Οι μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις που γίνονται τελευταία στον Ιερό Βράχο (διαστρώσεις με οπλισμένο ή μη σκυρόδεμα, εγκατάσταση βαρέως τύπου ασανσέρ) και αυτές που προγραμματίζονται, όπως είναι η πρόταση για ανακατασκευή νέας εισόδου στην Ακρόπολη σε ανάμνηση αυτής της ρωμαϊκής εποχής, άνοιξε έναν πόλεμο ανακοινώσεων μεταξύ της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης και πολλών άλλων αρχαιολόγων που έχουν πλέον αφυπηρετήσει και υπογράφουν το κείμενο της κίνησης Ακρόπολη SOS.
Τα έργα στην Ακρόπολη βρίσκονται σε εξέλιξη τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες με υπεύθυνη την ΕΣΜΑ της οποίας ήταν επικεφαλής μέχρι τον θάνατό του ο καθηγητής του ΕΜΠ Χαρ. Μπούρας και ουδείς τολμούσε να αμφισβητήσει τις αποφάσεις της. Η αλήθεια είναι ότι όλες τότε διέπονταν από την αρχή της αναστρεψιμότητας και την μικρή χρήση νέου υλικού.
Η φιλοσοφία του αείμνηστου Χαρ. Μπούρα ήταν: διορθώνουμε τα λάθη των παλαιοτέρων επεμβάσεων με γνώμονα την εξυγίανση του αρχαίου υλικού που είχε φουσκώσει και είχε σπάσει από τη σκουριά των σιδερένιων ράβδων και των τσιμέντων με τα οποία είχε γίνει η αναστήλωση Μπαλάνου. Δεν ήθελε μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις σε σημεία που δεν ήταν απαραίτητο. Προχωρούσε βήμα βήμα και με πολύ περίσκεψη , εξαντλητικό έλεγχο και με μελέτες επί μελετών. Κάτι που δεν έγινε τώρα.
Ποιoς θα φανταζόταν ότι θα γινόταν διάστρωση διαδρομών πάνω στο βράχο της Ακρόπολης με μελέτη μιας ιδιωτικής εταιρείας που ουδεμία σχέση έχει με μνημεία και όχι από την Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης; Η ΕΣΜΑ όμως, όπως υποστηρίζει ο νυν πρόεδρός της Μαν. Κορρές την ενέκρινε και την εισηγήθηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο το οποίο την ενέκρινε επίσης αφού έφερε την βούλα της ΕΣΜΑ.
Σήμερα, η ΕΣΜΑ ένοιωσε την ανάγκη να απαντήσει στις αντιρρήσεις που εκφράζονται σε ένα κείμενο Έκκληση για τις επεμβάσεις στην Ακρόπολη: Ακρόπολη SOS για τα έως τώρα έργα διάστρωσης και την προτεινόμενη αποκατάσταση της ρωμαϊκής ανόδου, που κατά τις τελευταίες εβδομάδες προωθείται (για συλλογή υπογραφών) στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η επιστημονική Επιτροπή της Ακρόπολης επισημαίνει ότι η εγκατάσταση του ασανσέρ και οι διαστρώσεις έγιναν τώρα γιατί η Ακρόπολη έμενε κλειστή, λόγω της πανδημίας . Αλλωστε «για όλα αυτά τα έργα, τα ήδη εκτελεσθέντα έχει ήδη προγραμματισθεί για τον προσεχή Οκτώβριο ένα ακόμη Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, στη σειρά και την παράδοση των προγενέστερων Διεθνών Επιστημονικών Συναντήσεων της ΕΣΜΑ».
Αφού κάνει μια μακροσκελή αναφορά στην παρουσίαση του έργου της ΕΣΜΑ κατά τις τέσσερις δεκαετίες που πέρασαν, απαντάει στις αιτιάσεις όσων υπογράφουν το κείμενο Ακρόπολη SOS και θεωρεί περίπου ως ανακριβείς τις περισσότερες επισημάνσεις. Και συγκεκριμένα:
(1) Αιφνιδιασμός με την είδηση των έργων. Ανακριβές. Η συζήτηση και η έγκριση των σχεδίων της επέμβασης έγινε από τον Απρίλιο έως τον Ιούλιο 2020, με την ίδια σχολαστικότητα όπως και για κάθε άλλο έργο, πολλούς μήνες πριν από την έναρξη της.
