ΝΕΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ
Η κατάχρηση της εξουσίας και ο θρησκευτικός φανατισμός στο στόχαστρο της νέας ταινίας του Μάρκο Μπελόκιο
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
**** Το αγόρι του θεού
Rapito. Ιταλία/Γαλλία/Γερμανία, 2023. Σκηνοθεσία: Μάρκο Μπελόκιο. Μάρκο Μπελόκιο, Σουζάνα Νικιαρέλι. Ηθοποιοί: Πάολο Πιερόμπον, Φάουστο Ρούσο Αλέζι, Μπάρμπαρα Ρόνκι, Ένεα Σάλα. 134´
Ο ρόλος του Πάπα και της καθολικής εκκλησίας στη βίαιη απαγωγή και τον προσηλυτισμό ενός 7χρονου Εβραιόπουλου στην Ιταλία την περίοδο του Risorgimento είναι στο στόχαστρο της θαυμάσιας ταινίας «Η απαγωγή» του Μάρκο Μπελόκιο, που είδαμε στο διαγωνιστικό πρόγραμμα του φεστιβάλ των Καννών.
Σκηνοθέτης από τους πιο καινοτόμους και τολμηρούς σκηνοθέτες του σύγχρονου ιταλικού σινεμά, ο Μπελόκιο ξεκίνησε τα ίδια περίπου εποχή με τρεις άλλους συμπατριώτες του, ανανεωτές του ιταλικού κινηματογράφου, τον Αντονιόνι, τον Παζολίνι και τον Μπερτολούτσι, με τον Μπελόκιο να εστιάζει σε μια σειρά εξαιρετικές ταινίες, σε καίρια, πάντα επικαιρα, θέματα, όπως το κράτος, ο στρατός, η πολιτική και οι πολιτικές αλλαγές, η εκκλησία και η οικογένεια («Οι γροθιές στην τσέπη», «Εν ονόματι του πατρός», «Βιασμός στην πρώτη σελίδα», «Καλημέρα νύχτα», «Αίμα από το αίμα μου», «ο προδότης»).
Στη νέα του αυτή ταινία, ο Μπελόκιο στρέφεται στρέφεται και πάλι σε πολιτικά θέματα, τη φορά αυτή στο θρησκευτικό φανατισμό, την κατάχρηση της εξουσίας, την τυραννία και τον αντισημιτισμό, με αφορμή ένα ιστορικό γεγονός, την ξαφνική απαγωγή από την οικογένειά του, στη Μπολόνια, το 1858, του Εντγκάρντο Μορτάρα, ενός 7χρονου Εβραιόπουλου, ύστερα από απόφαση του Πάπα Πίου ΙΧ, που μεταφέρεται στη Ρώμη σε ειδική σχολή προσηλυτισμού για να ασπαστεί τον χριστιανισμό και να υπηρετήσει την εκκλησία.
Στις προσπάθειές τους να επανακτήσουν το παιδί τους, οι γονείς του Εντγκάρντο καταφέρνουν να κερδίσουν την υποστήριξη όχι μόνο της κοινότητας των Εβραίων της Ιταλίας αλλά και γενικότερα την κοινή γνώμη της φιλελεύθερης Ιταλίας καθώς και άλλων χωρών, από Βρετανία μέχρι και Αμερική, με την Εκκλησία και τον Πάπα να αρνούνται να υποχωρήσουν.
Με ένα σωστό, απέριττο σενάριο και την ωραία φωτογραφία του Φραντσέσκο Ντι Τζιάκομο, και μια γενικα πετυχημένη ανάπλαση της περιόδου, ο Μπελόκιο στήνει εξαιρετικές όπως πάντα σκηνές, στις οποίες όχι μόνο προσπαθεί να διεισδύσει στους χαρακτήρες και τα κίνητρα των προσώπων αλλά και πετυχαίνει να σκιαγραφήσει μια συγκεκριμένη εποχή.
