ΜΑΡΕΪ ΜΠΟΥΚΤΣΙΝ
Οι Ισπανοί Αναρχικοί
Τα ηρωικά Χρόνια 1868 – 1936
Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος
Νήσος Ιστορία, Πλους 2
Μετάφραση: Γιάννης Καστανάρας, Ροζίνα Μπέρκνερ.
Επιμέλεια μετάφρασης: Ροζίνα Μπέρκνερ, Μιχαήλ Πρωτοψάλτης.
Του Γιώργου Πιτροπάκη
«Στην πλατεία του χωριού μου, είπε ο μεροκαματιάρης στον αφέντη: Με υψωμένη τη γροθιά τους θα γεννηθούνε τα παιδιά μου». Στίχοι από αναρχικό ανδαλουσιάνικο τραγούδι του 19ου αιώνα. Παράξενη και συνάμα γοητευτική εικόνα: ο –αναρχικός– μεροκαματιάρης του τραγουδιού βγάζει με αποκοτιά τη γλώσσα στην εξουσία, εδώ και τώρα, όμως προσβλέπει και στα παιδιά του.
Το αναρχικό –και παραδοσιακό– αυτό τραγούδι της Ισπανίας είναι αποκαλυπτικό για τις ρίζες του ισπανικού αναρχισμού. Ρίζες βαθιές που τροφοδοτούν τον ισπανικό αγροτικό αναρχισμό στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά και το αναρχικό εργατικό κίνημα των ξεριζωμένων αγροτών που καταλήγουν προλετάριοι στα νέα βιομηχανικά αστικά κέντρα.
Αυτό το μοναδικό ιστορικό φαινόμενο προσπαθεί να εξηγήσει στο βιβλίο του «Οι Ισπανοί Αναρχικοί» ο Αμερικανός Μάρεϊ Μπούκτσιν και τα καταφέρνει θαυμάσια. Με τρόπο ιδιαίτερα γλαφυρό, και, ως έντιμος, οξυδερκής, ιστορικός κοινωνιολόγος, καταπιάνεται από τις απαρχές του, το 1868, όταν ο Φανέλι, οπαδός του Μπακούνιν και μέλος της Συμμαχίας για την Κοινωνική Δημοκρατία, μεταλαμπαδεύει με επιτυχία τις ιδέες της Α΄ Διεθνούς στην Ισπανία.
Ήταν τέλη Οκτωβρίου του 1868 όταν ο Τζουζέπε Φανέλι, ένας ψηλός Ιταλός γύρω στα σαράντα, με πυκνή γενειάδα έφτασε στο σιδηροδρομικό σταθμό της Βαρκελώνης. Δεν μιλούσε ισπανικά και είχε ελάχιστα χρήματα. Δεν είχε ούτε γνωριμίες. Το ταξίδι του είχε οργανωθεί από τον Μπακούνιν, το μόνο όμως που κατόρθωσε να του εξασφαλίσει, ήταν τα εισιτήρια. Παρότι ικανός και έμπειρος επαναστάτης, το ταξίδι του στη Βαρκελώνη δεν μπορούμε να πούμε ότι στέφθηκε με επιτυχία. Κατάφερε πάντως να συναντηθεί με το Γάλλο ανθρωπολόγο, οπαδό του Μπακούνιν, Ελί Ρεκλί, να του αποσπάσει κάποια χρήματα και να πάρει το τρένο για τη Μαδρίτη.
Εκεί, χωρίς να γνωρίζει τη γλώσσα, σε μερικούς μόνο μήνες, κατόρθωσε να δημιουργήσει έναν πυρήνα, που δεν ξεπερνούσε τα 20 άτομα. Ανάμεσά τους και ο Ανσέλμο Λορένθο, ο «παππούς» του ισπανικού αναρχισμού. Ήταν η βάση για να οικοδομηθεί το οργανωμένο Ισπανικό αναρχικό κίνημα. Η «Ιδέα», όπως έμελλε να ονομαστεί, που έφερε ο Τζουζέπε Φανέλι ρίζωσε βαθιά στην Ισπανία και άντεξε στο χρόνο.
Ήταν η απαρχή για το «ηρωικά χρόνια» που θα ακολουθήσουν, μέχρι το 1936 που ξέσπασε ο ισπανικός εμφύλιος. Τότε που η αναρχοσυνδικαλιστική CNT αριθμούσε περισσότερα από 1.000.000 µέλη και η αναρχική καθημερινή εφημερίδα «Solidaridad Obrera» ήταν πρώτη σε κυκλοφορία.
