Tου Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamamaras@gmail.com]
Τα άγρια πάθη των βιαίως ξεριζωμένων Αφρικανών που εγκαταστάθηκαν ως σκλάβοι στις φυτείες του αμερικανικού Νότου, με το έργο της Τόνι Μόρισον πέρασαν στο προσκήνιο της Ιστορίας. Το μυθιστόρημά της «Τζαζ» έφθασε στην κορυφή των λογοτεχνικών βραβεύσεων, αφού της απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1993-ήταν η πρώτη αφροαμερικανίδα που είδε το όνομα της να περιλαμβάνεται στον κατάλογο των «αθανάτων» της Σουηδικής Ακαδημίας.
Το Χάρλεμ του Μεσοπολέμου βουτηγμένο στο αίμα του μίσους και της εκδίκησης αποτυπώνεται σαν μουσική σύνθεση της τζαζ μέσα από την πολυεπίπεδη συνομιλία αφηγηματικών φωνών. Η μητέρα, γιαγιά και θεία, αυτή η μητρική φυσιογνωμία, αυτή η μάτερ φαμίλιας «έσβησε» μέσα στην οικογειανή ατμόσφαιρα των οικείων της, την περασμένη Δευτέρα, σε ηλικία 88 ετών.
Η αναγνώριση, έστω και μέσω της ηθικής της δημόσιας αναγνώρισης, είχε έρθει πέντε χρόνια νωρίτερα με το Πούλιτζερ για την «Αγαπημένη», ενώ στις 29 Μαΐου 2012, ο τέως πρόεδρος των Η.Π.Α. Μπαράκ Ομπάμα τίμησε την Μόρισον με το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας.
Γεννημένη το 1931 στη μικρή πόλη Λορέιν του Οχάιο, η Κλόε Γόφορντ –όπως είναι το πραγματικό της όνομα– ήταν το δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά της οικογένειας της. Ο πατέρας της Τζορτζ εργαζόταν κυρίως ως κολλητής μετάλλων, ενώ η μητέρα της ήταν μέλος της χορωδίας στην Αφρικανική Επισκοπική Εκκλησία των Μεθοδιστών.
Ενηλικίωση σε πολυφυλετική συνοικία
Η συνοικία όπου μεγάλωσε ήταν πολυφυλετική: οι γείτονές της, εκτός από Αφροαμερικανοί, ήταν Πολωνοί, Ιταλοί και Εβραίοι. Μέσα σ’ αυτό το φυλετικό περιβάλλον η Μόρισον αυτοπροσδιορίστηκε ως αφροαμερικανή και η μόνη μαύρη μαθήτρια, η οποία ήξερε να διαβάζει.
Περατώνοντας την υποχρεωτική εκπαίδευση και με σύμμαχους τους φιλομαθείς γονείς της, ακολούθησε σπουδές αγγλικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Howard και στη συνέχεια στο Cornell, απ’ όπου έλαβε τον μεταπτυχιακό της τίτλο το 1955. Το 1957 επιστρέφει στο Howard University ως καθηγήτρια και γνωρίζει τον μετέπειτα σύζυγό της Χάρολντ Μόρισον, αρχιτέκτονα από την Τζαμάικα. Το 1961 το ζευγάρι αποκτά έναν γιο, ωστόσο δύο χρόνια αργότερα, η Τόνι αποφασίζει να χωρίσει. Εκείνος επιστρέφει στην Τζαμάικα και η Τόνι, έγκυος στο δεύτερο παιδί, επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο της.
Αρνείται τη βοήθεια των συγγενών της για να μεγαλώσει τους γιους της Χάρολντ και Σλέιντ, και μετακομίζει στην πόλη Syracuse της Νέας Υόρκης για να εργαστεί ως επιμελήτρια βιβλίων. Μια επαγγελματική απόφαση που ύστερα από λίγο καιρό, την οδήγησε στα γραφεία του διεθνούς κύρους εκδοτικού οίκου Random House, ως υπεύθυνη εκδόσεων.
