Αντίο, Βιτόριο
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
Στα 88 του χρόνια πέθανε στη Ρώμη ο κορυφαίος Ιταλός σκηνοθέτης Βιτόριο Ταβιάνι, που μαζί με τον αδερφό του Πάολο, γύρισαν μερικά από τα μεγάλα αριστουργήματα του σύγχρονου ιταλικού κινηματογράφου, ανάμεσά τους το «Αλονζανφάν», «Πατέρας αφέντης», «Η νύχτα του Σαν Λορένζο», «Χάος», «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει», κ.ά. . Το δίδυμο κατάφερε να αναπτύξει ένα εξαιρετικό τρόπο συνεργασίας και να δημιουργήσει ταινίες με τις οποίες έδωσαν το δικό τους, ξεχωριστό στίγμα στην πορεία του σύγχρονου ιταλικού κινηματογράφου. «Ο θάνατος του Βιτόριο Ταβιάνι είναι μια τρομερή απώλεια για τον ιταλικό κινηματογράφο και την ιταλική κουλτούρα» ανάφερε σε δήλωσή του ο Ιταλός Πρόεδρος Σέρτζιο Ματαρέλα.
Το 1992 ο Βιτόριο βρέθηκε στην Αθήνα, καλεσμένος του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, για να παραστεί στο μεγάλο αφιέρωμα που διοργάνωσε το φεστιβάλ και να παραλάβει το Ειδικό Βραβείο για το σύνολο της προσφοράς του ίδιου και του αδερφού του Πάολο στην τέχνη του κινηματογράφου. Ένα από τα πιο ευγενικά πρόσωπα του παγκόσμιου κινηματογράφου που συναντήσαμε στα 30 χρόνια του Πανοράματος, άνθρωπος γεμάτος ζωντάνια αλλά και ιδιαίτερη αγάπη για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της, ο Βιτόριο πέρασε εδώ μαζί μας, μαζί με τη γυναίκα του, τέσσερις μέρες, με συνομιλίες για τον κινηματογράφο καθώς και αφηγήσεις από τη ζωή και τις εμπειρίες του.
Γεννημένος στην Τοσκάνη στις 20 Σεπτεμβρίου του 1929, ο Βιτόριο σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο της Πίζας πριν στραφεί στον κινηματογράφο. Για το ξεκίνημά του, μαζί με τον αδερφό του, σε συνέντευξη που μου έδωσε (και που δημοσιεύτηκε τότε στην «Ελευθεροτυπία») μου ανάφερε: «Η αγάπη μας για τον κινηματογράφο άρχισε από τότε που πηγαίναμε στο γυμνάσιο. Ήταν μόλις τέλειωσε ο πόλεμος όταν ένα απόγευμα, που δεν είχαμε όρεξη να πάμε σχολείο, αποφασίσαμε να πάμε στον κινηματογράφο. Παιζόταν τότε η «Παϊζά» του Ροσελίνι. Η αίθουσα ήταν σχεδόν άδεια κι ορισμένοι μάλιστα διαμαρτύρονταν.
Εμείς όμως καθηλωθήκαμε στις θέσεις μας γιατί αυτό που βλέπαμε πράγματι μας σόκαρε. Γιατί βλέπαμε στις συγκλονιστικές αυτές εικόνες αυτά που συνέβαιναν έξω στο δρόμο. Μάλιστα φτάσαμε στο σημείο να βάλουμε τις φωνές στους θεατές εκείνους που διαμαρτύρονταν. Νομίζω ότι εκείνο το απόγευμα στάθηκε καθοριστικό στην απόφασή μας να καταπιαστούμε με τον κινηματογράφο. Όπως και οι υπόλοιπες ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού που μπορέσαμε να δούμε στη συνέχεια. Πριν αρχίσουμε να γυρίζουμε ταινίες, ανακαλύψαμε το κομμουνιστικό κόμμα, μπλεχτήκαμε σε πολιτικούς αγώνες, πήραμε ενεργό μέρος στις κινηματογραφικές λέσχες, γυρίσαμε κι ένα ντοκιμαντέρ. Όμως, ήταν δύσκολο να γυρίσεις ταινίες ιδιαίτερα στην επαρχία. Στην αρχή ασχοληθήκαμε με το θέατρο, ανεβάσαμε έργα για εργάτες. Ώσπου τελικά αποφασίσαμε να πάμε στη Ρώμη».
Στην αρχή αυτός και ο αδερφός του θα εργαστούν στο χώρο του ντοκιμαντέρ και ως βοηθοί σκηνοθέτες. Ο Βιτόριο θα εργαστεί βοηθός σκηνοθέτης σε ντοκιμαντέρ του Ρομπέρτο Ροσελίνι, ενώ, στη συνέχεια, οι δυο αδερφοί θα γνωρίσουν τον διάσημο ντοκιμαντερίστα Γιόρις Ιβενς και θα συνεργαστούν μαζί του. Η θητεία τους στο ντοκιμαντέρ θα είναι «πολύ αποδοτική», όπως μου ανάφερε, «αλλά θέλαμε να κάνουμε κάτι το διαφορετικό. Η ευκαιρία μάς δόθηκε όταν είχαμε πάει στη Σικελία για να γυρίσουμε ένα ντοκιμαντέρ. Εκεί γνωρίσαμε τη μητέρα ενός που είχε δολοφονηθεί από τη μαφία. Απ’ εκεί ξεκίνησε η ιδέα για το “Ένας άνθρωπος για κάψιμο”. Ήταν η πρώτη μας ταινία μυθοπλασίας».
Θ’ ακολουθήσουν μια σειρά αριστουργήματα: «I sovversivi» («Οι ανατρεπτικοί», 1967), «Στο ζώδιο του Σκορπιού» (1969), «Ο Σαν Μικέλε είχε ένα κόκορα» (1972), «Αλοζανφάν» (1974), «Πατέρας αφέντης» (Χρυσός Φοίνικας Κανών, 1977), «Το λιβάδι» (1979), «Η νύχτα του Σαν Λορένζο» (1982, Μέγα Βραβείο της Επιτροπής των Κανών), «Χάος» (1984), «Καλημέρα, Βαβυλωνία» (1987), «Ο ήλιος ακόμη και τη νύχτα» (1990), «Φιορίλε» (1993), «Εκλεκτικές συγγένειες» (1996), «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει» (2012, Χρυσή Άρκτος του Βερολίνου), κ.ά.
Η τελευταία ταινία που γύρισαν μαζί οι δυο αδερφοί ήταν ο «Θαυμάσιος Βοκάκιος» (2015), ταινία εμπνευσμένη από ιστορίες από το «Δεκαήμερο» του Τζιοβάνι Βοκάκιο. Αρκετές από τις ταινίες που γύρισαν οι Ταβιάνι ήταν έργα εποχής, με τους δυο αδερφούς να χρησιμοποιούν το παρελθόν για να μιλήσουν για το παρόν. Γιατί «το παρελθόν είναι ο χώρος που θέτουμε ερωτήματα, προβληματισμούς για να σχολιάσουμε, να διαλογιστούμε για το παρόν», όπως μου είχε αναφέρει ο αδερφός του, Πάολο Ταβιάνι. «Στιγμές, γεγονότα του παρελθόντος μας βοηθούν να δούμε πιο ξεκάθαρα, πιο αντικειμενικά αν θέλετε, το παρόν.»