Καμιά άλλη χώρα στον κόσμο δεν επηρεάστηκε από τις αναρχικές ιδέες όσο η Ισπανία. Μερικούς μήνες αργότερα, στο δρόμο της επιστροφής για τη Γενεύη, ο Τζουζέπε Φανέλι θα σταματήσει και πάλι στη Βαρκελώνη, έχοντας στα χέρια του μια συστατική επιστολή. Στη συνάντηση που θα πραγματοποιηθεί, το κοινό που θα τον ακούσει δεν θα είναι το ίδιο ενθουσιώδες σαν αυτό της Μαδρίτης. Στο ακροατήριο όμως βρίσκονταν ο Ραφαέλ Φάργκα Πεγιθέρ και ο ανιψιός του. Αποδείχτηκε ότι αρκούσαν. Έδωσαν το φόκο στην «ιδέα» για τη δημιουργία της Διεθνούς και στη Βαρκελώνη. Ο Φανέλι δεν επέστρεψε ποτέ στην Ισπανία, πέθανε 8 χρόνια αργότερα από φυματίωση.
Το συμπεράσματα του Μπούκτσιν έχουν τεράστιο ενδιαφέρον για το πώς ο αναρχισμός στην Ισπανία ρίζωσε όχι μόνο ανάμεσα στο προλεταριάτο των μεγάλων βιομηχανικών πόλεων, αλλά και με τη μεγάλη του επιρροή στους φτωχούς και ακτήμονες αγρότες. Η ίδρυση της ισπανικής περιφερειακής ομοσπονδίας στα 1870 θα αποτελέσει την αφετηρία της τεράστιας επιρροής των αναρχικών στο κίνημα. Απορρίπτουν τις οικονομικές διεκδικήσεις και την προοπτική της κατάληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές. Προτείνουν τα εργατικά συμβούλια και την αυτοδιαχείριση. Υποστηρίζουν σταθερά τις τοπικές αγροτικές εξεγέρσεις, ενώ δεν εναντιώνονται και σε ατομικές τρομοκρατικές ενέργειες.
Ο 20ός αιώνας μπαίνει δυναμικά για τους Ισπανούς αναρχικούς. Συνεχίζουν και αναπτύσσουν την πολύπλευρη δράση τους. Το 1910 ιδρύουν την CNT και 10 χρόνια αργότερα την Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία (FAI). Το κίνημα τώρα πια παίρνει τεράστιες διαστάσεις και παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της Ισπανίας. Το ισπανικό αναρχικό κίνημα καλείται πλέον να αντιμετωπίσει ζητήματα όπως η σκληρή αντίδραση της εκκλησίας και της μοναρχίας.
Επίσης και τα αιτήματα των αγροτών που ζητούν αναδιανομή της γης και των εργατών που ζητούν καλύτερες συνθήκες ζωής. Η CNT και η FAI καταδεικνύουν την αναγκαιότητα συμμαχιών και η μετεξέλιξή τους σε πολιτικό κίνημα βρίσκεται προ των πυλών και οι συγκρούσεις μεταξύ μετριοπαθών και ριζοσπαστών στους κόλπους των ισπανών αναρχικών δεν θα αρχίσουν να κάνουν την εμφάνιση τους.
Με το ξέσπασμα του εμφυλίου τον Ιούλη του 1936, δημιουργούν σχεδόν σε ολόκληρη την ισπανική επικράτεια μικρές και μεγάλες, αγροτικές και εργατικές κολεκτίβες. Ωστόσο, λίγο αργότερα, παρεκκλίνοντας από τις αρχές τους, συμμετέχουν στην κυβέρνηση. Στις μάχες κόντρα στα στρατεύματα του Φράνκο θα γράψουν μερικές από τις ηρωικότερες σελίδες του παγκόσμιου αναρχικού κινήματος.
«Κατά συνέπεια, αυτό το βιβλίο είναι εν μέρει η εκ νέου ανακάλυψη μιας θαυμαστής ιστορικής εμπειρίας που αποκορυφώθηκε σε μια βαθιά συγκινητική τραγωδία. Προσπάθησα, αν μη τι άλλο, να εκφράσω μια στοιχειώδη κατανόηση σε αυτούς τους ανθρώπους που αγάπησαν τόσο πολύ την ελευθερία, που προέλασαν, αγωνίστηκαν και πέθαναν κατά χιλιάδες κάτω από τα μαυροκόκκινα εμβλήματα του ισπανικού αναρχοσυνδικαλισμού».
