Tης Νινέττας Κοντράρου-Ρασσιά
Με έναν αμφίβολο άσο στο μανίκι και πολλά κρυμμένα χαρτιά ανέβηκε στη Θεσσαλονίκη η ανασκαφέας του τάφου της Αμφίπολης, Αικατερίνη Περιστέρη.
Μιλώντας πρώτη φορά στους συναδέλφους της στην 29η Συνάντηση για το Αρχαιολογικό Εργο στη Μακεδονία και στη Θράκη, παρουσίασε ένα ανάγλυφο με παράσταση πολεμιστή που βρέθηκε έξω απ΄ τον τάφο, σε απόσταση 120 μ., από τον περίβολο του τύμβου Καστά. Ο πολεμιστής που φέρει ασπίδα ερμηνεύεται από την κ. Περιστέρη ως ένας Μεγαλέξανδρος. Την εκδοχή αυτή υποστήριξε και ο αρχαιολόγος Αντόνιο Κόρσο που έχει ασχοληθεί με το έργο του Πραξιτέλη.
Ο Ιταλός επιστήμονας εικάζει ότι το ανάγλυφο προέρχεται από το κατώτερο τμήμα της ζωφόρου του βάθρου του Λέοντα που έστεφε το λόφο Καστά (κατά τον αρχιτέκτονα της ανασκαφής Μιχάλη Λεφαντζή) και απεικονίζει τον Αλέξανδρο. Ο πολεμιστής φοράει μακεδονικού τύπου κράνος και κρατάει μία ασπίδα και ένα κράνος. Δίπλα του υπάρχει ένα άλογο. Τα όπλα είναι μεγαλύτερα από τον άνδρα κι αυτό συμβαίνει, σύμφωνα με τον κ. Κόρσο, γιατί πρόκειται για ένα ταφικό μνημείο αφηρωισμένου νεκρού.
Κατά την άποψή του απεικονίζεται ο Μέγας Αλέξανδρος κρατώντας τα όπλα του αγαπημένου του φίλου Ηφαιστίωνα. Για να καταλήξει στο συμπέρασμα αυτό, είπε ότι συνέκρινε τη μορφή του πολεμιστή με άλλες δύο παρόμοιες του Μεγάλου Αλεξάνδρου που εκτίθενται στο Μουσείο της Δρέσδης και στη γερμανική πόλη Σλος Φασανερία. Αναφέρθηκε ο κ. Κόρσο και στα άλλα στοιχεία της παράστασης, ένα δέντρο (μια συκιά, το ιερό δέντρο της θεάς Δήμητρας) και ένα φίδι (ο Δίας μεταμορφώθηκε σε φίδι, όταν συνευρέθη με τη Δήμητρα απ΄ όπου γεννήθηκε η Περσεφόνη).
Πολλοί αρχαιολόγοι δεν συμμερίστηκαν τη βεβαιότητά του ότι το ανάγλυφο προέρχεται από τη ζωφόρο του βάθρου του Λέοντα της Αμφίπολης, ενώ υπάρχουν κάποιοι που αμφισβητούν και τη θεωρία Λεφαντζή ότι ο Λέων έστεφε το ταφικό αυτό μνημείο. Επίσης δεν θεωρούν ειδικό τον Αντόνιο Κόρσο που έχει αφιερώσει όλη του την ερευνητική δουλειά στο έργο του Πραξιτέλη.
«Δεν του πέφτει λόγος» μας είπε σοβαρή αρχαιολόγος με τεράστια πείρα στην αρχαιοελληνική γλυπτική. «Πρόκειται για ένα άλμα σκέψης που καλό ήταν να αποφευχθεί», είπε η αδιαμφισβήτητη ανασκαφέας της Αμφίπολης Χάιδω Κουκούλη-Χρυσανθάκη, που έσκαβε πολλά χρόνια σε συνεργασία και με τον αείμνηστο Δημήτρη Λαζαρίδη πολύ πριν αναλάβει την ανασκαφή η κ. Περιστέρη.
