Της Σωτηρίας Ματζίρη
Όταν το 1895 η Βενετία εγκαινίαζε την πρώτη της Διεθνή Μπιενάλε Τέχνης, διεκδικούσε με αυτοπεποίθηση το ρόλο ενός παγκόσμιου κέντρου πολιτισμού. Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η πόλη απέκτησε φεστιβάλ κινηματογράφου, μουσικής, θεάτρου, αρχιτεκτονικής και χορού, όλα με αντίστοιχα υψηλές φιλοδοξίες. Όμως τελευταία το φεστιβάλ χορού, υπό τη διεύθυνση του βετεράνου χορογράφου Βιρτζίλιο Σιένι, επιχειρεί έναν επαναπροσδιορισμό αλλάζοντας ελαφρά πορεία.
Το τακτικό διεθνές πρόγραμμα (φέτος με Μαγκί Μαρέν -που είχε και την τιμητική της-, Τρίσα Μπράουν, Αν Τερέζα Κεερσμέκερ, Μπόρις Σάρματζ) διευρύνεται με τους πειραματισμούς λιτών προδιαγραφών ενός ετήσιου «κολεγίου» υπό την καθοδήγηση νεαρών χορογράφων. Οι περφόρμανς, στις οποίες συμμετέχουν 120 φοιτητές ή ψυχωμένοι ερασιτέχνες χορευτές κάθε ηλικίας της περιοχής, διασπείρονται και στους υπαίθριους χώρους – μυθικά φυσικά τοπία αυτής της μοναδικά όμορφης πόλης.
Κάποια εγχειρήματα δεν ξεπερνούσαν τον αυτάρεσκο αυτοσχεδιασμό μέχρις εξαντλήσεως, ή την ομαδική κατατονία σωματικών μάντρα. Ωστόσο, τα περισσότερα είχαν το ρυθμό και την εκφραστικότητα ζωντανών εξερευνήσεων. Έκτος από 4-5 εξαιρέσεις, τις παραστάσεις από 20΄ έως 90΄ που παρακολούθησα σε μεσαιωνικά μοναστήρια και ναυπηγεία, ιστορικά θέατρα, κονσερβατόρια και πλατείες, διέπνεε μια αβεβαιότητα της φόρμας ως κεντρική πλέον κατηγορία, με τον εν δυνάμει τίτλο «αντίσταση στην τυραννία του νοήματος».
Νέες οπτικές και στρατηγικές ανυπακοής ματαιώνουν την όποια έννοια χορού και αφήγησης είχε περισωθεί μέχρι και τον χοροθεατρικό μεταμοντερνισμό της τελευταίας δεκαετίας. Ο σύγχρονος χορός εμφανίζεται εδώ με την εσωστρέφεια κρυπτικών διεργασιών και μια εξόχως αυθαίρετη αυτάρκεια, ταιριαστά στο θολό και κατακερματισμένο 21ο αιώνα. Έτσι, κάποιοι στροβιλίζονται 40′ στο μισοσκόταδο σε προσωπικό τρανς χωρίς μεταφυσική, ένας άλλος αυτοσχεδιάζει σε σαξόφωνο και ηλεκτρονική τζαζ, με έναν χορευτή να συμπληρώνει το τοπίο προς το τέλος, κ.τ.λ.
Στο νησάκι Σαν Τζόρτζιο
Μια από τις εντυπωσιακότερες χορογραφίες φέτος υπήρξε το «Outlander» της Αγγλοϊνδής Shobana Jeyasingh, προσαρμοσμένη ή καλύτερα σχεδιασμένη για τη μεγαλοπρεπή τραπεζαρία του μεσαιωνικού μοναστηριού Σαν Τζόρτζιο. Τον τοίχο στο βάθος καλύπτει «Ο Γάμος της Κανά», ένας τεράστιος πίνακας του 1563 του Πάολο Βερονέζε (ψηφιακό αντίγραφο του πρωτότυπου που βρίσκεται στο Λούβρο) που απεικονίζει τον Ιησού καταμεσής ενός πολύχρωμου πλήθους καλεσμένων και περαστικών, σαν προέκταση της ίδιας της Βενετίας.
Outlander της Ινδοβρετανής Shobana Jeyasingh
Οι θεατές καθόμαστε δεξιά κι αριστερά ενός 30μετρου υπερυψωμένου διαδρόμου-«Αγία Τράπεζα», ιδεατός άξονας ανάμεσα σε φαντασία και πραγματικότητα. Η παράσταση αρχίζει με μια χορεύτρια ξαπλωμένη μπροστά στο σκηνικό του Βερονέζε. Οι ηγεμονικές κινήσεις της αντανακλούν την ατμόσφαιρα του πίνακα, όμως σταδιακά συσπώνται σε εξημμένα στιλιζαρίσματα, καθώς ανεβαίνουν τα ντεσιμπέλ της ηλεκτρονικής μουσικής με φλογέρα και φουτουριστικά έγχορδα.