Άλλοτε αντιπαραθέτοντας παράλληλες πράξεις (όπως τις σκηνές της προσευχής της εβραϊκής οικογένειας με τις σκηνές της χριστιανικής κατήχησης του μικρού Εντγκάρντο), άλλοτε εστιάζοντας την κάμερά του στο πρόσωπο του Εντγκάρντο για να καταγράψει τις αντιδράσεις και τη ψυχολογία του, όταν σταδιακά αρχίζει να αλλάζει και να παραδίδεται στον προσηλυτισμό του, και άλλοτε στις απορίες και τα όνειρά του με ότι έχει σχέση με τον Σταυρωμένο (εκπληκτική είναι η σκηνή όπου φαντάζεται να σηκώνεται το βράδυ από το κρεβάτι του και να πηγαίνει στην εκκλησία όπου βγάζει τα καρφιά από τα χέρια και τα πόδια του Ιησού, που απελευθερώνεται, κατεβαίνει από τον Σταυρό και απομακρύνεται), καθώς και εκείνες με τους γονείς του (οπως στη σκηνή της απόρριψης του πατέρα όταν τον επισκέπτονται).
*** ½ – Η χίμαιρα
La chimera. Ιταλία/Γαλλία/ Ελβετία, 2023. Σκηνοθεσία: Αλίτσε Ρορβάκερ. Σενάριο: Αλίτσε Ρορβάκερ, Καρμέλα Κοβίνο, Μάρκο Πετενέλο. Ηθοποιοί: Τζος Ο’Κόνορ, Κάρολ Ντουάρτε, Ιζαμπέλα Ροσελίνι, Άλμπα Ρορβάκερ, Βιντσέντζο Νεμολάτο. 130´
Με ένα νέο Βρετανό, που προσφέρει τις οραματικές του ικανότητες σε μια ομάδα «τομπαρόλι», τυμβωρύχων αρχαίων τάφων στην Τυρρηνία (περιοχή της κεντρικής Ιταλίας όπου έζησαν οι Ετρούσκοι), καταπιάνεται η ταινία «Η χίμαιρα» της Ιταλίδας σκηνοθέτριας Αλίτσε Ρορβάκερ, βραβευμένης δυο φορές στις Κάννες, με το Μέγα Βραβείο της Επιτροπής για τα «Θαύματα», 2014 και το Βραβείο σεναρίου για το «Ευτυχισμένος Λάζαρος», 2018.
Ο πρόσφατα αποφυλακισμένος Άρθουρ ψάχνει τη δική του «χίμαιρα» μέσα από το πρόσωπο της Μπενιαμίνα, της γυναίκας που έχασε (ίσως και να πέθανε), χρησιμοποιώντας το χάρισμά του για να φτάσει ως τα έγκατα της γης αναζητώντας την είσοδο στην άλλη ζωή, μια ζωή για την οποία μιλούν οι μύθοι. Η ταινία μας οδηγεί μέσα από διάφορους χώρους (δάση, πόλεις, θάλασσα, γιορτές και συγκεντρώσεις), ανάμεσα σε ζωντανούς και νεκρούς, σε μυστηριώδεις περιπέτειες, σε αναζήτηση μιας άπιαστης, πλανεύτρας χίμαιρας.
Η Ρορβάκερ αντλεί από τον κινηματογράφο που αγαπά για να αφηγηθεί την παράξενη, ελκυστική ιστορία της. Από τις σκηνές με την ομάδα των τυμβωρύχων, που έχουν κάτι από την έξαρση και τη μαγεία του Φελίνι (η σκηνή που μαζεύονται στην παραλία, κλόουν, βαμμένοι, ντυμένοι τραβεστί), μέχρι τις σκηνές με τον «ξένο», τον Άρθουρ, να περιφέρεται σε αναζήτηση μιας χαμένης αγάπης, σύγχρονος Ορφέας που ψάχνει τη δική του Ευρυδίκη (με κάτι από τον Παζολίνι των πρώτων ταινιών του).
Με τη φύση και τα πουλιά να συμβολίζουν τη ψυχή των Ετρούσκων και να παρεμβαίνουν, με την με εξαιρετικές λεπτομέρειες φωτογραφία της Ελέν Λουβάρ (η ταινία γυρίστηκε σε φιλμ και όχι με βιντεοκάμερα) και με μια το ίδιο εξαιρετική, που συμβάλλει στη δημιουργία της ατμόσφαιρας, μουσική (μαζί και ωραία τραγούδια), η Ρορβάκερ έφτιαξε μια, με χιούμορ, συγκίνηση και φαντασία, ωραία ταινία.
