Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
**** Το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου
Cet obscure objet du desir. Γαλλία/Ισπανία, 1977. Σκηνοθεσία: Λουίς Μπουνιουέλ. Σενάριο: Λουίς Μπουνιουέλ, Ζαν-Κλοντ Καριέρ. Ηθοποιοί: Φερνάντο Ρέι, Καρόλ Μπουκέ, Άντζελα Μολίνα. 103΄
Στο μυθιστόρημα «La femme et le pantin» του Πιερ Λουίς, που είχαν παλιότερα κινηματογραφήσει τόσο ο Γιόζεφ φον Στέρνμπεργκ («Ο διάβολος είναι γυναίκα», 1935, με τη Μάρλεν Ντίτριχ) όσο και ο Ζιλιέν Ντιβιβιέ («Η γυναίκα και το νευρόσπαστο», 1959, με τη Μπριζίτ Μπαρντό), χωρίς να ξεχνάμε και μια μεταφορά στην περίοδο του Βωβού, από τον Ρέτζιναλντ Μπάρκερ (1920), στρέφεται ο μεγάλος Λουίς για να μας δώσει τη δική του ερμηνεία στην ταινία που προβάλλεται σε επανέκδοση.
Γνωρίζοντας τη στάση του απέναντι στη γυναίκα, τον έρωτα και το ερωτικό πάθος, σε μια κοινωνία όχι απλά συντηρητική, αλλά και άκρως καταπιεστική, όπως μας την έδωσε σε μια σειρά αριστουργηματικές ταινίες (από τη «Χρυσή εποχή», περνώντας από τη «Βιριδιάνα» και την «Τριστάνα» και φτάνοντας μέχρι «την «Ωραία της ημέρας» και την «Κρυφή γοητεία της μπουρζουαζίας»), ξέραμε πως ο μάγος αυτός σουρεαλιστής θα είχε πολλές αναπάντεχες, εντυπωσιακές και πάντα ευπρόσδεκτες εκπλήξεις στο μανίκι του.
Η ιστορία στο «Σκοτεινό αντικείμενο του πόθου» είναι απλή. Ένας μεσήλικας άντρας, ο πλούσιος και αξιοσέβαστος αριστοκράτης Ματιέ (Φερνάντο Ρέι, ο εξαιρετικός πρωταγωνιστής της «Βιριδιάνα» και της «Τριστάνα») ερωτεύεται την Κοντσίτα, μια νέα, όμορφη, προκλητική, αν και άκαρδη, γυναίκα, που τον εξευτελίζει συνεχώς και παίζει με τα αισθήματά του (για την Κοντσίσα, ο Μπουνιουέλ επέλεξε, ύστερα από πρόταση του συν-σεναριογράφου του Καριέρ, δυο διαφορετικές ηθοποιούς, την Γαλλίδα Καρόλ Μπουκέ και την Ισπανή Άντζελα Μολίνα, δίνοντας έτσι στο πρόσωπο της γυναίκας μια πλατύτερη έννοια).
Την ιστορία του με την Κοντσίτα, ο Ματιέ αρχίζει να αφηγείται από τα πρώτα κιόλας πλάνα της ταινίας σε μια ομάδα επιβατών στο τρένο με το οποίο ταξιδεύει, έχοντας ρίξει ένα κάδο νερό στο πρόσωπο της νεαρής Κοντσίτα η οποία τον είχε ακολουθήσει μέχρι το τρένο.
Ήδη ανάμεσα στα πρόσωπα που ακούν και σχολιάζουν την ιστορία του βρίσκεται ένας νάνος (τη φορά αυτή καθηγητής ψυχολογίας), πρόσωπο που συχνά συναντάμε στο μπουνιουελικό έργο, ενώ ενδιάμεσα ο Μπουνιουέλ μας πετάει, δήθεν αδιάφορα, εικόνες με σουρεαλιστικά, χιουμοριστικά «μηνύματα», όπως εκείνες με το ποντίκι πιασμένο στη φάκα, ή το γουρούνι/βρέφος που κουβαλάει η τσιγγάνα που λέει την τύχη στον Ματιέ, ή, ακόμη, τη μύγα που βρίσκει στο ποτήρι του στο σικ εστιατόριο ο Ματιέ («α! η μύγα! την έψαχνα τόσο καιρό», θα του πει το γκαρσόνι).
