«Ύφεση, στρατιωτικοποίηση και πόλεμος» φοβούνται οι πιο αδύναμοι Βραζιλιάνοι πως θα είναι η κληρονομιά των φετινών Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα τους. Καθώς διεθνείς αθλητές παλεύουν για διακρίσεις και μετάλλια, οι φτωχοί κάτοικοι του Ρίο κυριολεκτικά τρέχουν να σωθούν από τις σφαίρες.
Το συχνό πιστολίδι στις φαβέλες υποτίθεται πως θα είχε αναχαιτιστεί πολύ πριν αρχίσουν οι φετινοί Αγώνες, οι οποίοι -όπως είχαν υποσχεθεί οι Βραζιλιάνοι αξιωματούχοι όταν ζήτησαν τη διοργάνωση από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή- θα λειτουργούσαν ως «σημαντικός καταλύτης» για τη βελτίωση της ασφάλειας και άλλων πλευρών της ζωής στο Ρίο ντε Ζανέιρο. Αντίθετα, η φιλοξενία των Αγώνων από το Ρίο έχει καταστήσει ακόμη πιο σαφές το πρόβλημα εγκληματικότητας που αντιμετωπίζουν αυτές οι φτωχογειτονιές, αλλά και την ευρεία οικονομική ανισότητα που τις απομονώνει από την υπόλοιπη πόλη.
Όταν το 2009 το Ρίο κέρδισε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, η οικονομία της Βραζιλίας άνθιζε χάρη στην άνοδο των αγορών εμπορευμάτων. Οι διοργανωτές δεσμεύτηκαν πως η κοινωνική ένταξη θα γίνει πρώτη προτεραιότητά τους. Και στην αρχή πράγματι έτσι συνέβη. Καθώς η βραζιλιάνικη μεγαλούπολη ετοιμαζόταν για τη διοργάνωση, επέκτεινε ένα πρόγραμμα αστυνόμευσης προκειμένου να «φέρει ειρήνη» σε σχεδόν 40 φαβέλες. Αυτό σήμαινε ότι αντί να προχωρεί σε σποραδικές εφόδους στις κοινότητες για να πιάσει τους εμπόρους ναρκωτικών, η αστυνομία θα καταλάμβανε την περιοχή και θα παγίωνε την παρουσία της με «ειρηνευτικές» μονάδες, γνωστές ως UPPs.
Σε κάθε περίπτωση, πράγματι οι αριθμοί των θανάτων μειώθηκαν κατά 30%, σε περίπου 4.000, στη διάρκεια της περιόδου 2009-2012, σύμφωνα με στοιχεία της αρμόδιας κρατικής υπηρεσίας. Παραδόξως, υποχώρησαν και οι θάνατοι από τις αστυνομικές δυνάμεις κατά σχεδόν 70%, από το υψηλό των 1.330 το 2007, σε 416 το 2013. «Υπήρχε αυτή η αίσθηση, ότι «ναι, τα πράγματα αλλάζουν»», τονίζει ο César Muñoz, ανώτατος ερευνητής από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ωστόσο οι σύγχρονες… μονομαχίες με όπλα δεν άργησαν να επιστρέψουν. Όπως εξηγεί ο Muñoz, κύριος λόγος είναι ότι οι αρχές δεν διατήρησαν στη θέση τους την αστυνομία.
Μετά τη μείωση στα περιστατικά εγκληματικότητας, άρχισε η άνοδος, με σχεδόν 650 θανάτους να καταγράφονται το 2015 και άλλους 322 το πρώτο εξάμηνο του 2016, σύμφωνα με το Παρατηρητήριο. Ως εκ τούτου, οι κάτοικοι στις φαβέλες έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στην αστυνομία, προσθέτει ο ερευνητής.
«Ελπίζω οι Ολυμπιακοί Αγώνες να τελειώσουν σύντομα, γιατί η μοναδική κληρονομιά που βλέπω να αφήνουν είναι ύφεση, στρατιωτικοποίηση και πόλεμος», ανέφερε ένας από τους κατοίκους σε γραπτό σχόλιό του που δημοσιεύθηκε στον «Guardian».
Στο μεταξύ, η κυβέρνηση απέτυχε και σε ακόμη μία δέσμευσή της: στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών για τη βελτίωση της ζωής στις εμβληματικές πλέον παραγκουπόλεις του Ρίο. Κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας, ο δήμαρχος του Ρίο, Εντουάρντο Παές, υποστήριξε ότι στόχος του ήταν να αστικοποιήσει πλήρως τις φαβέλες μέχρι το 2020. Ωστόσο οι «προσπάθειές» του δεν έχουν να επιδείξουν αποτελέσματα, ενώ παράλληλα οι αρχικές μεταρρυθμίσεις που δρομολογήθηκαν εξάλειψαν τις «ανεπίσημες» δουλειές, όπως την οδήγηση μοτο-ταξί, στις οποίες πολλοί κάτοικοι της περιοχής βασίζονταν για την επιβίωσή τους. «Αυτό που έκαναν οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν να ενισχύσουν το ρήγμα μεταξύ εχόντων και μη εχόντων», υπογραμμίζει ο Robert Muggah, ειδικός σε θέματα ασφάλειας στο Igarapé Institute, ένα think tank με έδρα το Ρίο. «Ήταν μια ευκαιρία που χάθηκε, ώστε να αντιμετωπιστούν κάποια από αυτά τα δομικά προβλήματα», τόνισε.
Το Ρίο δαπάνησε κεφάλαια για να μεταμορφωθεί ως πόλη, όπως είχε υποσχεθεί ότι θα κάνει όταν κέρδισε τους Αγώνες, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος της επένδυσης διοχετεύτηκε αλλού και όχι στις φαβέλες. Επίσημος, αναλυτικός χάρτης των ολυμπιακών πρότζεκτ, που δημοσιεύθηκε από τον κοινοτικό δημοσιογραφικό ιστότοπο Rio On Watch, αποδεικνύει ότι το μεγαλύτερο μέρος της νέας ανάπτυξης είναι συγκεντρωμένο στα πιο πλούσια τμήματα της πόλης. Δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι, όταν οι δημιουργοί της τελετής έναρξης των Αγώνων απεικόνισαν τις φαβέλες ως φοβερά ζωντανά και χαρούμενα μέρη, οι κάτοικοι δυσαρεστήθηκαν. «Έδειξαν μια ονειρική φαβέλα, ένα εφεύρημα», είπε ένας από αυτούς μιλώντας στον «New Yorker».
