Οχι ένας-δυό, αλλά πενήντα μινωικοί σφαργιδόλιθοι σε έναν τάφο νεαρού μυκηναίου πολεμιστή, που ανακαλύφθηκε το 2015 στην Πύλο, κοντά στο μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορα στον Ανω Εγκλιανό, έχει ανοίξει έναν σοβαρό επιστημονικό διάλογο για τη σχέση μινωϊκού και μυκηναϊκού πολιτισμού.
Ο λακοειδής ασύλητος τάφος του Γρύπα Πολεμιστή, όπως έχει ονομαστεί (λόγω των απεικονίσεων γρύπα σε κομμάτια ελεφαντοστούν που συνόδευαν τον νεκρό, μαζί με 2.000 αντικείμενα ) χρονολογήθηκε στο 1500 π.Χ.από τους ανασκαφείς Τζακ Λ. Ντέιβις και Σάρον Ρ. Στόκερ του πανεπιστημίου του Σινσινάτι.
Η κ. Στόκερ, αναφέρει στο αμερικανικό περιοδικό Archaeology που δημοσιεύει εκτενές αφιέρωμα στα νεώτερα στοιχεία αυτής της ανασκαφής, ότι τα ευρήματα του τάφου της Πύλου λειτουργούν ως ένα είδος γέφυρας μεταξύ Μινωιτών και Μυκηναίων, και αποδεικνύουν τη στενή σχέση τους. «Υπάρχει συμβολική ενότητα μεταξύ των αντικειμένων. Έχουμε πράγματα που ταιριάζουν, συναρμολογημένα σκόπιμα. Δεν αποτελούν τυχαίο προϊόν λεηλασίας. Αντικατοπτρίζουν μια ιστορία που έχει αποκτηθεί σκόπιμα».
Το ερώτημα που απασχολεί τους αρχαιολόγους είναι κατά πόσον η μυκηναϊκή κουλτούρα η οποία χρονολογείται μισή χιλιετία αργότερα της μινωικής, εισήχθη από την Κρήτη ή ήταν εγχώριο φαινόμενο.
«Υπήρχαν σαφείς γραμμές μεταξύ Μινωιτών και Μυκηναίων, αλλά οι πρόσφατες μελέτες επισημαίνουν πλέον ότι αυτές είναι δικές μας κατηγοριοποιήσεις και όχι δικές τους» επισημαίνει στο ίδιο δημοσίευμα ο αρχαιολόγος Δημήτρης Νακάσης, καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Μπάουλντερ.
Ο ειδικός στον μινωϊκό πολιτισμό, Γιάν Ντρίσεν (Jan Driessen) του βελγικού πανεπιστημίου της πόλης Λουβέν υποστηρίζει, ότι «η μετάβαση από τον μινωικό στον μυκηναϊκό κόσμο πρέπει να μην ήταν απότομη και να μην επιτεύχθηκε ξαφνικά μέσω αποικισμού ή κατάκτησης. Πρέπει να ήταν αποτέλεσμα μιας πιο περίπλοκης διαδικασίας ανάμιξης και επικοινωνίας, που ολοκληρώθηκε όταν η ηπειρωτική μυκηναϊκή κουλτούρα επικράτησε στην Κρήτη γύρω στο 1400 π. Χ.».
Ας ξαναδούμε τα ευρήματα του τάφου. Εχουμε έναν νεαρό πολεμιστή, όπως έδειξε η οστεολογική μελέτη, θαμμένο περί το 1500 π. Χ. με πενήντα σφραγιδόλιθους μινωϊκής τεχνοτροπίας από αμέθυστο, αχάτη κι άλλους ημιπολύτιμους λίθους. Ενδιαφέρον έχει και το ξίφος του με λαβή διακοσμημένη από μικροσκοπικά χρυσά ελάσματα, κι ένα οδοντόφρακτο κράνος, σαν αυτά που περιγράφειο Ομηρος στην Ιλιάδα. Κράνη αυτού του τύπου έχουν βρεθεί στην Κρήτη και στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Βλέποντας όλο αυτό τον πλούτο οι ανασκαφείς Στόκερ και Ντέιβις θεωρούν ότι οι άνθρωποι που έθαψαν τον Γρύπα Πολεμιστή δεν μπορεί να ήταν απλώς άπληστοι συλλέκτες μινωικής τέχνης, αλλά εξαιρετικοί γνώστες του συμβολισμού αυτής της τέχνης. Ο επιφανής νεκρός είναι σαν να λέει «Είμαι μέρος του μινωικού κόσμου», σύμφωνα με την κ. Στόκερ.
«Αυτό μας δείχνει ότι υπάρχει ισχυρός σύνδεσμος μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν στην Πύλο και στην Κρήτη, ένα δίκτυο ανταλλαγής αγαθών και πιθανώς ανθρώπων, σε όλο το Αιγαίο. Δεν ήταν απλοϊκοί άνθρωποι που δεν κατανοούσαν την ομορφιά και τη χάρη της τέχνης που έθαβαν. Αντίθετα, σκόπιμα δημιουργούσαν μια αντανάκλαση της κοσμοθεωρίας τους».