Χωρίς να ξεχνάμε τον βαρύ σάκο που σε κάποιες σκηνές κουβαλάει στον ώμο του ο Ματιέ (σάκος/ενοχές; ή σάκος του ανικανοποίητου πόθου του;) και που συνδέεται με τη φράση «οι γυναίκες είναι σακί με κοπριά» που λέει στον Ματιέ ο υπηρέτης του, όταν εκείνος τον ρωτάει να του πει τη γνώμη του για τις γυναίκες.
Οι γυναίκες όμως είναι κάτι πολύ περισσότερο και καλύτερο, όπως ξέρουμε και όπως το ξέρει (και πολύ μάλιστα) ο Μπουνιουέλ. Είναι πρόσωπα πολύ πιο πολύπλοκα, περίπλοκα και μυστηριώδη από τον άντρα. Πρέπει κανείς να διαβάζει πίσω από τα φαινόμενα και να μπορεί να τα ερμηνεύει, συνεχίζει να επιμένει ο Ισπανός δημιουργός. «Υποσυνείδητα δεν υπάρχει τίποτα το τυχαίο», όπως θα πει, κάποια στιγμή, ένα από τα πρόσωπα.
Η Κοντσίτα μπορεί να βασανίζει τον Ματιέ, να τον διώχνει, να καθυστερεί να του δοθεί, να τον κοροϊδεύει, δεν μπορεί όμως να μείνει μακριά του. Όπως δεν μπορεί και ο ίδιος παρ’ όλες τις απορρίψεις και παρ’ όλους τους εξευτελισμούς, να μείνει μακριά της. Μόνο που η γυναίκα αποδεικνύεται πολύ πιο έξυπνη και συνετή από τον άντρα. Γιατί έχει ακόμη πολλά να του μάθει. Μπορεί το μέλλον, όπως έλεγε και ο Φερέρι, να είναι γυναίκα, αλλά με έναν άντρα να την ακολουθεί και, πάνω απ’ όλα, να την κατανοεί.
Όλα αυτά μέσα από μια ιστορία δοσμένη με ανατρεπτικό χιούμορ και ένα ρυθμό που σε παρασύρει και σε διασκεδάζει διαρκώς, με σκηνές τοποθετημένες μέσα σε μια βαριά από κοινωνικής/πολιτικής πλευράς ατμόσφαιρα. Με βομβιστικές επιθέσεις, ανατινάξεις, εκρήξεις, θανάτους κι ένα θανατηφόρο ιό (τον ΒΤΧ, όπως πληροφορούμαστε) που πλησιάζει επικίνδυνα τη Βαρκελώνη. Θα νόμιζες πως ο Μπουνιουέλ μιλάει για το σήμερα, αν και η ταινία του γυρίστηκε το 1977. Κι όμως, όσα συμβαίνουν σ’ αυτήν είναι ακριβώς ότι συμβαίνει σήμερα γύρω μας.
Σίγουρα, το νερό που τη φορά αυτή η Κοντσίτα αδειάζει στο κεφάλι του Ματιέ δεν είναι αρκετό για να τον σώσει από την ξεπερασμένη και διαλυμένη γοητεία μιας μπουρζουάδικης ή αριστοκρατικής ζωής. Το ταξίδι με τον Δον Λουίς μπορεί να ήταν ιδιαίτερα απολαυστικό, η ταινία όμως έχει πολύ περισσότερα και βαθύτερα να μας προσφέρει!
