Δεν μπορεί να ξυπνά ξαφνικά ένα ηφαίστειο και να αφανίζει έναν ολόκληρο πολιτισμό, όπως τον μινωικό. Θα υπάρχει κάποιο φοβερό στοιχειό στα έγκατα της γης που δημιουργεί τόσο μεγάλη καταστροφή.
Ίσως να φταίει εκείνο το θαλάσσιο τέρας με το σώμα κατσίκας και τα τρία κεφάλια, η μυθική Χίμαιρα, που ζει μέσα στην Καλντέρα. Κάπως έτσι είχαν φανταστεί το «τέρας» της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης οι άνθρωποι και τη μεγάλη καταστροφή που επέφερε στον προϊστορικό οικισμό στο Ακρωτήρι.
Ο Χρήστος Τσούντας, που έκανε τις πρώτες ανασκαφές στο νησί, υποστήριζε ότι οι άνθρωποι είχαν ταυτίσει τα τρία ανοίγματα της Καλντέρας με τα τρία κεφάλια του τέρατος. Πολύ περισσότερο γιατί κατά τη διάρκεια των εκρήξεων, έβλεπαν πύρινες φλόγες να βγαίνουν από τον κεντρικό πυρήνα του ηφαιστείου.
Για τη φανταστική αυτή εκδοχή, που στηρίζεται στη μυθοπλασία και τις δεισιδαιμονίες των αρχαίων Ελλήνων, είχε μιλήσει ο ανασκαφέας του Ακρωτηρίου Σαντορίνης ομ. καθηγητής Χρήστος Ντούμας στην Αρχαιολογική Εταιρεία. Κι επειδή ο κ. Ντούμας πάντα εκπλήσσει όταν αναφέρεται στο μαγικό αυτό τόπο, θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τι θα πει στην αποψινή διάλεξή του (7 μ.μ.) στους Φίλους του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (Τοσίτσα 1) με θέμα «Το Ηφαίστειο της Θήρας και η συμβολή του στον πολιτισμό του Αιγαίου».
Οι πρώτοι κάτοικοι της Θήρας εγκαταστάθηκαν στο νησί στα μέσα της 5ης χιλιετίας π.Χ. Σύμφωνα με γεωλογικές έρευνες, υπήρχε στο κέντρο του νησιού μια ένυδρη καλντέρα με ένα άνοιγμα προς τη θάλασσα. Εκείνοι οι πρώτοι κάτοικοι είχαν πρόσβαση στο ηφαιστειακό υλικό, στη λάβα και στο εσωτερικό της καλντέρας απ΄ όπου αντλούσαν υλικά για τις οικοδομές τους, αλλά και την κατασκευή σκευών και εργαλείων.
Παραθαλάσσιος πρέπει να ήταν και ο οικισμός στο Ακρωτήρι. Η θέση αυτή είχε επιλεγεί γιατί ήταν απάνεμη και πεδινή, άρα προσφερόταν για καλλιέργειες.
Οι κάτοικοι του Ακρωτηρίου είχαν συνηθίσει να ζουν με τις σεισμικές δονήσεις και δεν διανοούνταν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Οι ζημιές στα σπίτια τους ήταν συνηθισμένη υπόθεση. Πολλές φορές τα επισκεύαζαν κι αν γκρεμίζονταν ολοσχερώς τα έχτιζαν ξανά σχεδιάζοντάς τα έτσι που να αντέχουν περισσότερο. Λάμβαναν τα μέτρα τους ώστε να θωρακίσουν τις κατασκευές τους ακόμη περισσότερο, όπως έχει αποδειχθεί.
Και συγκεκριμένα, έχει βρεθεί κάτω από θεμέλιο μεσοκυκλαδικού κτηρίου, επάνω στο οποίο κτίστηκε η Δυτική Οικία, μία στρώση από χαλαρά θραύσματα πορώδους λάβας διατομής 4-6 εκ., τα γνωστά στους σημερινούς Ακρωτηριανούς ως αδράλια. Το στρώμα αυτό λειτουργούσε ως ένα είδος μαξιλαριού, για να απορροφά τις σεισμικές δονήσεις. Αντισεισμική προστασία πρόσφεραν στα πολυώροφα σπίτια του Προϊστορικού οικισμού και τα ξύλινα πλέγματα ενίσχυσης των τοίχων.
Ωστόσο, η έκρηξη του ηφαιστείου το 17ο αι. π.Χ. φαίνεται πως κάλυψε τα πάντα. Η λάβα εκτοξεύτηκε στη γειτονική Κρήτη με συνέπεια να καταστραφεί ένας πολύ ανεπτυγμένος πολιτισμός, όπως ήταν ο μινωικός, υποστήριζε ο αρχαιολόγος που αποκάλυψε τον οικισμό το 1967 Σπυρίδων Μαρινάτος, ο δάσκαλος του Χρ. Ντούμα. Οσο μελετάται το πλούσιο υλικό των ανασκαφών Μαρινάτου τόσο τα συμπεράσματα για τις γνώσεις και τον πολιτισμό των Θηραίων θα γίνονται πιo ασφαλή. Το βέβαιο είναι πως το ηφαίστειο δεν προκάλεσε μόνο καταστροφή. Είχε συμβάλει καθοριστικά και στην ανάπτυξη του αιγαιακού πολιτισμού.
