Τα δεινά του καλλιτέχνη στην περίοδο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
**** Afterimage
Powidoki. Πολωνία, 2016. Σκηνοθεσία: Σενάριο: Αντρέι Βάιντα, Αντρέι Μουλάρτσικ. Ηθοποιοί: Μπογκουσλάβ Λίντα, Αλεξάνδρα Γιούστα, Σοφία Βίχλατς, Κριστόφ Πισίνσκι. 98′ (προβολή: από την Κυριακή του Πάσχα).
Στην τελευταία του, πριν το θάνατο του εξαιρετική ταινία του, ο μεγάλος Πολωνός σκηνοθέτης Αντρέι Βάιντα καταπιάνεται με τον διάσημο συμπατριώτη του ζωγράφο της αβαν-γκαρντ, Βλατισλάβ Στρζεμίνσκι, που ύστερα από μια περίοδο αποδοχής και λατρείας αντιμετώπισε, στη διάρκεια του σταλινισμού, την απόρριψη και το διωγμό.
Καθηγητής αρχικά τη Ιστορίας της ζωγραφικής στη σχολή Καλών Τεχνών του Λοτζ, με φοιτητές που τον λάτρευαν (ακόμη και όταν έγινε στόχος του καθεστώτος), διωγμένος από τη Σχολή όταν αρνήθηκε να στραφεί στο σοσιαλιστικό ρεαλισμό που προσπαθούσε να επιβάλει ο σταλινισμός, έχοντας διαγραφεί από το σωματείο των συναδέλφων του, χωρίς καν να μπορεί να αγοράσει τα υλικά της ζωγραφικής του ταπεινωμένος, εξευτελισμένος, αναγκασμένος να επιβιώνει σε άθλιες συνθήκες, άρρωστος, ο ζωγράφος θα οδηγηθεί σε ένα τραγικό τέλος.
Ο Βάιντα παρακολουθεί το ζωγράφο του στην τελευταία περίοδο της ζωής του, από το 1948 μέχρι το 1952, καταγράφοντας τη σχέση του με την επίσης διάσημη ζωγράφο γυναίκα του, την κόρη του, τους σπουδαστές του, που δεν τον εγκατέλειψαν ούτε στις χειρότερες στιγμές του, καταγράφοντας με λεπτομέρεια τις δοκιμασίες και τα δεινά του καλλιτέχνη σε μια περίοδο όπου ένας διαστρεβλωμένος μαρξισμός ήθελε την τέχνη υποχείριο της πολιτικής.
Σημαντική για την πορεία του καλλιτέχνη είναι η σκηνή στην αρχή, έμμεσο σχόλιο πάνω στο τραγικό μέλλον του ζωγράφου: με τον Στρζεμίνσκι να προσπαθεί να ζωγραφίσει στο ατελιέ του, ενώ από έξω ανεβάζουν ένα τεράστιο κατακόκκινο πανό με το πορτρέτο του Στάλιν, με το κόκκινο χρώμα να γεμίζει το διαμέρισμα του και να καλύπτει τον πίνακα του, εμποδίζοντας τον εξοργισμένο, ανάπηρο (κούτσαινε εξαιτίας ενός τραύματος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο) ζωγράφο από του να συνεχίσει.
Η σκηνοθετική προσέγγιση του Βάιντα είναι απέριττη, αυστηρή, θυμίζοντας τις πρώτες θαυμάσιες ταινίες του (εκείνες της “τριλογίας της Βαρσοβίας”, από το “Μια γενιά” ως το “Στάχτες και διαμάντια”), στο στιλ του κλασικού κινηματογράφου, με σκηνές που συγκινούν με την απλότητα και την ομορφιά τους, με τον γνωστό από τη συνεργασία του με τον Κισλόφσκι ηθοποιό Μπογκουσλάβ Λίντα να φτιάχνει με τρόπο έξοχο το πορτρέτο του τραγικού ζωγράφου.
*** Στα δάση της Σιβηρίας
Dans les forets de Sibirie. Γσλλία, 2016. Σκηνοθεσία: Σαφί Νεμπού.Σενάριο: Σαφί Νεμπού, Νταβίντ Ελχόφεν. Ηθοποιοί: Ραφαέλ Περσονάζ, Γιεβγκένι Σιντίκιν. 105′ (προβολή: από σήμερα).
Με την ασκητική ζωή δυο αντρών, ενός Γάλλου που αποζητά να ζήσει μακριά από τις πολυτέλειες και τις κουραστικές απαιτήσεις του “πολιτισμού”, κι ενός καταζητούμενου από τις αρχές Ρώσου, στην παγωμένη Σιβηρία, εμπνευσμένη από το αυτοβιογραφικό, ομότιτλο, βραβευμένο με το Γκονκούρ, βιβλίο του Γάλλου Σιλβέν Τεσόν, καταπιάνεται στην ταινία του αυτή ο Σαφί Νεμπού.
Η απόδραση στη φύση, μακριά από τις παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, η μοναξιά αλλά και η ανάγκη ανθρώπινης επαφής, είναι στο επίκεντρο της όμορφης αυτής, ποιητικής ταινίας, που φέρνει στο νου μιαν άλλη, παρόμοια ποιητική ταινία, με επίκεντρο τον ανθρωπο και τη σχέση του με τη φύση, την αριστουργηματική “Ντερσού Ουζαλά” του Ακίρα Κουροσάβα.
Με βάση ένα ωραία σενάριο, με την εξαιρετική φωτογραφία του Ζιλ Πορτ, που δίνει στα τοπία τη μεγαλοπρεπή ομορφιά τους και την υποβλητική μουσική του Ιμπραϊμ Μαλούφ (βραβείο Λιμιέρ καλύτερης μουσικής), ο Νεμπού παρακολουθεί τους δυο άντρες στις καθημερινές απασχολήσεις τους, στις καθημερινές προσπάθειές τους να αντιμετωπίσουν τα διάφορα εμπόδια και να μπορέσουν να “δεθούν” με ένα παγωμένο, αφιλόξενο χώρο και τη φύση, καταγράφοντας με λεπτομέρεια, με ξεχωριστή λεπτότητα και χωρίς εξάρσεις, τη φιλία που σταδιακά αναπτύσσεται ανάμεσά τους.
