Της Νότας Χατζηαναστασίου
Το Πάσχα είναι η πιο όμορφη και χαρούμενη, η πιο αστραφτερή γιορτή της άνοιξης. Από τον Έβρο έως την Κρήτη, όλη η Ελλάδα «στολίζεται» τις μέρες αυτές με ήθη, έθιμα και παραδόσεις, που γεμίζουν συναισθήματα κατάνυξης και αγάπης μικρούς και μεγάλους.
Από την αναπαράσταση των Παθών στην Μάρπησσα της Πάρου, την περιφορά της εικόνας της Παναγίας στα στενά του Κάστρου και τα χωριά της Φολεγάνδρου, τα αερόστατα στο Λεωνίδιο, ώς την κατανυκτική ατμόσφαιρα των Μετεώρων και τον εορτασμό του Πάσχα καθολικών και ορθοδόξων μαζί στη Σύρο, αλλά και την έκρηξη του Ιούδα στο Κάστρο της Μονεμβασιάς, τις μπάντες της Κέρκυρας και τις λειτουργίες στην Ιερουσαλήμ του Αιγαίου, στο νησί της Αποκάλυψης, την όμορφη Πάτμο, το Πάσχα είναι η γιορτή της άνοιξης, η γιορτή της Αναγέννησης, η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας.
Τη Μεγάλη Πέμπτη το έθιμο θέλει τις νοικοκυρές να βάφουν τα αβγά τους κόκκινα, γιατί σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Χριστός αναστήθηκε, πολλοί ήταν αυτοί που δεν το πίστεψαν. Μια γυναίκα που κρατούσε ένα καλάθι με αβγά είπε χαρακτηριστικά: «Θα ήταν σαν να μου λέγατε ότι τα άσπρα αβγά που κρατώ θα γίνουν κόκκινα». Τότε, ως εκ θαύματος, τα αβγά της άλλαξαν χρώμα και έγιναν κόκκινα. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως το κόκκινο χρώμα συνδέεται με την Ανάσταση γιατί είναι το χρώμα της χαράς και έχει τη δύναμη να διώχνει το κακό. Εκτός από τα αβγά, τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές ετοιμάζουν και τα τσουρέκια.
Το έθιμο του τσουγκρίσματος των πασχαλινών αβγών το βράδυ της Ανάστασης έχει βυζαντινή προέλευση και συμβολίζει την Ανάσταση, όπως δηλαδή το κλωσσόπουλο σπάει το κέλυφος του αβγού και βγαίνει στο φως της ζωής, έτσι κομματιάζονται και τα δεσμά του θανάτου και έρχεται η ζωή μέσα από τον τάφο του Χριστού. Καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη βυζαντινή αυλή από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο και τη μητέρα του, Αγία Ελένη, με επίσημη τελετή που γινόταν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα.
Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας και στην Ελλάδα γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια. Σαράντα μέρες νηστείας δίνουν τη θέση τους σε ένα γαστριμαργικό μαραθώνιο, και σε ένα γλέντι που ξεκινά σιγά σιγά από το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, μετά την Ανάσταση. Η αρχή γίνεται με την παραδοσιακή «μαγειρίτσα». Μια πολύ νόστιμη λεμονάτη κρεατόσουπα, φτιαγμένη κυρίως με εντόσθια αρνιού και αρωματισμένη με μπόλικο φρέσκο μαρούλι και άνηθο. Το μεταμεσονύκτιο δείπνο συμπληρώνουν πλούσια αρωματισμένα ψωμιά, και κόκκινα αυγά για τα πρώτα τσουγκρίσματα και τις ευχές.
Την επόμενη μέρα –την Κυριακή της Λαμπρής- όλα τα νοικοκυριά ετοιμάζουν τις ψησταριές για τον πρωταγωνιστή του πασχαλινού τραπεζιού τον παραδοσιακό οβελία.
Σύμφωνα με το έθιμο της Ρούμελης, το αρνί μπαίνει νωρίς το πρωί στη σούβλα, ενώ στα νησιά οι φούρνοι ψήνουν τρυφερό κατσικάκι γεμιστό με φρέσκα μυρωδικά και ρύζι.
Το τραπέζι στρώνεται και υποδέχεται τους μεζέδες πριν το κυρίως φαγητό μέχρι να ψηθεί καλά το αρνί ή το κατσίκι και έως τότε το κρασί ρέει άφθονο.
Λαμπροκουλούρες που μοσχοβολούν με ένα κόκκινο αβγό στη μέση, γλυκές σαντορινιές τάρτες, αφράτα στριφτά κουλουράκια, γευστικές μελόπιτες με φρέσκια μυζήθρα μέλι και αυγά μετατρέπουν τη μέρα του Πάσχα σε μία αξέχαστη γαστριμαργική εμπειρία.