(2) Χρησιμοποίηση οπλισμένου σκυροδέματος στη διάστρωση των διαδρομών. Ανακριβές. Στην πραγματικότητα χρησιμοποιήθηκε άοπλο σκυρόδεμα. Σε ελάχιστες μόνον κρίσιμες θέσεις τοποθετήθηκε οπλισμός (μικρά τεμάχια γαλβανισμένου πλέγματος Φ6).
(3) Μη αναστρέψιμη κατασκευή. Ανακριβές. Εφαρμόζοντας τη θεμελιώδη στα έργα της ΕΣΜΑ Αρχή της Αναστρεψιμότητας, η σύμφυση του βράχου και της επίστρωσης εμποδίζεται με διαχωριστική μεμβράνη.
(4) Καταστροφή βράχου και αρχαίων καταλοίπων. Ανακριβέστατο. Στο έργο της διάστρωσης ουδεμία καταστροφή βράχου ή αρχαίων καταλοίπων σημειώθηκε.
(5) Διαμορφώσεις χωρίς επαρκή στοιχεία. Ανακριβέστατο. Τα όρια της κύριας οδού (κεντρικής διάβασης), των παρόδιων μνημείων και των περιβόλων εντοπίσθηκαν από δύο ειδικευμένους αρχιτέκτονες της ΥΣΜΑ και τον Μανόλη Κορρέ με εξαντλητική ακρίβεια.
(6) Κάλυψη πολύτιμων αρχαιολογικών τεκμηρίων, τα οποία καθίστανται απρόσιτα. Η κατάχωση αρχαιολογικών τεκμηρίων, μετά τη μελέτη και δημοσίευσή τους, υπαγορεύεται από την ανάγκη προστασίας και ανάσχεσης της περαιτέρω καταστροφής τους από τη συνέχιση της έκθεσής τους στους φθοροποιούς περιβαλλοντικούς παράγοντες. Είναι μια δόκιμη μέθοδος, η οποία, επιπροσθέτως, απαιτείται και επιβάλλεται από τα διεθνή κανονιστικά κείμενα αρχαιολογικής μνημειακής προστασίας. Επιπλέον, στην περίπτωση της οδού Παναθηναίων προηγήθηκε φωτογραμμετρική αποτύπωση υψηλής ακρίβειας.
(7) Αγνόηση του ελληνικού και διεθνούς νομικού και θεσμικού πλαισίου. Ανακριβές. Τόσο ως προς τις διαδικασίες εκτέλεσης των έργων, όσο και ως προς τις αρχές των επεμβάσεων ακολουθείται πλήρως το ελληνικό και διεθνές νομικό και θεσμικό πλαίσιο.
(8) Ευνόηση πλημμυρικών φαινομένων από τη νέα διάστρωση (της αρχαίας οδού). Ανακριβές. Τα πλημμυρικά φαινόμενα συνδέονται με την ύπαρξη τεράστιων ανοικτών σκαμμάτων της ανασκαφής του 1885-1890 σχεδόν παντού κοντά στα τείχη και συνέβαιναν πάντοτε, ασχέτως της ύπαρξης της νυν ή της παλαιότερης επίστρωσης στη ράχη του βράχου. Η πάγια κατά καιρούς θέση των ειδικών για την αντιμετώπιση του προβλήματος συνοψίζεται στην αποκατάσταση των εδαφών στην Ακρόπολη για την επίτευξη ομαλών επιφανειών με σταθερή κλίση από το μέσον προς τα τείχη, ώστε τα όμβρια να μη λιμνάζουν, αλλά να οδηγούνται στις υδρορρόες του τείχους. Αυτός είναι ένας από τους σοβαρούς λόγους για τους οποίους πρέπει να αποκατασταθούν οι αρχαίες ισοπεδώσεις. Τούτο είναι δυνατό χάρις στην έως τώρα τεκμηρίωση των υψομέτρων και των ορίων των εσωτερικών διαιρέσεων της Ακρόπολης. Οι αρχικές χωμάτινες ισοπεδώσεις των ανδήρων κάλυπταν ακόμη και τον προϊσοπεδωμένο βράχο. Ως υλικό αποκατάστασης έχει προ ετών προκριθεί ένα μείγμα σκύρων, μικρών σκύρων, άμμου και αργίλου, παρόμοιο με το αρχικό (το οποίο σε κάποια σημεία ακόμη σώζεται).