Το αισθησιακό σόλο αποσύρεται στο τέρμα του διαδρόμου και μια δεύτερη χορεύτρια σε μαύρο πλαστικό φουστανάκι, περούκα και μηχανιστικά λικνίσματα εξωγήινης τον διασχίζει αργά υπό την απόκοσμη άρια μιας αόρατης σοπράνο. Κατόπιν θα ακολουθήσει κι αυτή την αναπότρεπτη πορεία προς την έξοδο.
Μπροστά στον επιβλητικό πίνακα προβάλλει ο τελευταίος χορευτής, με φανελάκι H&M και ακουστικά κατόπιν σε ινδικό σαλβάρι, ο οποίος γαζώνει το πάλκο με θορυβώδεις βηματισμούς και δεσποτικές πόζες ενός εκδυτικοποιημένου ινδικού «Μπαράτα Νάτιαμ». Ο εξωτικός Ινδός, που μοιάζει σαν να έχει ξεπηδήσει κι αυτός από τον βιβλικό καμβά, αρνείται να γυρίσει την πλάτη στον Ιησού, πηγαινοέρχεται ανάμεσα στις δύο άκρες της διαδρομής -παρελθόν και μέλλον;- πριν αποχωρήσει στο τέλος. Μένει η αίσθηση της μοιραίας εξόδου μας από την ιστορία όπως τη γνωρίζουμε προς ένα απροσδιόριστο μέλλον.
Όλη η πόλη μια περφόρμανς
Μια ριπή ροκ μουσικής διαλύει την αρχαία γαλήνη της Πιάτσα Σαν Τροβάζο, εκτοξεύοντας οχτώ χορευτές σε μια προκλητική εικοσάλεπτη σύνθεση σωμάτων. Γόνδολες σταματούν χαζεύοντας, σκυλιά γαβγίζουν, αγανακτισμένοι γλάροι στρίβουν προς τον ουρανό, καθώς η χορογραφία του Ισραηλινού Emanuel Gat αναπλάθει το κλασικό βενετσιάνικο τοπίο.
Στη γειτονική Πιάτσα Σαν Άντζελο εφτά σωματικά και ενδυματολογικά ετερόκλιτοι χορευτές του Sandy Williams, συνεργάτη της Κεερσμέκερ, αναπτύσσουν ένα γοητευτικά άτακτο κινησιολογικό σενάριο, με περαστικούς να μιλούν στα κινητά τους, μαμάδες να βολτάρουν με καρότσια, απορημένους τουρίστες και καμπάνες της περιοχής να χτυπούν ομαδικά στις 12.00!
Duo d’Eden της Maguy Marin
Στο Τεάτρο Πίκολο Αρσενάλε, το ιστορικό «Duo d Eden» της Μαγκί Μαρέν θύμισε ξανά τη δραματική και ποιητική δυναμική μιας μεγάλης χορογράφου. Στη γραμμική σχεδόν αφηγηματική 50λεπτη σύνθεση, ένας άνδρας και μια γυναίκα, φαινομενικά γυμνοί, αγκαλιάζονται, λευτερώνονται, επανασμίγουν σε μια ανεξάντλητη, μυθική ροή ευφορίας και ενέργειας εποχών αθωότητας. Σταδιακά, τη χαρούμενη οικειότητα διαδέχεται μια αποξένωση με βίαιες εκρήξεις. Ρυθμοί σωμάτων και ηχητικής μπάντας (καταρράκτες, καταιγίδες) κατρακυλούν σε μια παραφωνία που ταράζει. Το παιχνίδι τέλειωσε.
Άφησα τελευταία τη χορογραφία «Traversee» της Γαλλοαλγερινής Nacera Belaza στην Αρσενάλε, η οποία δίχασε το κοινό ανάμεσα στους φαν της υπερκινητικής ακινησίας και τους άλλους. Πέντε μαυροντυμένες φιγούρες στροβιλίζονται ως θηλυκοί δερβίσηδες γύρω από έναν φωτεινό κύκλο, σαν αστερισμοί που έλκονται από τον ήλιο. Ο χορογραφικός διαλογισμός στηρίζεται στην επανάληψη του ίδιου υπνωτιστικού μοτίβου, την αέναη περιστροφή σε εναλλασσόμενες ταχύτητες, υπό τους αχνούς μουσικούς ήχους μιας αράβικης πατρίδας. Το 40λεπτο θέαμα έχει κάποια μυστηριώδη ομορφιά, αλλά καθώς λείπει η κατάνυξη, οι κυκλικοί σχηματισμοί μοιάζουν τελικά με μανιερισμό.
Site-specific δρώμενα που αποικίζουν καινούργιους και απρόβλεπτους μη θεατρικούς χώρους δεν είναι κάτι καινοφανές. Ομως στο πλαίσιο της Βενετίας, το όραμα του Βιρτζίλιο Σιένι αποκτά μια ήρεμη ριζοσπαστικότητα. Με την Αρχιτεκτονική Μπιενάλε να «τρέχει» παράλληλα με το φεστιβάλ χορού, η Βενετία αυτό το καλοκαίρι έμοιαζε με γιγαντιαίο διεθνές εργαστήρι δημιουργικότητας.
