O πανέμορφος βυζαντινός ναός του Αγίου Πέτρου στην Καστάνια Μεσσηνίας και ο παραδοσιακός νερόμυλος του Αγίου Γερμανού στις Πρέσπες απέσπασαν δύο από τα φετινά βραβεία Europa Nostra για την υποδειγματική συντήρηση και αναστήλωσή τους, σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες.
Ο ναός του Αγίου Πέτρου, που βρίσκεται στις παρυφές του γραφικού οικισμού της Καστάνιας στη Μεσσηνιακή Μάνη, είναι ένας κομψός σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός του 12ου αιώνα. Ο νάρθηκας και το τριώροφο πυργοειδές κωδωνοστάσιό του είναι μεταγενέστερο (1813). Το μνημείο σώθηκε αλλά είχε σοβαρά δομοστατικά, οικοδομικά και αισθητικά προβλήματα. Διαθέτει πλούσιο γλυπτό και ζωγραφικό διάκοσμο, πράγμα που το καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά μνημεία της Μάνης.
Αγιογραφήθηκε σε τέσσερις φάσεις. Τα δύο πρώτα στρώματα αγιογραφιών ανάγονται στα βυζαντινά χρόνια, ενώ το τρίτο είναι μεταβυζαντινό (18ος αι.) και το τέταρτο είναι της μεταπολεμικής περιόδου. Το τελευταίο αυτό στρώμα, που ήταν εν πολλοίς κακότεχνο, αφαιρέθηκε κατά τη συντήρηση. Το σημαντικότερο στρώμα είναι το δεύτερο. Χρονολογείται «στο δεύτερο μισό του 14ου αι. και απηχεί τις τάσεις της μνημειακής ζωγραφικής στην περιοχή του Μυστρά κατά την όψιμη παλαιολόγεια περίοδο».
Η αναστήλωση και η συντήρηση, συνολικού κόστους 447.400 ευρώ (χορηγία Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου), έγιναν υπό την επίβλεψη της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού το 2013 και το 2014, με μέριμνα του Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (ΣΑΚ) της Ελληνικής Εταιρείας και συντονισμό της διευθύντριας της τότε 26ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Ευαγγελίας Μηλίτση-Κεχαγιά.
Το τεχνικό κομμάτι του έργου ανέλαβε η εταιρεία Μνημειοτεχνική ΕΠΕ υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονος και μέλους του ΣΑΚ Σταύρου Μαμαλούκου και του αρχαιολόγου της 26ης ΕΒΑ Μιχάλη Κάππα. Η συντήρηση των τοιχογραφιών του μνημείου πραγματοποιήθηκε από τον Γιώργο Μουστάκη, συντηρητή έργων τέχνης.
Ο νερόμυλος στον Άγιο Γερμανό Φλώρινας αναστηλώθηκε με πρωτοβουλία της Εταιρείας και δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη. Οι εργασίες αποκατάστασης του κτηρίου ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 2013 και ολοκληρώθηκαν το καλοκαίρι του 2015. Την επαναλειτουργία του ύστερα από μισό αιώνα γιόρτασαν τον περασμένο Σεπτέμβριο η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών (ΕΠΠ), ο Δήμος Πρεσπών αλλά και ο Πολιτιστικός – Περιβαλλοντικός και Αθλητικός Σύλλογος Αγίου Γερμανού.
Πρόκειται για ένα ισόγειο πέτρινο κτίσμα με ξύλινη οροφή, που κτίστηκε το 1930 και αποτελούσε συγκρότημα τριών χρήσεων: του νερόμυλου (για το άλεσμα των σιτηρών), της νεροτριβής (για το πλύσιμο των υφασμάτων) και του μαντανιού (για το φούσκωμα και πήξιμο των υφαντών). Το κτήριο εγκαταλείφθηκε μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Έως τα μέσα του 20ού αιώνα η Πρέσπα ήταν πιο πυκνοκατοικημένη απ’ ό,τι είναι σήμερα. Οι ανάγκες για το άλεσμα των καρπών, το πλύσιμο και την επεξεργασία των μάλλινων υφασμάτων ήταν μεγάλες. Καλύπτονταν, λοιπόν, από μηχανήματα ή κατασκευές που λειτουργούσαν με τη δύναμη του ρέοντος νερού. Για το λόγο αυτό υπήρχαν παλιότερα στην περιοχή πολλοί μύλοι, ιδιαίτερα στο ανατολικό τμήμα της λεκάνης των Πρεσπών, που έχει πολλά ποταμάκια και ρυάκια. Μόνο κατά μήκος του ρύακα του Αγίου Γερμανού υπήρχαν περίπου 20 μύλοι, ενώ στο χωριό του Αγίου Γερμανού λειτουργούσαν εννιά.
