Της Μαρίνας Κουρμπέλα marinakourbela@gmail.com
Μια ειρηνική επανάσταση στις διοικήσεις των «28» σε εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο, και στη διοίκηση της Ε.Ε., στη λειτουργία των επιχειρήσεων και στην απασχόληση, επίσης, σε εθνικό και διασυνοριακό επίπεδο, και γενικά ένας πλήρης μετασχηματισμός της λειτουργίας της Ενιαίας Αγοράς της Ε.Ε. με τις τέσσερις ελευθερίες (ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, υπηρεσιών, προϊόντων και κεφαλαίων), θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι αλλαγές που προωθούνται με το νέο σχέδιο δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση 2016-2020.
Εξελίξεις με πολλά θετικά σημεία, αλλά και άξια ιδιαίτερης προσοχής από τις αρμόδιες αρχές, ιδιαίτερα, όπου δημιουργείται το «αμετάκλητο».
Τι κάνει η ηλεκτρονική διακυβέρνηση
Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση παρέχει στήριξη στις διοικητικές διαδικασίες, βελτιώνει την ποιότητα των υπηρεσιών και αυξάνει την εσωτερική αποδοτικότητα του δημόσιου τομέα. Οι ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες μειώνουν τον διοικητικό φόρτο για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες καθιστώντας τις συναλλαγές τους με τις δημόσιες διοικήσεις ταχύτερες και αποτελεσματικές, περισσότερο εύκολες και διαφανείς και λιγότερο δαπανηρές.
Επιπλέον, η χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών ως αναπόσπαστου μέρους των στρατηγικών εκσυγχρονισμού της διακυβέρνησης μπορεί να καταστήσει εφικτή την αποκόμιση περισσότερων οικονομικών και κοινωνικών οφελών για την κοινωνία συνολικά. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της διακυβέρνησης αποτελεί βασικό στοιχείο για την επιτυχία της ενιαίας αγοράς, επισημαίνει η Επιτροπή, και προσθέτει πως δύο σχέδια δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, που έχουν προηγηθεί του σημερινού, αποτέλεσαν πολιτικά μέσα για την προώθηση του εκσυγχρονισμού των δημόσιων διοικήσεων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υποστήριξαν τον συντονισμό και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών και της Επιτροπής και οδήγησαν στην ανάληψη κοινών δράσεων στον τομέα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
Όλα αυτά, σχετικά με τις λειτουργίες των διοικήσεων στο εσωτερικό των κρατών-μελών, για τις οποίες οι κυβερνήσεις θα έχουν βασικό λόγο, στο πλαίσιο, πάντα, των κανόνων που αποφασίζονται στην Ε.Ε., και ισχύουν για όλα τα κράτη-μέλη. Αυτό, ωστόσο, που αξίζει να σημειωθεί είναι ο διασυνοριακός χαρακτήρας των δράσεων, σχεδόν σε όλους τους τομείς, και η μεταφορά εξουσιών από τις εθνικές διοικήσεις, στην «ευρωπαϊκή ηλεκτρονική διακυβέρνηση».
Έως τώρα, έχουμε μεταφορά εξουσιών από τις εθνικές κυβερνήσεις στον υπερεθνικό οργανισμό, την Ε.Ε., όπου λίγο ή πολύ, ένας εθνικός έλεγχος υπάρχει, ή μπορεί να υπάρξει. Εδώ, όμως, έχουμε μια ευρωπαϊκή διακυβέρνηση ηλεκτρονικής μορφής, όπου η παρακολούθηση, ο έλεγχος και οι παρεμβάσεις γίνονται πολύ δύσκολα θέματα, αν όχι αδύνατα. Αναφέρεται, στο σημερινό σχέδιο δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση, ότι «ολες οι δράσεις που αναλαμβάνονται από την Επιτροπή θα προετοιμάζονται σύμφωνα με τα πρότυπα της Επιτροπής για τη βελτίωση της νομοθεσίας».
