκληρη- με τον τίτλο «De Profundis» (Εκ Βαθέων). Σήμερα, το αριστουργηματικό αυτό κείμενο γίνεται το μοναδικό υπερασπιστικό στοιχείο ενός δικηγόρου που ζητά από το κοινό μια νέα ετυμηγορία. Και είναι η «ανάγνωση» του De Profundis που παρασύρει ηθοποιό και θεατές σε ένα ταξίδι στην εποχή και στο μαγευτικό κόσμο του Όσκαρ Ουάιλντ.
Info
DE PROFUNDIS «Η αγάπη που δεν τολμά να πει τ’ όνομά της»
– Μια παράσταση βασισμένη στο αριστούργημα του Όσκαρ Ουάιλντ
Μετάφραση/διασκευή/σκηνοθεσία: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Ερμηνεία: Νίκος Νίκας
Φωτισμοί/εικαστικός σχεδιασμός: Λευτέρης Παυλόπουλος
Φωτογραφίες: Γιάννης Πρίφτης
Μουσική επιμέλεια: Αθανασία Καραγιαννοπούλου
Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας – Β΄Σκηνή
Κεφαλληνίας 16, Κυψέλη
Τηλ.: 210-8838727
Κάθε Τετάρτη, από 7 Δεκεμβρίου μέχρι 15 φεβρουαρίου στις 9 μ.μ.
