Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]
Ο Φίλιπ Ροθ, ο εβραϊκής καταγωγής Αμερικανός συγγραφέας, δεν θα γράψει ξανά για τις νευρώσεις του διανοούμενου μεσήλικα εαυτού του. Αυτού του καθρέφτη μέσα στον οποίο πέρασαν όλες οι αντιφάσεις της μεταπολεμικής Αμερικής. Με τα μυθιιστορήματά του φώτισε τα σκοτεινά σημεία της με τον προβολέα ενός νευρωσικού που γνώριζε πως να αναγάγει την καθημερινότητα σ’ ένα πεδίο σκεπτόμενης συνείδησης.
Η χθεσινή μέρα, ήταν μια «μαύρη» Τρίτη για την παγκόσμια λογοτεχνία, η οποία δεν θέλει να αποκοιμιέται με ευπώλητα νανουριστικά «εγχειρίδια». ‘Ηταν 85 ετών και σ’ ένα νοσοκομείο του Μανχάταν, άφησε την τελευταία του πνοή. Σύμφωνα με δήλωση της στενής του φίλης Τζούντιθ Θέρμαν στους New York Times, πέθανε από συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια.
«Ο Φίλιπ Ροθ, ο αξεπέραστος συγγραφέας που εξερεύνησε τη λαγνεία, την εβραϊκή ζωή και την Αμερική, πέθανε στα 85 του», έγραψαν οι New York Times, ενώ ήταν ακόμη ζεστή η είδηση του θανάτου του. Το αλγεινό γεγονός δημοσιοποίησε, μέσω twitter, ο βιογράφος του Μπλέικ Μπέιλι: «Ο Φίλιπ Ροθ πέθανε απόψε, περιτριγυρισμένος από φίλους που τον αγαπούσαν πολύ. Ένας υπέροχος αξιαγάπητος άνθρωπος, ο σημαντικότερος συγγραφέας της εποχής μας».
Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια «ξεπέρασε» μία συνεπή συγγραφική πορεία, στην οποία αναζητούσε την σύνθεση ως ολική ανάγνωση του κόσμου. Στα εξήντα του προέβη στο άλμα εκείνο που τον ξεχώρισε ως έναν μείζονα συγγραφέα που όμως κράτησε από το παρελθόν του την δυναμική επιμονή του ν’ ασχοληθεί με την συγγραφή με ό,τι κόστος σήμαινε αυτή του η επιλογή. Με τα έργα του «Αμερικανικό ειδύλλιο», «Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή», «Στίγμα», αλλά και με το αγαπημένο μου «Καθένας», ένα βιβλίο για τον θάνατο, την απώλεια, τις τύψεις και την στωϊκότητα, κατάφερε να περάσει το κατώφλι ενός άτυπου Πανθέου της Λογοτεχνίας.
Ψυχογράφος της αμερικανικής ζωής σ’ όλη την έκταση και σ’ όλο το βάθος της, ανέτρεψε τις βεβαιότητες, τους δογματισμούς, τα θέσφατα του αμερικανικού ονείρου και μέσα από από λοξή ανάγνωσή του, κατέδειξε ότι το όνειρο ήταν ένας εφιάλτης από τον οποίο δεν είχε ξυπνήσει η αμερικανική κοινωνία. Και οι συχνές ομαδικές δολοφονίες Αμερικανών πολιτών, το αποδεικνύουν ως αρνητική προφητεία από αυτόν, έναν Τειρεσία σε μια τραγωδία χωρίς κάθαρση.
Ο Φίλιπ Ροθ γεννήθηκε στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ στις 19 Μαρτίου 1933, ως το δεύτερο παιδί μιας αμερικανοεβραϊκής οικογένειας με καταγωγή από τη Γαλικία της Κεντρικής Ευρώπης. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Μπάκνελ και Αγγλική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Δίδαξε δημιουργική γραφή στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα και στο Πρίνστον και στη συνέχεια συγκριτική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια. Αποσύρθηκε από την ακαδημαϊκή διδασκαλία το 1991.
Κατά την παραμονή του στο Σικάγο, ο Ροθ γνώρισε το νομπελίστα συγγραφέα Σολ Μπέλοου και την πρώτη του γυναίκα του Μάργκαρετ Μάρτινσον. Χώρισαν το 1963 και το 1968 η Μάρτινσον σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα. Το 1990 παντρεύτηκε την Αγγλίδα ηθοποιό Κλερ Μπλουμ. Το 1994 χώρισαν και το 1996 η Μπλουμ εξέδωσε αυτοβιογραφία με τίτλο “Leaving a Doll’s House”, όπου περιγράφει λεπτομέρειες του γάμου της με το συγγραφέα.
Διηύθυνε τη σειρά “Συγγραφείς της άλλης Ευρώπης” στις εκδόσεις Penguin και γνώρισε στο αμερικανικό κοινό συγγραφείς όπως ο Bruno Schulz και ο Μίλαν Κούντερα. Έχει λάβει δύο από τα πιο έγκυρα βραβεία PEN: το 2006 το βραβείο PEN/Nabokov για το σύνολο του έργου του και το 2007 το βραβείο PEN/Saul Bellow for Achievement in American Fiction. Το 2011 τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο Man Booker International για το σύνολο του έργου του. Ο Ροθ είναι ο μόνος εν ζωή αμερικανός συγγραφέας που τα “Άπαντά” του εκδίδονται σε πλήρη και οριστική έκδοση από τη Library of America.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν -κυρίως από τις εκδόσεις Πόλις-τα έργα του:
”Το σύνδρομο Πόρτνοϊ”, “Το βυζί”, “Απάτη”, “Πατρική κληρονομιά”, “Το θέατρο του Σάμπαθ”, “Αντίο Κολόμπους”, “Η ζωή μου ως άντρα”, “Αμερικανικό ειδύλλιο”, “Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή”, “Επιχείριση Σάυλωκ”, “Ζούκερμαν δεσμώτης”, “Αντιζωή”, “Κι ό,τι θέλει ας γίνει”, “Το ζώο που ξεψυχά”, “Το ανθρώπινο στίγμα”, “Ο καθηγητής του πόθου”, “Καθένας”, “Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής”, “Φεύγει το φάντασμα”, “Αγανάκτηση”, “H ταπείνωση”, “Νέμεσις”, ”Αντίο Κολόμπους”, “Διαβάζοντας τον εαυτό μου και άλλους”, ”Τότε που ήταν καλό κορίτσι”, ”Τα γεγονότα”.
‘Εχει τιμηθεί ακόμη, με τα βραβεία National Book Award, δύο φορές (“Αντίο, Κολόμπους”, 1960, “Το θέατρο του Σάμπαθ”, 1995), Pulitzer (“Αμερικανικό ειδύλλιο”, 1997), PEN/Faulkner, τρεις φορές (“Επιχείρηση Σάυλωκ”, 1994, “Το ανθρώπινο στίγμα”, 2001, “Καθένας”, 2007), National Book Critics Circle Award, δύο φορές (“Αντιζωή”, 1986, “Πατρική κληρονομιά”, 1991), WH Smith Literary Award (“Το ανθρώπινο στίγμα”, 2001), Prix du Meilleur Livre Etranger (“Αμερικανικό ειδύλλιο”, 2000), Prix Medicis Etranger (“Το ανθρώπινο στίγμα”, 2002), James Fenimore Cooper Prize for Best Historical Fiction (“Η συνωμοσία εναντίον της Αμερικής”, 2005), με το National Medal of Arts (1998) και με το Gold Medal in Fiction της Αμερικανικής Ακαδημίας Τεχνών και Γραμμάτων (2001).