Η παράσταση του αναγλύφου θύμιζε στην κ. Κουκούλη ένα παιδί που κρατάει ασπίδα και ως εκ τούτου δεν έχει καμία σχέση με τον Μεγαλέξανδρο και τον Ηφαιστίωνα, όπως είπε στη νηφάλια παρέμβασή της. Δεν απέκλεισε μάλιστα το μαρμάρινο αυτό κομμάτι να μην έχει σχέση με τον τάφο της Αμφίπολης και να προέρχεται από άλλο μνημείο της γύρω περιοχής.
Με βάση την τυπολογία των όπλων που κρατά ο πολεμιστής, η παράσταση παραπέμπει στον 2ο και όχι στον 4ο αιώνα π.Χ., ανέφερε ο καθηγητής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ Παναγιώτης Φάκλαρης, απαντώντας ουσιαστικά στην εμμονή της κ. Περιστέρη ότι το μνημείο είναι της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δηλαδή στο τέλος του 4ου αι. π.Χ.
Η ανασκαφική ομάδα παρουσίασε όλα τα γνωστά στοιχεία συνεχίζοντας τις αυθαίρετες ερμηνείες, ότι π.χ. έχουμε εδώ λατρεία του αφηρωισμένου Ηφαιστίωνα με βάση μια επιγραφή, τη λέξη «παρέλαβον» και ένα σύμπλεγμα γραμμάτων που σύμφωνα με τους ίδιους αποτελεί σύντμηση του ονόματος Ηφαιστίων. Κανένα όμως άλλο εύρημα δεν συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης.
Και η κ. Περιστέρη κρατάει κλειστά στο συρτάρι τα όστρακα των αγγείων που θα πρόσφεραν τη σίγουρη απόδειξη της χρονολόγησης του τάφου. Συσχετίζει τις Καρυάτιδες με το ψηφιδωτό δάπεδο, προβαίνει σε ποικίλες, συχνά αντικρουόμενες ερμηνείες για την παράσταση του ψηφιδωτού, ροκανίζοντας το χρόνο, αλλά για τα αγγεία τσιμουδιά. Αυτή τη φορά έδειξε κάποια κάρβουνα που βρέθηκαν στις επιχώσεις έξω από τον τάφο, τα οποία χρονολογούνται στον 4ο αι. π.Χ. Ποιος μας λέει όμως ότι δεν προϋπήρχαν του τάφου, τη ρώτησαν οι συνάδελφοί της χωρίς να πάρουν απάντηση.
Ας θυμηθούμε όμως τι έχει πει ώς τώρα η κ. Περιστέρη. Ξεκίνησε την ανασκαφή με προειλημμένο τον «ένοικο» του τάφου, όπως έλεγαν τότε τα κανάλια της τηλεόρασης. Ηταν ο Μέγας Αλέξανδρος λόγω του μεγάλου περιβόλου του λόφου. Επειτα άρχισε να μιλάει περί της δολοφονημένης συζύγου του Ρωξάνης και του παιδιού τους. Αργότερα, έκανε λόγο για τον Ηφαιστίωνα. Το σκελετικό υλικό, αναμοχλευμένο όπως ήταν, δεν ταίριαζε σε καμία από τις παραπάνω εκδοχές. Ο σκελετός μιας γυναίκας ηλικίας 60 ετών επιστράτευσε το σενάριο ότι εκεί ετάφη η Ολυμπιάδα.
Αν πράγματι είναι έτσι, τότε τι ρόλο παίζουν οι δύο άνδρες και το μωρό που είναι θαμμένοι μαζί της; Επίσης, ποιανού είναι ο λεγόμενος τάφος της Ολυμπιάδας που έχει βρεθεί στην Πύδνα, όπου η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου θανατώθηκε διά λιθοβολισμού; Πώς εξηγείται η επιγραφή που αναφέρει ότι ο τάφος ενός άλλου νεκρού (στην Πύδνα) ήταν πλάι στον τάφο της Ολυμπιάδας; Και τα αναπάντητα ερωτήματα που τέθηκαν από τους αρχαιολόγους Αγγελική Κοτταρίδου, Τζένη Βελένη και τον πανεπιστημιακό κ. Ανδρέου, δεν έχουν τέλος. Συνεχίστε τη μελέτη του υλικού και τα ξαναλέμε, ήταν η συμβουλή όλων.
