Tου Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]
Στην Λατινική Αμερική η Επανάσταση δεν είναι πάντοτε δογματική, δεν ακολουθεί τα βιβλία του Μαρξ, του ‘Ενγκελς και του Λένιν σαν να είναι ευαγγέλια. Ούτε όμως το ιερό ευαγγέλιο αποτελεί ένα δογματικό βιβλίο πίστης, αλλά ο αναγεννητικός λόγος του έρχεται κατευθείαν από την Παλαιστίνη υπό ρωμαϊκή κυραρχία, οπότε ο ιδρυτής της θρησκείας του χριστιανισμού Ιησούς Χριστός διαβάζεται ως ένας κοινωνικός επαναστάτης.
Μέσα σ’ αυτά τα ερμηνευτικά πλαίσια κινήθηκε ο εκλιπών Νικαραγουανός ιερέας- ποιητής Ερνέστο Καρντενάλ, υπουργός Πολιτισμού στις αρχές της δεκαετιας του ’80, ως μέλος της επανάστασης κυβέρνησης των Σαντινίστας, προτού ο Ντανιέλ Ορτέγκα μεταμορφωθεί σε δικτάτορα.
Ο όρος θεολογία της Επαναστάσης ταυτιζόταν με τον δημόσιο βίο του, καθώς στο πρόσωπό του συγκεραζόταν ο χριστιανισμός και ο μαρξισμός-λενινισμός. Την περασμένη Κυριακή, ο Ερνέστο μας αποχαιρέτησε, αφού τον Ιανουάριο είχε κλείσει τα εννενήντα πέντε του χρόνια κι όδευε προς έναν αιώνα ζωής.
Ο Πάπας Ιωάννης-παύλος Β’ είχε αντιτεθεί στον επαναστάστη ιερέα-ποιητή, γιαυτό του είχε απαγορεύσει να ασκεί τα ιερατικά του καθήκοντα, ενώ με απόφαση του ο Πάπας Φραγκίσκος ακύρωσε τις ποινές και τον επανέφερε στους κόλπους της Καθολικής Εκκλησίας.
Ο ποιητής της «Αγίας Επανάστασης» -από τον τίτλο ενός βιβλίου του- όπως τον χαρακτήρισε ο δικός μας «Ριζοσπάστης», είχε γεννηθεί το 1925 στην Γρανάδα της Νικαράγουα και από νωρίς, ήδη από τη δεκαετία του ’40, ταξίδεψε στο Μεξικό και στην Νέα Υόρκη, όπου στην τελευταία δέχθηκε τις επιδράσεις των μπίντνικ και ιδιαίτερα του ‘Αλεν Γκίνσμπεργκ.
Με το ευαγγέλιο στα χέρια και το όπλο παρά πόδα υποστήριξε τα φιλειρηνικά και ταυτόχρονα τα αντάρτκα κινήματα, ίδρυσε μιά κομμούνα ποιητών-χωρικών στο Αρχιπέλαγος του Σολεντινάμ και ορκίστηκε υπουργός πολιτισμού στην τότε επαναστατική κυβέρνηση Ορτέγκα.
Ο Ερνέστο Καρντενάλ θεωρείται ο κληρονόμος του κινήματος της Vanguardia, που προσπάθησε κατά τη δεκαετία του ’30 να απαλλάξει την ποίηση της Νικαράγουα από τον ακαδημαϊσμό και το ρητορισμό. Προτείνει τον όρο «εξωτερίκευση», δηλαδή μια ποίηση αντικειμενική, αφηγηματική και ανεκδοτολογική. Μια ποίηση «βρόμικη» και «ακάθαρτη»με συστατικά της στοιχεία, παρμένα από την πραγματική ζωντανή καθημερινή ζωής. Τα χρόνια που ακολούθησαν ο Ερνέστο Καρντενάλ βρέθηκε εγγύτερα στην κουλτούρα και στον πολιτισμό των γηγενών, καθώς αισθάνεται ότι κοντά στους ιθαγενείς λειτουργείται και τελεσφορεί η συλλογική συνείδηση.
Αποσπάσματα από σκέψεις του
Για να καταλάβετε τον τρόπο που σκεφτόταν, αντιγράψαμε ορισμένα σπαράγματα στοχασμών από τον διαδικτυακό τόπο του ηλεκτρονικού περιοδικού «Φρέαρ», το οποίο διευθύνει ο ποιητής Δημήτρης Αγγελής:
* Οι στίχοι δεν πρέπει να ομοιοκαταληκτούν (…) ούτε είναι καλό να έχουν κανονικό ρυθμό.
*Πρέπει να προτιμάται το πιο συγκεκριμένο από το πιο ασαφές. Το να πεις «δέντρο» είναι πιο ασαφές ή αφηρημένο απ’ το να πεις «γκουαγιακάν». (…) Η καλή ποίηση προκύπτει από συγκεκριμένα πράγματα.
*Στην ποίηση δίνει χάρη η χρήση ονομάτων: ονομάτων ποταμών, πόλεων, χωριών. Και τα ονόματα προσώπων.