(9) Πρόκριση της ρωμαϊκής φάσης στην κλίμακα ανόδου στα Προπύλαια, αλλά της κλασικής στην οδό επί του πλατώματος του βράχου. Η συνύπαρξη καταλοίπων διαφορετικών περιόδων σε αρχαιολογικούς χώρους με συνεχή, μακραίωνη, χρήση είναι κάτι πολύ σύνηθες. Όσον αφορά στην προκείμενη περίπτωση, το 431 π.Χ., εξ αιτίας του Πελοποννησιακού Πολέμου, τα Προπύλαια έμειναν ημιτελή και δυστυχώς ποτέ μετά δεν έγινε η παραμικρή προσπάθεια συνέχισης των εργασιών. Μπροστά τους είχε κατασκευασθεί η τεράστια ράμπα με πλατύσκαλο 21,6×4μ, αλλά όχι η μετά το πλατύσκαλο και έως το κεντρικό κτήριο προβλεπόμενη λίθινη κλίμακα (21,6×18μ, με τρία ασύμμετρα ενδιάμεσα πλατύσκαλα). Το 40μ.Χ., η εκκρεμότητα επί τέλους έληξε.
Η κλίμακα κατασκευάσθηκε, αν και χωρίς ακριβή τήρηση του απραγματοποίητου σχεδίου της κλασικής κλίμακας. Μετά από αιώνες λειτουργίας και ακόμη περισσότερους καταστροφών, μεγάλα τμήματά της διατηρήθηκαν έως τις μέρες μας. Αυτά τεκμηριώνουν ακριβώς την μορφή της. Η τωρινή μορφή της ανόδου είναι προϊόν αυθαίρετων, παντελώς ατεκμηρίωτων, χονδροειδών παραποιήσεων (1900, 1934, 1957), κάλυψε τα υφιστάμενα ίχνη και κατάλοιπα της αρχαίας και ρωμαϊκής διαμόρφωσης, ενώ ουδεμία σχέση έχει με οποιαδήποτε ιστορική φάση της δυτικής πρόσβασης της Ακρόπολης.
(10) Η ανακατασκευή της ρωμαϊκής κλίμακας θα καταστήσει αρχαιότητες απρόσιτες. Για κάθε μέρος που θα καλυφθεί ισχύουν οι λόγοι προστασίας, που αναφέρθηκαν παραπάνω (βλ. αρ. 6). Πάντως για το νυν ακάλυπτο μέρος στα βόρεια της αρχαϊκής ράμπας η πρόταση, όπως παρουσιάσθηκε στην ΕΣΜΑ και το ΚΑΣ, προβλέπει ότι θα παραμείνει ως έχει. Αλλά και σε άλλες θέσεις με αρχαία ίχνη θα αφεθούν κατάλληλα κενά.
(11) Επισφαλές το μέλλον της Πύλης Beulé. Ανακριβέστατο. Η πρόταση της ΕΣΜΑ δεν θίγει την Πύλη Beulé, ενώ ουδέποτε τέθηκε ζήτημα καθαίρεσής της.
(12) Διαμόρφωση της νέας δυτικής πρόσβασης με επίχωση ύψους πλέον των 3μ. Επίσης απαίτηση ογκωδών θεμελιώσεων. Ανακριβές. Η επίχωση θα έχει την σύσταση της αρχαίας και πάχος 55-60εκ κατά μέσον όρο. Επειδή όμως θα αφεθούν κενά, όπου υπάρχουν αρχαιότερα ίχνη, ο όγκος της θα είναι κατά 35% μικρότερος του θεωρητικού, ως εάν το μέσο πάχος της ήταν 36εκ. σημειακά (σε ποσοστό 3% της ολικής έκτασης), το μέγιστο πάχος θα φθάνει έως 1,5μ.