Επίσης, δύο από τις βασικές αρχές για την υλοποίηση των δράσεων που προβλέπονται σε αυτό είναι οι ακόλουθες:
Α) Ο εξ ορισμού διασυνοριακός χαρακτήρας: οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να καθιστούν διαθέσιμες σε διασυνοριακό επίπεδο συναφείς ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες και να αποτρέπουν τυχόν περαιτέρω κατακερματισμό, διευκολύνοντας με τον τρόπο αυτό την κινητικότητα εντός της ενιαίας αγοράς, και
Β) Ο εξ ορισμού διαλειτουργικός χαρακτήρας: οι δημόσιες υπηρεσίες θα πρέπει να είναι σχεδιασμένες κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η αδιάλειπτη εκτέλεση των εργασιών τους σε ολόκληρη την ενιαία αγορά και μεταξύ των οργανωτικά περιχαρακωμένων δομών, με βάση την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων και των ψηφιακών υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η επιτροπή, αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στη λεγόμενη «Διαλειτουργικότητα»
Αναφέρει πως η κοινή ερμηνεία της διαλειτουργικότητας σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση εξασφαλίζεται μέσω του ευρωπαϊκού πλαισίου διαλειτουργικότητας (ΕΠΔ). Οι επενδύσεις, ανεξαρτήτως συνόρων, μπορούν να ωφεληθούν σε μεγάλο βαθμό από την εν λόγω διαλειτουργικότητα.
Επί του παρόντος βρίσκονται σε εξέλιξη εργασίες για την υποστήριξη της μετάβασης των δημόσιων διοικήσεων των κρατών-μελών προς πλήρως ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις, μητρώα συμβάσεων και διαλειτουργικές ηλεκτρονικές υπογραφές. Με επίκεντρο το ευρωπαϊκό ενιαίο έγγραφο προμήθειας, το e-Certis και την ηλεκτρονική τιμολόγηση, καθώς και με την υιοθέτηση συντονισμένης προσέγγισης όσον αφορά την ανάπτυξη των εθνικών συστημάτων ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων, ο στόχος είναι οι εταιρείες να μπορούν, έως το 2018, να υποβάλλουν ηλεκτρονικά προσφορές για την ανάθεση δημόσιων συμβάσεων σε οποιαδήποτε περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να γίνεται αποδεκτή, από το 2019 και εξής, η ηλεκτρονική τιμολόγηση από τις δημόσιες διοικήσεις στην Ε.Ε.
Απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες από όλες τις δημόσιες διοικήσεις ώστε να επιταχυνθεί η υιοθέτηση της ηλεκτρονικής ταυτοποίησης και των υπηρεσιών εμπιστοσύνης για τις ηλεκτρονικές συναλλαγές στην εσωτερική αγορά (υπηρεσίες eIDAS).
Θα αναληφθούν περαιτέρω δράσεις για να επιταχυνθεί η διασυνοριακή και διατομεακή χρήση της ηλεκτρονικής ταυτοποίησης (eID), συμπεριλαμβανομένης της ταυτοποίησης κινητών συσκευών και των υπηρεσιών εμπιστοσύνης (ειδικότερα της ηλεκτρονικής υπογραφής, της επαλήθευσης ταυτότητας ιστοτόπων και της διαδικτυακής υπηρεσίας συστημένης παράδοσης) στις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν ψηφιακές λύσεις (όπως στους τομείς της τραπεζικής, της χρηματοπιστωτικής, του ηλεκτρονικού εμπορίου και της συνεργατικής οικονομίας) και στο δημόσιο τομέα, ιδίως στο πλαίσιο της διαδικτυακής πύλης της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης.
Η Επιτροπή θα διερευνήσει επίσης την ανάγκη διευκόλυνσης της χρήσης υπηρεσιών εξ αποστάσεως ταυτοποίησης και ασφαλούς επαλήθευσης της ταυτότητας στον τομέα των λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών .
Η επαναχρησιμοποίηση ανοικτών υπηρεσιών και τεχνικών δομοστοιχείων (όπως η ηλεκτρονική ταυτοποίηση, η ηλεκτρονική υπογραφή και η ηλεκτρονική τιμολόγηση) από τα κράτη-μέλη είναι καίριας σημασίας για τη διαλειτουργικότητα. Η διαθεσιμότητα των εν λόγω υπηρεσιών διασφαλίζεται επί του παρόντος με τη χρηματοδότηση από το μηχανισμό «Συνδέοντας την Ευρώπη», είναι ωστόσο αναγκαίο να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα και η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους και μετά τη λήξη του συγκεκριμένου προγράμματος χρηματοδότησης. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή θα παρουσιάσει προτάσεις για τη μελλοντική πορεία και τη βιωσιμότητά τους μετά το 2020.