*** Tranzit
Ελλάδα, 2023. Σκηνοθεσία: Κάρολος Ζωναράς. Σενάριο: Νατάσα Χασιώτη, Κάρολος Ζωναράς. Ηθοποιοί: Παντελής Δεντάκης, Τζεό Πακίστας, Μαρία Κουμπάνη, Δημήτρης Πουλικάκος. 82´
Σ’ ένα είδος Καθαρτηρίου ζουν τα πρόσωπα στη νέα, επιστημονικής φαντασίας, ταινία, «Tranzit» του Ζωναρά («Μπιγκ Χιτ», «Ο γιος του Τσάρλι»). Πατέρας και γιος συναντιούνται ξανά, ύστερα από ένα περίεργο θάνατο, σ’ ένα φαντασιακό «επέκεινα», με τους νεκρούς να κινούνται σε κύκλους που οι ίδιοι σχηματίζουν στο χώμα, πριν αποφασίσουν να αποδεχτούν τη διαδικασία εξαΰλωσης ή να παραμείνουν σε απροσδιοριστία για πάντα. Ένας όμως από αυτούς, ο πατέρας, δείχνει να μην επιθυμεί να διαλέξει ανάμεσα στις δυο αυτές επιλογές. Περιφέρεται μόνος του, συναντώντας ενδιάμεσα άλλοτε το γιο του και άλλοτε το δικό του πατέρα, με στόχο – χρησιμοποιώντας ένα μαθηματικό θεώρημα – να βρει τρόπο να επιστρέψει στη ζωή.
Ο Ζωναράς επέλεξε χώρους έρημους, μουντούς, με μια εξωγήινη όψη, χώρους χωρίς δέντρα ή καμία άλλη ζωή, που η μαυρόασπρη φωτογραφία της Φραντζέσκα Ζωναρά ενισχύει ακόμη περισσότερο, όπου προχωρούν και κάθε τόσο επανερχονται τα πρόσωπα του, σαν χοροί σε αρχαία τραγωδία, με ήχους και μοτίβα που θυμίζουν το νουάρ. Μπορεί η σχετικά φτηνή παραγωγή να εμποδίζει συχνά την επέκταση μιας πιο εντυπωσιακής ατμόσφαιρας επιστημονικής φαντασίας, οι πειραματισμοί όμως και οι τολμηρότητες του σκηνοθέτη της (που οι συνθέσεις του φέρνουν συχνά στο νου τον Ταρκόφσκι), μετατρέπει το tranzit αυτό ταξίδι των ανθρώπων σε μια ταινία που όχι απλά βλέπεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον αλλά και τελικά σε παρασύρει στη δική της δαντική, χωρίς δυνατότητα επιστροφής, κόλαση!
*** Αδέσποτα κορμιά
Ελλάδα, 2024. Ντοκιμαντέρ. Σκηνοθεσία-σενάριο: Ελίνα Ψύκου. Εμφανίζονται: Αναστασία Κοντού, Γκάια Σάκι. 109´
Τα «Αδέσποτα κορμιά» της Ελίνας Ψύκου εξερευνούν τη «σωματική αυτονομία σε μια Ευρώπη, όπου επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς, να καταναλώσεις ελεύθερα αλλά όχι απαραίτητα να ζήσεις ή να πεθάνεις όπως επιθυμείς», όπως αναφέρει το σημείωμα της ταινίας. «Η Ρόμπιν είναι έγκυος, αλλά δε θέλει να γίνει μητέρα. Η Κατερίνα θέλει αλλά δεν μπορεί. H Κική θέλει απλώς να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Όμως η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ευθανασία αντίστοιχα δεν είναι νόμιμες στις χώρες τους».
Αντίθετα με τις προπαγανδιστικές ομιλίες και τηλεοπτικές εμφανίσεις με κείμενα ενάντια στην άμβλωση, με την Ιταλία να γιορτάζει την «Ημέρα της Μητρότητας» και τον τηλεοπτικό παρουσιαστή να μιλάει για διαμελισμό του εμβρύου, οι γυναίκες που εμφανίζονται στο ντοκιμαντέρ μιλάνε για την ανάγκη ελευθερίας της χρήσης του σώματος τους. Μία είναι έγκυος αλλά δεν θέλει να γίνει μητέρα, άλλη θέλει να κάνει παιδί αλλά δεν μπορεί να συλλάβει, όλες τους όμως θέλουν να έχουν την ελευθερία να αποφασίζουν τι να κάνουν με το σώμα τους, «κορμί μου, επιλογή μου», όπως τονίζουν αντίθετα με τα φοβιστικά, προπαγανδιστικά θρησκευτικά σλόγκαν «ο σατανάς θέλει ελεύθερες εκτρώσεις».