Η εκδότις των αφροαμερικανών συγγραφέων
Έχοντας αφήσει το δικό της αποτύπωμα στον εκδοτικό κόσμο, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στην έκδοση Αφροαμερικανών συγγραφέων και συνεργαζόμενη με την ακτιβίστρια ‘Αντζελα Ντέιβις και τον διάσημο πυγμάχο Μοχάμεντ ‘Αλι στην συγγραφή των αυτοβιογραφιών τους, η Μόρισον θα εκδώσει το 1970 το πρώτο της μυθιστόρημα, «Γαλάζια Μάτια». Για τη συγγραφική της ιδιότητα επιλέγει το υποκοριστικό «Τόνι». Η Τόνι Μόρισον είναι καθολική και διαλέγει το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο προς τιμήν του Αγίου Αντώνιου.
Το 1973 κυκλοφορεί το δεύτερο μυθιστόρημα της «Sula» που προτάθηκε για το Βραβείο Αμερικανικού Βιβλίου (American Book Award). Ωστόσο, την πιο θερμή υποδοχή την επιφύλαξαν αναγνωστικό κοινό και κριτική το 1977 στο αριστουργηματικό μυθιστόρημα «Το τραγούδι του Σόλομον». Το συγκεκριμένο έργο της αγαπήθηκε πολύ -ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα έχει δηλώσει πως είναι ένα από τα βιβλία που τον διαμόρφωσαν- και βραβεύτηκε με το National Books Critics Circle Award.
Την ίδια χρονιά, οργανώνει στο πανεπιστήμιο Princeton, στο οποίο διδάσκει από το 1989, ένα εργαστήρι δημιουργικής γραφής γνωστό ως Princeton Atelier. Η μόνιμη συμβουλή που έδινε στους σπουδαστές της ήταν «Μη γράφετε για τη δική σας –μικρή– ζωή», θέλοντας να τους αποτρέψει από την παγίδα της αυτοβιογραφίας.
Μία όπερα για την τραγωδία της δουλείας
Το 1986 η διαρκώς πειραματιζόμενη μ’ όλα τα είδη της γραφής Τόνι Μόρισον αποφασίζει να γράψει το πρώτο θεατρικό της έργο με τίτλο «Dreaming Emmett» και στίχους για τα τραγούδια «Four Songs» και «Sweet Talk». Το 1999 ασχολείται με την παιδική λογοτεχνία και γράφει μαζί με τον γιο της Σλέιντ επτά παιδικά βιβλία. Το 2006 υπογράφει το λιμπρέτο της όπερας «Margaret Garner», μέσα από το οποίο ξετυλίγεται μια τραγική ιστορία δουλείας. Το έργο κάνει πρεμιέρα στην Όπερα της Νέας Υόρκης το 2007.
Έχοντας αποσυρθεί από τα διδακτικά της καθήκοντα στο Princeton, αφοσιώνεται αποκλειστικά στη συγγραφή. Τον Δεκέμβριο του 2010 βρίσκεται στα μισά του μυθιστορήματος «Γυρισμός» , όταν ο γιος της Σλέιντ φεύγει από τη ζωή, χτυπημένος από τον καρκίνο. Η Μόρισον βρίσκει παρηγοριά στη γραφή. Το 2012 κυκλοφορεί ο «Γυρισμός», αφιερωμένος στον Σλέιντ, ενώ γράφει το λιμπρέτο για την όπερα «Desdemona», μια σύγχρονη φεμινιστικής ματιάς εκδοχή του σαιξπηρικού Οθέλλου, η οποία ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Πίτερ Σέλαρς στο Λονδίνο και τη Βιέννη.
Info: Τα βιβλία της Τόνι Μόρισον κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος σε νέες μεταφράσεις της Κατερίνας Σχινά.
