Του Γιάννη Στάμου
Στο νέο βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη, «To Φαράγγι» (Εκδόσεις Καστανιώτη), 7 αδέλφια αποφασίζουν να τηρήσουν την υπόσχεση που είχαν δώσει κάποτε στους γονείς τους να διασχίσουν ένα φαράγγι της γενέθλιας Kρήτης.
Το κρητικό τοπίο, αρχέγονο και ανέπαφο από τα ανθρώπινα έργα, γίνεται ο σκηνικός τόπος για να υποδεχτεί τους πρωταγωνιστές σαν μητρική αγκαλιά. Η πορεία τους στο Φαράγγι μοιάζει με προσκύνημα σε χαμένα πρόσωπα, περασμένες εποχές και όνειρα που ματαιώθηκαν. Σηματοδοτεί την ανασκόπηση της ζωής τους και σε δεύτερο επίπεδο μια μορφή ενδοσκόπησης.
Πρωταγωνιστής στο βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη ανακηρύσσεται ο άνθρωπος και το ψυχικό τοπίο που φέρει εντός του, που έρχεται στην επιφάνεια με τη μορφή εσωτερικών μονολόγων. Μύχια μυστικά και οδυνηρές αναμνήσεις που αποφορτίζονται από την άσπιλη φύση και την επανασύσταση των οικογενειακών δεσμών.
Πέρα όμως από συμβολικός τόπος, το φαράγγι, στη φυσική του – οντολογική διάσταση, αποτελεί τη διέξοδο των πρωταγωνιστών από το πνιγηρό αστικό τοπίο με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών συσχετισμών.
Τα επτά αδέρφια, μέλη μιας οικογένειας παλαιάς κοπής, με πίστη στις παραδόσεις, φέροντας ταυτόχρονα και τα σημάδια της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, αποτελούν τη ζωντανή ιστορία της Μεταπολίτευσης και θα ανήκαν στην πλειονότητά τους στην υπό εξαφάνιση μεσαία τάξη. Χαρακτηριστικά που αποδίδονται από την Ιωάννα Καρυστιάνη υπαινικτικά, χωρίς να καταφεύγει σε στερεότυπα και φθηνούς διδακτισμούς. Αναλογίζονται την εξέλιξη της ζωής τους που συνοδοιπορεί με την εξέλιξη της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης. Σε αυτή την πορεία εξυψώνεται η ανάγκη για αδελφοσύνη, αλληλεγγύη και συλλογικότητα.
«Σημερινό ζητούμενο, η αδελφική επανασύνδεση που αποκτά άλλο νόημα στις ώριμες ηλικίες, η ομοψυχία που πάντοτε προκαλεί έναν ενθουσιασμό. Εάν η Κυριακή τους πετύχαινε, θα ήταν σερμαγιά ολκής για τα περαιτέρω».
Το παρόν τους μοιάζει να είναι ο ενδιάμεσος κρίκος δύο εποχών και αντίστοιχων γενεών. Της παράδοσης και της σύγχρονης πραγματικότητας, με ανοιχτούς ορίζοντες σε κάθε είδους ετερότητα.
Όπως και στα προηγούμενα βιβλία της Ιωάννας Καρυστιάνη, η έντονη προφορικότητα του λόγου ενισχύει το ρεαλιστικό στοιχείο, ενώ άξια αναφοράς ως προς το ύφος της είναι και η απουσία δραματικών τόνων ακόμη και σε γεγονότα που προσφέρονται για ανάλογη αφήγηση. Στοιχείο που προσδίδει στους πρωταγωνιστές της χαρακτηριστικά στωικότητας και πρωτίστως διάθεσης για ενδοσκόπηση, έχοντας αφήσει πίσω τους τις μεγάλες τρικυμίες της ζωής τους.
Η μετριοπάθειά τους εξάλλου συμφωνεί και με τη χρονική απόσταση που τους χωρίζει από τα δραματικά γεγονότα της ζωής τους. Παραδόσεις, έθιμα ακόμη και δοξασίες εναλλάσσονται με την απομαγεμένη καθημερινότητα, γεγονός που επιφορτίζει την αίσθηση της απώλειας.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά στοιχεία που αποδίδεται στους πρωταγωνιστές κρίνεται και στο δίπολο της απουσίας μεγάλων προσδοκιών, την ίδια στιγμή που δεν συμπεριφέρονται ως απόμαχοι της ζωής. Άνθρωποι που σε προχωρημένη ηλικία παλεύουν για την επιβίωση, ανησυχούν για την οικονομική κατάσταση των παιδιών τους και φαίνεται ακόμη και να τα συντρέχουν οικονομικά.
«Δεν ξέρομε τι μας επιφυλάσσει η μοίρα από δω και πέρα, σκέφτηκε, οι ηλικίες ολωνών δεν υπόσχονταν θριάμβους και τα άψητα και σαστισμένα παιδιά τους είχαν μπροστά τον Γολγοθά της γενικότερης κατάστασης…».
Πρωτίστως όμως το φαράγγι συνιστά έναν τόπο συμβολικό, όπου οι πρωταγωνιστές αναμετρώνται με το παρελθόν και επαναπροσδιορίζουν τις αξίες τους, με την αναλγητική ομορφιά του τοπίου να υπογραμμίζει την ομορφιά των οικογενειακών δεσμών.
Η ίδια η ζωή αναδεικνύεται στο υπέρτατο αγαθό. Παρά τις δυσκολίες, τις μικρές ή μεγάλες τραγωδίες της ζωής τους, τι ομορφότερο από 7 αδέρφια που περπατούν μαζί στο γέρμα σχεδόν του βίου τους.
Αν αυτή η πορεία αποτελούσε ένα Δαντικό ταξίδι, αυτή σίγουρα θα πραγματοποιούνταν στο καθαρτήριο. Το ζητούμενο μετά το τέλος του βιβλίου σε ατομικό αλλά και σε συλλογικό επίπεδο είναι αν θα καταφέρουμε να βρούμε τον απολεσθέντα παράδεισο.