Για να καταλάβουμε τη σημασία που μπορεί να έχουν οι σφραγιδόλιθοι σ΄αυτό τον τάφο, πρέπει να επισημάνουμε ότι οι σφραγιδόλιθοι χρησιμοποιούνταν αρχικά από τους Μινωίτες για διοικητικούς σκοπούς. Είναι έργα τέχνης με εξαιρετική μικροσκοπική διακόσμηση που οι αρχαιολόγοι χρειάστηκε να βγάλουν γύψινα καλούπια για να διακρίνουν κάποιες λεπτομέρειες μη ορατές δια γυμνού οφθαλμού. Οι περισσότεροι σφραγιδόλιθοι βρέθηκαν στα δεξιά του νεκρού. Κάποιοι ήταν πιθανώς φορεμένοι ως τμήμα βραχιολιού και άλλοι ήταν συγκεντρωμένοι σε θήκη που έχει αποσυντεθεί.
Ο πιο εντυπωσιακός σφραγιδόλιθος (μεγέθους 3,5 εκατοστών) φέρει απεικόνιση ενός πολεμιστή που μαχαιρώνει έναν εχθρό ενώ ένας άλλος κείται νεκρός στα πόδια του. Η δεξιοτεχνία του καλλιτέχνη που τον δημιούργησε οδηγεί τους ανασκαφείς στην υπόθεση ότι ήταν από την Κρήτη, γιατί οι τεχνίτες της ηπειρωτικής χώρας δεν διέθεταν ανάλογη δεξιότητα.
Η σκηνή που απεικονίζεται σε αυτόν όπως και σε άλλους σφραγιδόλιθους, αντανακλάται σε αντικείμενα που βρέθηκαν στον τάφο του πολεμιστή, όπως τα όπλα και το σκήπτρο που εντοπίστηκαν στην αριστερή του πλευρά. «Το ξίφος που χρησιμοποιεί ο νικητής είναι το ίδιο με το ξίφος με το οποίο είναι θαμμένος ο πολεμιστής»,
Έξι χτένες από ελεφαντόδοντο και ένας καθρέφτης, υποδεικνύουν ότι τον νεαρό πολεμιστή απασχολούσε η περιποίησή του και ίσως είχε μακριές μπούκλες παρόμοιες με εκείνες του θριαμβευτή πολεμιστή του σφραγιδόλιθου. Επίσης φορούσε χρυσό περιδέραιο. Επιπλέον, ένα χρυσό δαχτυλίδι από την ταφή απεικονίζει μια θεά που κατεβαίνει από ψηλά και πλαισιώνεται από δύο πουλιά που φεύγουν προς βραχώδεις κορυφές. Ο μεγάλος αριθμός σκαλιστών δαχτυλιδιών και σφραγιδόλιθων ενισχύει την ιδέα ότι υπήρχε κάτι περισσότερο από μιμητισμό.
Ο Γιαν Ντρίσεν λέει ότι οι σφραγιδόλιθοι -όπως αυτοί που βρέθηκαν στον τάφο του Γρύπα Πολεμιστή- ήταν σπουδαία ατομικά αντικείμενα που χρησιμοποιήθηκαν από τους Μινωίτες για γραφειοκρατικές λειτουργίες, όπως για να σηματοδοτήσουν ταυτότητα σε επίσημα έγγραφα. Ένας Μινωίτης μπορεί να είχε έναν ή δυο σφραγιδόλιθους, σίγουρα όμως όχι 50. «Ο Γρύπας Πολεμιστής ή αυτοί που τον έθαψαν έκαναν φιγούρα. Είναι προφανής η μινωική επιρροή, αλλά νομίζω ότι μερικά από αυτά τα αντικείμενα δεν χρησιμοποιήθηκαν με τον ίδιο τρόπο που τα χρησιμοποίησαν οι Μινωίτες».
Άλλα αντικείμενα, επίσης, μοιάζουν με συνειδητές αναφορές μεταξύ τους. Ένα από τα τέσσερα χρυσά δακτυλίδια στον τάφο δείχνει κάποιον που εκτελεί ταυροκαθάψια. Το κεφάλι ενός ταύρου είχε τοποθετηθεί επάνω στο σκήπτρο. Σε έναν άλλον σφραγιδόλιθο, ένας ήλιος με 16 ακτίνες κρέμεται στον ουρανό, πάνω από δυο απόκοσμες φιγούρες με χαρακτηριστικά εντόμου. Πρόσφατες ακτινογραφίες σε θώρακα μιας πολύ διαβρωμένης χάλκινης πανοπλίας που βρέθηκε στα πόδια του πολεμιστή δείχνουν ότι το ίδιο 16άκτινο αστέρι διακοσμούσε κάποτε την πανοπλία του.
«Υπάρχουν τόσα πολλά στοιχεία που δείχνουν ότι οι Μυκηναίοι κατανόησαν τις μινωικές τελετουργικές έννοιες της εξουσίας», λέει ο κ. Ντέιβις. «Μας φαίνεται πιθανό ορισμένες πεποιθήσεις που προέρχονταν από την Κρήτη να είχαν μεταφερθεί άθικτα στην Πύλο, αν όχι από μινωικούς ιεραποστόλους, τότε από ‘προσηλυτισμένους’ ανθρώπους της ηπειρωτική Ελλάδας». Ίσως αυτοί, σύμφωνα με τον κ. Ντρίσεν, να έχουν σκαλίσει τους σφραγιδόλιθους, έχοντας μάθει την τέχνη από μινωίτες τεχνίτες, ή τεχνίτες από την Κρήτη να είχαν μεταναστεύσει στην ηπειρωτική χώρα, φέρνοντας οικεία εικονογραφία σε νέα ακροατήρια».