Η ελληνική ύπαιθρος βάζει τα γιορτινά της, χρώματα κι αρώματα πλημμυρίζουν τις ελληνικές εξοχές. Ολάνθιστα τοπία, χαρούμενα πρόσωπα και γύρω από το πασχαλινό τραπέζι, οικογένειες και φίλοι συναντιούνται για να γιορτάσουν όλοι μαζί. Αυτή η γιορτή είναι πραγματικά ξεχωριστή.
Το Πάσχα στο νησί της Αποκάλυψης, την Ιερουσαλήμ του Αιγαίου όπως την αποκαλούν, είναι πραγματικά μοναδικό. Τη Μεγάλη Εβδομάδα η ατμόσφαιρα στο ιερό νησί των Δωδεκανήσων την όμορφη Πάτμο υπερβαίνει τα καθημερινά. Η ιστορική μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου, πλημμυρίζει από προσκυνητές.
Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης στην πλατεία του Δημαρχείου γίνεται η τελετή του Νιπτήρος. Το έθιμο έχει ζωή τριών αιώνων και ακολουθεί το βυζαντινό τελετουργικό. Σε μία μεγάλη εξέδρα συγκεντρώνονται 12 μοναχοί της μονής, φορώντας κόκκινα άμφια, και υποδύονται τους 12 μαθητές του Ιησού, ενώ ο ηγούμενος του μοναστηριού έχει το ρόλο του Χριστού. Ανάμεσά τους ξεκινάει ένας διάλογος με περικοπές από το Ευαγγέλιο και στο τέλος ο ηγούμενος- Ιησούς πλένει τα πόδια των Αποστόλων-μοναχών. Η τελετή αυτή πραγματοποιείται μόνο στην Πάτμο και τα Ιεροσόλυμα. Το έθιμο αυτό ξεκινάει από τον 4ο αιώνα και γινόταν κυρίως σε μοναστήρια. Την εποχή του Βυζαντίου το έθιμο τελούσαν οι αυτοκράτορες πλένοντας τα πόδια φτωχών πολιτών.
Εξίσου υποβλητική είναι και η τελετή της Αποκαθήλωσης που γίνεται στη Μονή του Θεολόγου, ενώ το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής οι πομπές των Επιταφίων περνούν μέσα από τα δρομάκια της Σκάλας Πάτμου. Τη βραδιά της Ανάστασης το νησί γιορτάζει απ΄άκρη σ΄άκρη, ενώ ανήμερα το Πάσχα ευωδιάζει από το γεμιστό αρνί που ψήνεται στους φούρνους.
Την Κυριακή το μεσημέρι θα ακούσετε τη λειτουργία της Αγάπης στο μοναστήρι, όπου μετά το τέλος ο ηγούμενος μοιράζει στους πιστούς τα παραδοσιακά κόκκινα αυγά. Την επόμενη μέρα γίνεται γλέντι με παραδοσιακούς Δωδεκανησιακούς χορούς στο λιμάνι, τη Σκάλα, ενώ τη Νέα Τρίτη όπως λέγεται, θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε τη μεγαλόπρεπη λιτανεία των εικόνων και των τιμίων λειψάνων της μονής.
Βροντερό είναι το Πάσχα στη μυροβόλο Χίο που αυτή την εποχή είναι ένας ολάνθιστος κήπος γεμάτος χρώματα και υπέροχα αρώματα! Πρωταγωνιστής των εορταστικών δρώμενων στο νησί, ο ρουκετοπόλεμος στο Βροντάδο. Χάρη σε αυτό το έθιμο ο ξακουστός οικισμός μεταμορφώνεται σε πραγματικό πεδίο μάχης. Από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κρατάει η «σύρραξη» ανάμεσα στους ενορίτες της Παναγίας της Ερειθιανής και στους ενορίτες του Αγίου Μάρκου, που κάνουν τη νύχτα μέρα με τις χιλιάδες ρουκέτες που εκτοξεύουν έχοντας στόχο τον τρούλο και το έμβλημα του Αγίου Μάρκου οι μεν, το ρολόι της Παναγίας της Ερειθιανής οι δε.