Η Επιτροπή θα συστήσει ένα «Διοικητικό συμβούλιο του σχεδίου δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση», του οποίου θα προεδρεύει, και θα απαρτίζεται από τους εκπροσώπους των κρατών-μελών που είναι αρμόδιοι για τις οικείες εθνικές στρατηγικές ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Το Διοικητικό Συμβούλιο θα είναι επιφορτισμένο με το καθήκον διαχείρισης του σχεδίου δράσης (όχι όμως και των επιμέρους δράσεων στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης), ειδικότερα όσον αφορά την αξιολόγηση και την επιλογή νέων δράσεων που θα προσδιορίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια του σχεδίου δράσης, καθώς και το συντονισμό της αποτελεσματικής εφαρμογής και παρακολούθησης των μέτρων του σχεδίου δράσης.
Ακόμη, η Επιτροπή αναφέρεται στο σχέδιο δράσης στις «Αδιάλειπτες διασυνοριακές υπηρεσίες προς τους πολίτες» και στις υπηρεσίες της ηλεκτρονικής υγείας (eHealth), οι οποίες παρέχουν επίσης τη δυνατότητα διασυνοριακής ανταλλαγής ηλεκτρονικών συνταγών, βάσει των κατευθυντήριων γραμμών για το σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης του δικτύου ηλεκτρονικής υγείας eHealth.
Άλλα θέματα του σχεδίου δράσης
Σύμφωνα με το Σχέδιο δράσης της Ε.Ε. για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση 2016-2020, έως το 2020 οι δημόσιες διοικήσεις και οι δημόσιοι οργανισμοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να είναι ανοικτοί, αποδοτικοί και χωρίς αποκλεισμούς, παρέχοντας σε όλους τους πολίτες και σε όλες τις επιχειρήσεις στην Ε.Ε. εξατομικευμένες, φιλικές προς το χρήστη, διατερματικές ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, χωρίς σύνορα.
Στις πρωτοβουλίες που πρόκειται να δρομολογηθούν στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης θα πρέπει να τηρηθούν οι βασικές αρχές τις οποίες υποστηρίζουν σθεναρά οι ενδιαφερόμενοι φορείς. Μερικές από αυτές είναι:
. Εξ ορισμού ψηφιακός χαρακτήρας: οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να καθιερώσουν την παροχή υπηρεσιών με ψηφιακά μέσα (καθώς και των μηχαναγνώσιμων πληροφοριών) ως κατεξοχήν προτιμώμενη επιλογή (διατηρώντας, ωστόσο, ανοικτούς άλλους διαύλους επικοινωνίας για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις που δεν διαθέτουν σύνδεση, είτε από επιλογή είτε λόγω ανάγκης).
Επιπλέον, οι δημόσιες υπηρεσίες θα πρέπει να παρέχονται μέσω ενιαίου σημείου επαφής ή υπηρεσίας μίας στάσης και μέσω διαφόρων διαύλων επικοινωνίας.
. Αρχή «μόνον άπαξ»: οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις υποβάλλουν τις ίδιες πληροφορίες μόνο μία φορά σε μια δημόσια διοίκηση. Εφόσον επιτρέπεται, οι υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης λαμβάνουν μέτρα για την εσωτερική περαιτέρω χρήση των εν λόγω δεδομένων, τηρουμένων δεόντως των κανόνων για την προστασία των δεδομένων, ούτως ώστε οι πολίτες και οι επιχειρήσεις να μην επωμίζονται επιπρόσθετο φόρτο.
. Κατάργηση των αποκλεισμών και προσβασιμότητα: οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να σχεδιάζουν ψηφιακές υπηρεσίες οι οποίες καταργούν εξ ορισμού τους αποκλεισμούς και καλύπτουν διάφορες ανάγκες, όπως οι ανάγκες των ηλικιωμένων και των ατόμων με αναπηρίες.
. Ανοικτός χαρακτήρας και διαφάνεια: οι δημόσιες διοικήσεις θα πρέπει να ανταλλάσσουν πληροφορίες και δεδομένα μεταξύ τους και να παρέχουν στους πολίτες και στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να ελέγχουν την πρόσβαση και να διορθώνουν τα δεδομένα τους, να επιτρέπουν στους χρήστες να παρακολουθούν τις διοικητικές διαδικασίες που τους αφορούν, να εξασφαλίζουν το άνοιγμα στους ενδιαφερόμενους φορείς και τη συμμετοχή τους (όπως των επιχειρήσεων, των ερευνητών και των μη κερδοσκοπικών οργανισμών) στον σχεδιασμό και στην παροχή των υπηρεσιών.
Δράσεις για τις επιχειρήσεις
Μεταξύ άλλων, στο σχέδιο δράσης προβλέπονται:
1) Ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ όλων των μητρώων επιχειρήσεων της Ε.Ε.
Η Επιτροπή θα συνεχίσει την τρέχουσα συνεργασία της με τα κράτη μέλη για τη δημιουργία της υποχρεωτικής διασύνδεσης όλων των μητρώων επιχειρήσεων των κρατών μελών 25 , ώστε να επιτρέπεται, μέσω της διαδικτυακής πύλης της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, η πρόσβαση σε ορισμένα στοιχεία σχετικά με εταιρείες που είναι καταχωρισμένες στα κράτη μέλη και να διασφαλίζεται η ηλεκτρονική επικοινωνία μεταξύ όλων των μητρώων επιχειρήσεων της ΕΕ με ασφαλή και προστατευμένο τρόπο. Η ενέργεια αυτή θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη στην ενιαία αγορά μέσω της διαφάνειας και της επικαιροποιημένης πληροφόρησης σχετικά με τις εταιρείες και θα μειώσει τον φόρτο για τις εταιρείες.
2) Ηλεκτρονική διασύνδεση των μητρώων αφερεγγυότητας
Η Επιτροπή θα προωθήσει επίσης περαιτέρω την ηλεκτρονική διασύνδεση των μητρώων αφερεγγυότητας, με σκοπό την ενίσχυση της διαφάνειας και της ασφάλειας δικαίου στην εσωτερική αγορά . Ο κανονισμός (ΕΕ) 2015/848 υποχρεώνει τα κράτη μέλη να καταρτίσουν εθνικά ηλεκτρονικά μητρώα αφερεγγυότητας έως το 2018, ενώ η δημιουργία του συστήματος διασύνδεσης των μητρώων αφερεγγυότητας έχει οριστεί για το 2019. Το σύστημα αυτό θα καταστεί διαθέσιμο στη διαδικτυακή πύλη της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης.
3) Ψηφιακές λύσεις σε όλη τη διάρκεια ζωής μιας επιχείρησης
Με τη βελτίωση της χρήσης ψηφιακών εργαλείων για τη συμμόρφωση προς τις διατάξεις του εταιρικού δικαίου σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής μιας εταιρείας θα μπορούσαν να επιτευχθούν απλούστερες και λιγότερο επαχθείς λύσεις για τις επιχειρήσεις. Εκτός από την πρόταση για τις μονοπρόσωπες εταιρείες, η Επιτροπή θα εξετάσει στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας που περιγράφεται στη Στρατηγική για την Ενιαία Αγορά περαιτέρω τρόπους για τη διευκόλυνση της εφαρμογής ψηφιακών λύσεων σε όλη τη διάρκεια ζωής μιας επιχείρησης, ιδίως όσον αφορά τις διαδικασίες διαδικτυακής εγγραφής σε μητρώα και την ηλεκτρονική συμπλήρωση των εγγράφων και των πληροφοριών της εταιρείας στα μητρώα επιχειρήσεων, και σε διασυνοριακό πλαίσιο.
4) ΦΠΑ
Η Επιτροπή θα προτείνει νομοθεσία σχετικά με την επέκταση του ενιαίου ηλεκτρονικού μηχανισμού για την καταχώριση και καταβολή του ΦΠΑ ώστε να συμπεριλαμβάνει τις διασυνοριακές διαδικτυακές πωλήσεις φυσικών αγαθών από επιχειρήσεις σε καταναλωτές, με σκοπό τη μείωση του διοικητικού φόρτου, ενός από τους κυριότερους φραγμούς με τους οποίους βρίσκονται αντιμέτωπες οι επιχειρήσεις κατά την άσκηση διασυνοριακής δραστηριότητας.
Όπως εξαγγέλλεται στη στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά, το 2016 θα δρομολογηθεί μια μεγάλης κλίμακας πιλοτική εφαρμογή της αρχής «μόνον άπαξ» για την ηλεκτρονική διασύνδεση των επιχειρήσεων με το Δημόσιο σε διασυνοριακό επίπεδο, με τη συμμετοχή των κρατών μελών.
Επιπλέον, η Επιτροπή θα δημιουργήσει ευρωπαϊκή υπηρεσία μιας στάσης, όπου θα εφαρμόζεται επίσης η αρχή «μόνον άπαξ» για τους σκοπούς της υποβολής εκθέσεων στις θαλάσσιες μεταφορές. Σε ευρύτερο πλαίσιο, η Επιτροπή εργάζεται για την ψηφιοποίηση των παραστατικών μεταφοράς για όλους τους τρόπους μεταφοράς, καθώς και για την προώθησης της αποδοχής τους από τις δημόσιες αρχές.
Δράσεις για τους πολίτες
Όπως αναφέρει η Επιτροπή στο σχέδιο δράσης, για την υποστήριξη της διασυνοριακής κινητικότητας των πολιτών, η Επιτροπή θα καθιερώσει την ηλεκτρονική ανταλλαγή πληροφοριών για την κοινωνική ασφάλιση (EESSI), η οποία θα επιτρέπει τη διασύνδεση των αρμόδιων διοικητικών υπηρεσιών σε θέματα κοινωνικής ασφάλισης για την ηλεκτρονική ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ 32 χωρών. Σκοπός του συστήματος EESSI είναι η ενίσχυση της προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών με την παροχή της δυνατότητας της ηλεκτρονικής ανταλλαγής προσωπικών πληροφοριών κοινωνικής ασφάλισης στην Ε.Ε. μεταξύ των αρμόδιων διοικητικών υπηρεσιών των κρατών-μελών.
Η Επιτροπή θα αναπτύξει περαιτέρω την ευρωπαϊκή πύλη για την επαγγελματική κινητικότητα του δικτύου EURES, με την προσφορά μεγαλύτερου αριθμού υπηρεσιών για τα άτομα που αναζητούν εργασία και τους εργοδότες, την εξασφάλιση υψηλότερου βαθμού ενοποίησης των συστημάτων δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης και της διαδικτυακής πύλης, καθώς και με την ανταλλαγή των προφίλ των ατόμων που αναζητούν εργασία (βιογραφικά σημειώματα). Κατά τον τρόπο αυτό θα διευκολυνθεί η κινητικότητα των ατόμων που αναζητούν εργασία στην Ε.Ε.
Ηλεκτρονική υγεία: Η Επιτροπή θα στηρίξει τα κράτη-μέλη στην ανάπτυξη των υπηρεσιών ηλεκτρονικής υγείας (eHealth), οι οποίες παρέχουν επίσης τη δυνατότητα διασυνοριακής ανταλλαγής ηλεκτρονικών συνταγών, βάσει των κατευθυντήριων γραμμών για το σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης του δικτύου ηλεκτρονικής υγείας eHealth (Κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με το σύνολο δεδομένων ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για τη διασυνοριακή ηλεκτρονική ανταλλαγή δεδομένων βάσει της οδηγίας 2011/24/ΕΕ), καθώς και την εφαρμογή λύσεων τηλεϊατρικής και τηλεπαρακολούθησης, ιδίως για την επιτυχή υποβολή ασθενών σε θεραπεία μέσω των ευρωπαϊκών δικτύων αναφοράς σύμφωνα με το άρθρο 12 της οδηγίας 2011/24/ΕΕ περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης.
Ακόμη, θα παράσχει στήριξη για την εκπόνηση έκθεσης και κατευθυντήριων γραμμών από το δίκτυο eHealth σχετικά με την ηλεκτρονική πρόσβαση των πολιτών στα δεδομένα υγείας τους.
Αδιάλειπτες διασυνοριακές υπηρεσίες προς τους πολίτες
Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης, οι μελλοντικές πρωτοβουλίες που προτείνονται στο πλαίσιο αυτής της προτεραιότητας θα μπορούσαν να αποσκοπούν στην παροχή αδιάλειπτων διασυνοριακών υπηρεσιών προς τους πολίτες για «καθοριστικά γεγονότα της ζωής» τους (όπως η αλλαγή εργασίας, η αλλαγή τόπου διαμονής ή ο γάμος), αλλά και προς τις επιχειρήσεις, διευκολύνοντας την έναρξη επιχειρηματικής δραστηριότητας, την επέκταση και τη δραστηριοποίησή τους σε άλλα κράτη μέλη.
Η ανάληψη πρόσθετων πρωτοβουλιών στο πλαίσιο αυτής της προτεραιότητας θα μπορούσε επίσης να έχει στόχο τη βελτίωση της ποιότητας των υφιστάμενων υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που προσφέρονται στους πολίτες και στις επιχειρήσεις άλλων κρατών-μελών.