*Η ποίηση περισσότερο από βασισμένη σε ιδέες, πρέπει να στηρίζεται σε πράγματα που έρχονται απ’ τις αισθήσεις (…). Οι σημαντικότερες απ’ τις εικόνες είναι οι οπτικές• τα περισσότερα πράγματα μάς έρχονται απ’ την όραση.
*Πρέπει να γράφεις όπως μιλάς.
*Να αποφεύγεις αυτό που λέμε κοινούς τόπους ή ετοιματζίδικες φράσεις ή φθαρμένες εκφράσεις…
* Προσπάθησε να συμπυκνώσεις όσο γίνεται τη γλώσσα (…). Πρέπει να κάνεις οικονομία στις λέξεις σα να ήταν να γράψεις ένα τηλεγράφημα…
Για να καταλάβουμε πως σκεφτόταν μέσα στα όρια της χριστιανικής πίστης, αυτός ο «μυστικός» της επανάστασης, δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του «Αγάπη, η χαραμάδα της αιωνιότητας» (εκδόσεις Εν Πλω):
«Είμασταν μόνοι στο παρεκκλήσι , Εσύ κι εγώ. Έξω ο κόσμος διαβαίνει βιαστικός, και σε τούτες τις στιγμές δεν έχω τίποτα και κανέναν. Είμαι ολότελα εκδιωγμένος και μόνος μέσα στον κόσμο.Όμως έχω τα πάντα,είμαι ευτυχισμένος, δεν μου λείπει τίποτα, δεν θέλω τίποτα.Ό,τι οι άλλοι αναζητούν σε μια γυναίκα, σε μια οικογένεια, στους φίλους, στους χορούς, και στις γιορτές, εγώ τα έχω εδώ. Ό,τι αναζητά ο ποιητής στην ποίηση και ο ζωγράφος στην ζωγραφική , εγώ τα έχω όλα εδώ. Ό,τι αναζητά ο δικτάτορας στην ισχύ και ο πλούσιος στα χρήματα του και ο πότης στο ποτό, και ό,τι αναζητούσα μάταια παλιά, τα έχω τώρα εδώ.
»Όλη η ζωή μου είναι εδώ, και όλος μου ο κόσμος και όλες μου οι αγάπες. Έχω αυτά τα τεράστια πλούτη, κι όμως δεν μου ανήκει τίποτα. Έχω κάθε χαρά , κάθε γαλήνη, κάθε ομορφιά και κάθε αγάπη.Είμαι ικανοποιημένος και δεν θέλω τίποτα. Έχω Εσένα και έτσι έχω τα πάντα, αφού Εσύ είσαι ο Κύριος των πάντων και όλων των υπάρξεων πάνω στη γη…Καθετί πάνω στον κόσμο,η ποίηση,οι όμορφες γυναίκες,τα όμορφα τοπία,το κρασί,η φιλία,η μέρα και η νύχτα,δημιουργήθηκαν για να με κάνουν να Σε αγαπήσω…».
Τι σημαίνει Θεολογία της Απελευθέρωσης
Το εξαντλημένο στα ελληνικά «Το Ευαγγέλιο της Επανάστασης των Σαντινίστας» (εκδόσεις Μαλλιάρη) ακολουθεί τα βήματα του Περουβιανού ιερέα και θεολόγου Γκουστάβο Γκουτιέρες της «Θεολογίας της Απελευθέρωσης» (εκδόσεις ‘Αρτος Ζωής).
Η Θεολογία της Απελευθέρωσης γεννιέται στα μέσα της δεκαετίας του 1960 στη Λατινική Αμερική. Αντλεί την έμπνευσή της από τη Βίβλο, ιδίως από το βιβλίο της Εξόδου και την ιδέα ενός Θεού απελευθερωτή, καθώς και από το κήρυγμα των Προφητών, συνομιλεί με τα μεγάλα έργα της ευρωπαϊκής θεολογίας, αλλά ριζώνει πρωτίστως στη φτώχεια και τα βάσανα των λαών της Λατινικής Αμερικής.
Δεν αποτελεί απλή θεωρητική έκφραση ενός ριζοσπαστικού κοινωνικού κινήματος ούτε μια εύκολη πολιτικοποίηση της πίστης, αλλά συνολικό αναπροσανατολισμό του θεολογικού λόγου προς τα κρίσιμα προβλήματα της σύγχρονης κοινωνίας και κριτικό στοχασμό περί της πράξης, υπό το φως του Λόγου του Θεού.
Στο κέντρο του θεολογικού αυτού εγχειρήματος βρίσκεται η χριστολογία (ποιός είναι ο Χριστός για τους φτωχούς της Λατινικής Αμερικής), η εκκλησιολογία (αναζήτηση νέων μορφών εκκλησιαστικής ζωής) και η εσχατολογία (με τρόπο που να μην οδηγεί στην απόσυρση από την ιστορία, αλλά στη στράτευση σε μία έμπρακτη αλληλεγγύη).