Η προετοιμασία του αναίμακτου αυτού πολέμου κρατάει ολόκληρους μήνες, με τους νεότερους των δύο ενοριών να ετοιμάζουν το εκρηκτικό κοκτέιλ. Οι «εχθροπραξίες» ξεκινούν αργά το βράδυ με το προειδοποιητικό σφύριγμα μιας κόρνας. Ακολουθεί «παύση πυρός» για να προσέλθουν οι πιστοί στην Εκκλησία και μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» ο ανοιξιάτικος ουρανός κατακλύζεται από τις πολύχρωμες λάμψεις και τους κρότους χιλιάδων ρουκετών δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα φαντασμαγορική. Την Κυριακή του Πάσχα η γαλήνη και η ηρεμία επιστρέφουν στο νησί και μαζί οι συμμετέχοντες στο έθιμο για να καταμετρήσουν τα ρουκετόξυλα που έχουν πέσει σε κάθε εκκλησία για να ανακηρυχθεί ο νικητής της αναμέτρησης. Ακολουθεί η συμφιλίωση των αντιπάλων και βέβαια κλείνεται το ραντεβού για την επόμενη χρονιά.
Στο Λεωνίδιο τώρα, το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά ονειρικό. Εδώ και έναν αιώνα αναβιώνει κάθε χρόνο το φαντασμαγορικό έθιμο των αερόστατων που κάνει τον αρκαδικό ουρανό τη νύχτα της Ανάστασης να λάμπει μοναδικά. Οι κάτοικοι του Λεωνιδίου αλλά και οι επισκέπτες συγκεντρώνονται από νωρίς στην κεντρική πλατεία το βράδυ της Ανάστασης περιμένοντας το Χριστός Ανέστη. Μόλις αυτό ακουστεί οι άντρες του χωριού ανάβουν τα ποτισμένα με λάδι και πετρέλαιο πανιά, τις λεγόμενες «κολλημάρες», που βρίσκονται στη βάση των αερόστατων. Τα πολύχρωμα αερόστατα απογειώνονται και πετούν μακριά στα αστέρια στολίζοντας τον ουρανό για 30 με 40 λεπτά, ενώ όλη η πόλη πλέον φωτίζεται από τα βαρελότα.
Η Μόνη Έμβασις στο κάστρο των λουλουδιών μας οδηγεί σε ένα υπέροχο ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο. Οι καστρόπορτες, τα στενά λιθόστρωτα σοκάκια, οι καμάρες, τα πετρόκτιστα σπίτια και οι βυζαντινές εκκλησιές, συνωμοτούν γλυκά για να σαγηνεύσουν τους επισκέπτες της Μονεμβασιάς.
Το σοκάκι «της μέσης» όπως ονομαζόταν τα βυζαντινά χρόνια το κεντρικό καλντερίμι, ακολουθεί ο Επιτάφιος φτάνοντας έως την πύλη της εισόδου και περνώντας μέσα από τα στενά δρομάκια της όμορφης καστροπολιτείας που φωτίζονται με το αμυδρό φως των φαναριών. Οι πιστοί με τα κεριά ακολουθούν δημιουργώντας μία ατμόσφαιρα κατάνυξης καθώς ο Επιτάφιος πάει προς την Χρυσαφίτισσα και από εκεί στον Ελκόμενο Χριστό. Οι λαμπάδες λαμπυρίζουν το βράδυ της Ανάστασης περιμένοντας το Χριστός Ανέστη, ενώ την Κυριακή του Πάσχα μετά την ακολουθία της Αγάπης καίγεται στην πλατεία της μαγευτικής καστροπολιτείας ο Ιούδας!
Ανάμεσα σε ουρανό και γη οι επιβλητικοί βράχοι των Μετεώρων αιχμαλωτίζουν το μάτι και την ψυχή με την μεγαλοπρέπειά τους. Μοναδικό στολίδι τα μοναστήρια στις κορφές τους. Στη μεγαλύτερη μοναστηριακή πολιτεία μετά το Άγιον Όρος, το τελετουργικό της Μεγάλης Εβδομάδας στα έξι μοναστήρια που λειτουργούν, ακολουθείται με κατάνυξη. Ο Επιτάφιος περιφέρεται στις κορφές των βράχων, γύρω από τις μονές σε μία ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ η Ανάσταση που γίνεται ήσυχα στα μοναστήρια, αποκτά ένα ιδιαίτερο νόημα.
Την ημέρα του Πάσχα η Ακολουθία της Αγάπης στο Καστράκι γίνεται στην Εκκλησία της Παναγίας, στη βάση ενός βράχου. Στη συνέχεια όλοι μαζί ανεβαίνουν στο βράχο «Σημαίνει ο Θεός» και αρχίζουν τα πασχαλινά τραγούδια, ενώ μετά από λίγο καταλήγουν στην πλατεία του χωριού όπου θα ξεκινήσει το γλέντι.
Τη Δεύτερη μέρα του Πάσχα οι μοναχοί βγάζουν από τα μοναστήρια τα λείψανα των Αγίων και με ευλάβεια και τελετουργικό τρόπο τα παραδίδουν στους κατοίκους στο Καστράκι, οι οποίοι θα τα λιτανεύσουν και θα τα κρατήσουν έως την Κυριακή του Θωμά.