(13) Η προτεινόμενη κυκλοφορία θα επιφέρει συνωστισμό των επισκεπτών. Οξύμωρος συλλογισμός: Πως επέρχεται μεγαλύτερος συνωστισμός με τη διέλευση των επισκεπτών διαμέσου 5 θυρών, έναντι της διέλευσης διαμέσου μίας (της κεντρικής των Προπυλαίων), όπως σήμερα; Αντίθετα, εάν χρησιμοποιηθούν και οι εκατέρωθεν θύρες των Προπυλαίων ο συνωστισμός θα μειωθεί στο ένα τρίτο του τωρινού. Σε κάθε περίπτωση η πρόταση της ΕΣΜΑ δεν υπαγορεύεται από οποιαδήποτε επιθυμία αύξησης του αριθμού των επισκεπτών, αλλά μόνον από επιθυμία βελτίωσης της εμπειρίας της επίσκεψής τους. Τονίζουμε ότι ακόμη και για πενήντα φορές λιγότερους επισκέπτες θα άξιζε αυτοί να βλέπουν ό , τ ι ε ί χ ε π ρ ά γ μ α τ ι υ π ά ρ ξ ε ι και όχι την αυθαίρετη και παραπλανητική επινόηση του 1957.
(14) Μη επίλυση του προβλήματος του πλήθους των επισκεπτών. Συμφωνούμε! Πρέπει να εφαρμοσθεί πρόγραμμα ισοκατανομής των επισκεπτών σε όλες τις ώρες λειτουργίας του αρχαιολογικού χώρου, με τήρηση μέγιστου ανά ώρα και ημέρα αριθμού.
(15) Επαύξηση κινδύνου για την ασφάλεια των Προπυλαίων, λόγω διέλευσης επισκεπτών από περισσότερες θύρες και μεγαλύτερης κίνησής τους στο εσωτερικό του μνημείου. Ανακριβές. Δεν θα υπάρξει κίνδυνος (λ.χ. από επισκέπτες που θέλουν να αγγίζουν), επειδή θα ισχύουν ο έλεγχος και τα μέτρα που ήδη τηρούνται για την κίνηση επισκεπτών στον κεντρικό διάδρομο.
Το παραπάνω κείμενο υπογράφουν όλα τα Μέλη της ΕΣΜΑ
Ν. Βαλάκου, Δρ. Αρχαιολόγος, Επίτιμη Διευθύντρια ΥΠΠΟΑ
Π. Θέμελης, Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας, Διευθυντής έργου Αρχαίας Μεσσήνης
Β. Κασελούρη-Ρηγοπούλου, Δρ. Χημικός Μηχανικός, Ομότιμη Καθηγήτρια ΕΜΠ
Μ. Κορρές, Δρ. Αρχιτέκτων-Μηχ. Dr.h.c. FU Berlin, Ομότιμος Καθηγητής ΕΜΠ, Τακτικό Μέλος Ακαδημίας Αθηνών (Πρόεδρος της ΕΣΜΑ )
Π. Κουφόπουλος, Αρχιτέκτων-Αναστηλωτής, Καθηγητής Πολυτεχνείου Πατρών
Β. Λαμπρινουδάκης, Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας, Διευθυντής έργων Επιδαύρου και Νάξου
Ε. Κουντούρη, Δρ. Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, ΥΠΠΟΑ
Φ. Μαλλούχου-Τufano, Δρ. Αρχαιολόγος- Ιστορικός των Αναστηλώσεων, πρώην Καθηγήτρια Πολυτεχνείου Κρήτης (Αναπληρωτής Πρόεδρος της ΕΣΜΑ )
Μ. Μερτζάνη, Συντηρήτρια, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεώτερων Μνημείων, ΥΠΠΟΑ
Ε. Μπάνου, Δρ. Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών
Δ. Σβολόπουλος, Αρχιτέκτων, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Αναστηλώσεως Αρχαίων Μνημείων, ΥΠΠΟΑ
Μ. Χρονόπουλος, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΜΠ
