Μια σφαίρα για τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ
Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Μεξικού είχαν άρωμα από «Μαύρους Πάνθηρες». Οι μαύροι Αμερικανοί αθλητές Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος, πρώτος και δεύτερος στην κούρσα των 200 μέτρων, ανέβαιναν στο βάθρο για την απονομή των μεταλλίων στα 200 μέτρα. Το ημερολόγιο έγραφε 16 Οκτωβρίου 1968. Ο Σμιθ σήκωσε μπροστά στους εμβρόντητους οφθαλμούς της ταλανιζόμενης -από δολοφονίες, δικτατορίες, εξεργέσεις και πολέμους- οικουμένης τη δεξιά γαντοφορεμένη γροθιά του για να δείξει τη «Μαύρη Δύναμη» και ο Κάρλος την αριστερή για να τονίσει τη «Μαύρη Ενότητα».
Ήταν μία κρίσιμη χρονιά για τις πολιτισμικές αξίες του δυτικού κόσμου. Στην τότε Τσεχοσλοβακία, οι υποστηρικτές της Άνοιξης της Πράγας ζητούσαν περισσότερη δημοκρατία για το σοβιετικού τύπου εγκαθιδρυμένο καθεστώς. Οι μαγιάτικοι παρισινοί δρόμοι είχαν γεμίσει συνθήματα -ένα από αυτά ζητούσε να έρθει το αδύνατον του ονείρου στην εξουσία.
Νωρίτερα, στις 4 Απριλίου 1968, ο αιδεσιμότατος Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ο νεότερος έπεφτε νεκρός από μια σφαίρα στο κεφάλι, στο ξενοδοχείο «Λορέν» του Μέμφις, αφού είχε αλλάξει τακτική για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των μαύρων, αποφασίζοντας να τεθεί επικεφαλής της Εκστρατείας του Φτωχού Λαού -ήταν η αρχή του τέλους του, αφού ο αγώνας είχε αποκτήσει φυλετικά και ταξικά χαρακτηριστικά. Ο πόλεμος του Βιετνάμ εξακολουθούσε να μαίνεται σαν κακός καπνός πολύνεκρης πυρκαγιάς, που δεν μπορούσε να σβήσει ούτε με την πιο ακραία πασιφιστική δήλωση.
Μέσα στην ασφυκτική ατμόσφαιρα της μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας, με τον ενορχηστρωμένο αντικομμουνισμό και τις στημένες δίκες τάχατες Σοβιετικών πρακτόρων, τη λευκή τρομοκρατία της ρατσιστικής Αμερικής εναντίον των μαύρων πολιτών, τις δολοφονίες των αδελφών Κένεντι υπό την σκιά του εμπορίου όπλων, κινείται το αντιρατσιστικό νουάρ μυθιστόρημα «Ένας επικίνδυνος δρόμος» (μετάφραση Αθανάσιος Ζάβαλος, εκδόσεις Κέδρος, σελίδες 416, τιμή: 15,50 ευρώ). Το υπογράφει η Κρις Νέλσκοτ, ψευδώνυμο της λευκής Αμερικανίδας συγγραφέα Κρίστιν Κάθριν Ρας. Η ιστορία του μαύρου ιδιωτικού ντετέκτιβ Σμόκι Ντάλτον συνεχίζεται με τα «Δωμάτια καπνού», στην οποία ο πρωταγωνιστής μας διαφεύγει με το δεκάχρονο ομόχρωμό του Τζίμι από το Μέμφις, αφού η αστυνομία τον αναζητά ως αυτόπτη μάρτυρα της δολοφονίας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Ο τίτλος του βιβλίου είναι παρμένος από μία δήλωση του Κινγκ, μία ημέρα προτού δολοφονηθεί: «Είναι ένας στενός δρόμος γεμάτος στροφές. Είναι πραγματικά ιδανικός για να στήσει κανείς παγίδα. Είναι ένας επικίνδυνος δρόμος». Τα αμερικανικά μίντια είχαν κάνει τα πάντα, ώστε να μαθευτεί σε ποιο ξενοδοχείο θα διέμενε ο Κινγκ και σε ποιο ακριβώς δωμάτιο.
Η αστυνομία είχε διακριτικά διατάξει την τοπική ομάδα ασφαλείας του μαύρου ηγέτη, που αποτελούνταν από ομοχρώμους του, να αντικατασταθεί από λευκούς και οι τελευταίοι είχαν πάρει σύρμα να αποχωρήσουν δέκα λεπτά πριν από τη δολοφονία του. Επίσης είχε δοθεί εντολή σ’ όλους τους μαύρους αστυνομικούς και πυροσβέστες, οι οποίοι διέμεναν στην περιοχή πέριξ του ξενοδοχείου, να παραμείνουν σπίτια τους. Παράξενες συμπτώσεις για να μην κάνουν και το λιγότερο καχύποπτο να σκεφτεί ότι οι περισσότερες πιθανότητες συνέτειναν στην εκτίμηση ότι η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είχε ενορχηστρωθεί σε συνεργασία και σύμπνοια από κάποια κέντρα ή παράκεντρα εξουσίας.
Το μυθιστόρημα, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε στην αμερικανική αγορά το 2000, επικαιροποιείται σαν προφητεία σε αρχαία τραγωδία -στην οποία ο χορός γνωρίζει και σιωπά-, αφού η βία των λευκών αστυνομικών έχει δυναμιτίσει και πάλι τις φυλετικές διακρίσεις στην Αμερική. Και μάλιστα, με πρώτο πολίτη στον Λευκό Οίκο τον κενυατικής καταγωγής Μπαράκ Ομπάμα.
Το «Ένας επικίνδυνος δρόμος» της Κρις Νέλσκοτ δεν είναι μία μονότροπη υπερασπιστική προσέγγιση εναντίον του λευκού ρατσισμού, με εύκολα τσιτάτα τα οποία εκπίπτουν σε συνθηματολογικές κορόνες. Είναι ένα ήπιο κείμενο, το οποίο υμνεί τα πάθη της μαύρης φυλής, χωρίς άσκοπα δραματικά κρεσέντι, δεν συναντώνται εύκολα πεδία στα οποία να τονίζεται η δράση για τη δράση, τα εξωτερικά πλάνα δεν δραπετεύουν από την εσωτερικότητα του κεντρικού ήρωα-αφηγητή Σμόκι Ντάλτον, για να ερμηνεύσουν τον αγώνα των μαύρων ως μία συναισθηματική Τσινεσιτά.
Ο πρωταγωνιστής μας, αφηγητής, σχολιαστής και δρων υποκείμενο στους διαλόγους, επιλέγει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, μεταξύ αυτοβιογραφίας και μυθοπλασίας, ενώ δεν είναι λίγες φορές όπου ξεσπά στην εξομολόγηση για να σχολιάσει τις πράξεις του. Οπωσδήποτε και συντάσσεται με τον αγώνα των μαύρων, δεν είναι όμως ο φανατικός ο οποίος συστρατεύεται με τους «Μαύρους Πάνθηρες» και τους «Εισβολείς». Επιλέγει το δρόμο του παλιού συμμαθητή του Μάρτιν -πάντα τον αποκαλεί με το μικρό του- και της μαύρης θρησκευτικής κοινότητας των Βαπτιστών. «Έτσι έβλεπα τον εαυτό μου: σαν έναν άνθρωπο που δεν ήταν πρόθυμος να εμπλακεί προσωπικά σε κρίσεις, αλλά ο οποίος καθάριζε, έναντι αμοιβής, όσα άφηναν οι άλλοι γύρω τους».
Ο γύρω στα σαράντα μαύρος ιδιωτικός ντετέκτιβ είναι ένας μοναχικός μορφωμένος Αμερικανός πολίτης, ο οποίος κρατά το προσωπικό του γραφείο στο Μέμφις, σε μια φτωχογειτονιά, όπου οι στοίβες των σκουπιδιών, λόγω της απεργίας, κάνουν απαγορευτική τη διέλευση των δρόμων. Είναι συνειδητοποιημένος αναφορικά με τις διεκδικήσεις της φυλής του, αλλά μέσα του πρυτανεύει το ειρηνικό πρόταγμα, όχι ο φανατισμός και η τρομοκρατία, όμως με τη «θρησκευτική» προσήλωση στα ιδανικά της συνύπαρξης της διαφορετικότητας.
Αυτό το αντιρατσιστικό νουάρ έχει την εξής ιδιαιτερότητα: τα θύματα και η λύση του εγκλήματος αφορούν την ίδια την ουσία της ύπαρξης του μαύρου ντετέκτιβ, αφού δολοφονημένοι και λιντσαρισμένοι είναι οι ίδιοι οι γονείς του, τη μακρινή χρονιά του 1939, ενώ βρισκόμαστε στα 1968.
Η έλευση μιας άγνωστης σε αυτόν λευκής γυναίκας, της εύπορης Ντόρα Τζιν Χαθαγουέι, με μια επιταγή 10.000 δολαρίων θα γίνει ο καταλύτης, ώστε να αναζητήσει τους δολοφόνους των γονιών του. Παράλληλα, θα ξεμπλέξει τον μίτο της ζωής της «παράξενης» επισκέπτριάς του -δεν θ’ αργήσει να γίνει πελάτισσα και ερωμένη του-, η οποία έχει άμεση σχέση με τον κύκλο αίματος της οικογένειάς του.
Έτσι, αντιλαμβανόμαστε ότι η Κρις Νέλσκοτ δεν επικεντρώνεται στο χρονικό του τέλους του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, αλλά περισσότερο το χρησιμοποιεί ως πλαίσιο όπου εντάσσει την ιστορία του Σμόκι Ντάλτον ως μία ιστορία πολιτικού αντιρατσιστικού νουάρ, με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον πρωταγωνιστή. Η Ιστορία παρακολουθεί τη λογοτεχνία, με την έννοια ότι η μία χωνεύεται μέσα στην άλλη χωρίς να αλλοιώνεται ο ιστορικός πυρήνας των γεγονότων. Οι αναταραχές στο Μέμφις είχαν σημείο εκκίνησης το θάνατο δύο μαύρων εργατών του δήμου από μηχανισμό συμπίεσης ενός παμπάλαιου και κακοσυντηρημένου σκουπιδιάρικου που τελικά τους συνέθλιψε. Αυτό το επεισόδιο -που συνέβη την 1η Φεβρουαρίου 1968- ήταν η επίσημη ή ανεπίσημη αφορμή της απεργίας των εργατών καθαριότητας, η οποία έφερε υποστηρικτικά τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ στο Μέμφις και τον οδήγησε στον πρόωρο θάνατο.
Η 4η Απριλίου 1968 δεν είναι τόσο μακρινή όσο φαίνεται και δεν έχει αφήσει πίσω της την πατίνα των αμερικανικών επικαίρων που θέλουν να παλιώνουν σαν κρασί στην κάβα του αυτοϊκανοποιημένου μικροαστισμού. Η συστηματοποίηση μηχανισμών αμνησίας μέσα από το φωτογραφικό φακό και την κινηματογραφική μηχανή έχει μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια σκηνοθετηθεί: η δραματοποίηση της αναζήτησης του δολοφόνου του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ σαν κακοπαιγμένο θρίλερ, υποστηριζόμενο από μια οιονεί «δημοκρατική» δημοσιογραφία, η οποία επαίρεται για τις ίσες αποστάσεις που παίρνει απέναντι στα γεγονότα. Εν τούτοις, τα καθυποταγμένα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν μπορούν επ’ ουδενί να ακυρώσουν τη διαφάνεια του Κακού. Αυτό το καθημερινό ολοκαύτωμα της μαύρης φυλής.