Το ίδιο συμβαίνει και με τις αποφάσεις που έχουν να κάνουν με την ευθανασία, την «υποβοηθούμενη αυτοκτονία», όπως την ονομάζουν στην Ελβετία, όπου αναγκαστικά προσφεύγουν όσοι και όσες επιθυμούν να θέσουν τέρμα στη ζωή τους, εξαιτίας του καρκίνου που έχει ήδη φτάσει στο τελευταίο στάδιο, στο οποίο μόνο πόνος και απόγνωση έχουν απομείνει.
Εκείνο που η Ψύκου τονίζει, με ειλικρίνεια, σωστή τεκμηρίωση, συχνά με χιούμορ, αλλά και με πάθος, είναι η ελευθερία της γυναίκας (αλλά και γενικότερα του ατόμου) για τη ζωή και το θάνατο. Σ’ ένα ντοκιμαντέρ που σε αναγκάζει να αντιμετωπίσεις με ανοιχτό μυαλό το πρόβλημα που μερικοί δυστυχώς το εκμεταλλεύονται για πολιτικούς και άλλους, άσχετους, λόγους.
** 1/2 – Dolls of Dresden
Ελλάδα/Γερμανία, 2023. Σκηνοθεσία: Αλέξης Τσάφας. Σενάριο: Αλεξία Μπεζίκη, Αλέξης Τσάφας. Ηθοποιοί: Χριστίνα Σωτηρίου, Αλεξία Μπεζίκη, Γιώργος Γλάστρας, Σωτήριος Πλαστρίδης. 98´
Το γυναικείο σώμα και ο αγώνας απελευθέρωσής του σε μια αντιφατική, ανδροκρατούμενη, θρησκόληπτη κοινωνία, μέσα από την ερωτική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δυο νέες γυναίκες, παρουσιάζει στη νέα του αυτή ταινία του ο Αλέξης Τσάφας («Το κορίτσι με τα μεγάλα μάτια»).
Από τη μια, η Άννα, δημοσιογράφος περιοδικού της Θεσσαλονίκης, και από την άλλη, η Λοφίλια, πρωτοπόρος καλλιτέχνης από τη Δρέσδη, με τα περφόρμανς της (το τελικό περφόρμανς που βλέπουμε είναι από τις πιο όμορφες σκηνές της ταινίας), την «κουλτούρα του σώματος» (με το body painting) και την προκλητική του χρήση, μας εξομολογούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, μέσα από μια κατάδυση, αν όχι σε μια προσωπική κόλαση, τουλάχιστο μέσα από την «τρύπα του κουνελιού», όπως και η «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» του Λούις Κάρολ.
Βιβλίο που παίζει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της σχέσης τους, με τις δυο ηρωίδες να εκφράζονται κάθε τόσο με διαλόγους και τσιτάτα από το εμβληματικό έργο του Κάρολ, άρρηκτα δεμένα με τις πράξεις και τα αισθήματά τους.
Βυθισμένες στην «τρύπα» αυτή, η Άννα και η Λοφίλια (μήπως και Οφήλια;), που αρνείται την οποιαδήποτε καταγραφή ή φωτογράφιση της δουλειάς της, αντιμετωπίζουν όχι μόνο τα δικά τους προσωπικά άγχη και προβλήματα αλλά και διάφορα γενικότερα προβλήματα τόσο της γυναίκας και των ομόφυλων ζευγαριών της εποχής μας όσο και της σύγχρονης κοινωνίας μας: από το ζήτημα της υιοθεσίας των ομόφυλων ζευγαριών μέχρι την αναβίωση του ναζισμού αλλά και το ρόλο της τέχνης στη ζωή μας, με τις δυο γυναίκες, δυο διαφορετικές όψεις της Αλίκης, να συνεχίζουν την περιπλάνησή τους στον λαβύρινθο της τρύπας του κουνελιού σ’ αναζήτηση ταυτότητας.
