Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά
Οι αριθμοί δεν λένε πάντα την αλήθεια, όταν καλούμαστε να μιλήσουμε για την οντολογία του πολιτισμού, ωστόσο οι διαχειριστές του δεν αρνούνται να τους παραθέτουν, αφού κοντά σ’ αυτούς έρχονται οι διαφημιστές και η διαφήμιση τους.
‘Οταν μιλάμε για την μεγαλύτερη εμπορική έκθεση βιβλίου –όπως η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης- στην ευρωπαϊκή ήπειρο, δεν πρέπει να την αντιμετωπίζουμε μόνον με όρους ενός στείρου μελοδραματικού συναισθηματισμού, αλλά πρέπει να κοιτάξουμε και τον κύκλο εργασιών εκάστου εκδοτικού οίκου.
Τέλος πάντων αυτήν τη χρονιά περί τους 286. 000 επισκέπτες επέλεξαν να προσέλθουν στην έκθεση, καθώς είχαν την ευκαιρία να «χαζέψουν» 7300 εκθέτες από 102 χώρες.
Κι εμείς ως Ελλάδα ανάμεσα στα εκδοτικά μεγέθη που παρουσιάζονται κάθε Οκτώβριο –μας αρέσει δεν μας αρέσει- είμαστε ανύπαρκτοι. Το πρόβλημα μας δεν είναι σημερινό, είναι διαχρονικό κι όσες καλές προσπάθειες έγιναν στο παρελθόν και γίνονται ακόμη από ορισμένους σημαιοφόρους της ανιδιοτέλειας, ο λόγος που δεν ευδοκίμησαν, οφείλεται στο γεγονός ότι η πλειονότητα των επαγγελματιών του κλάδου (με κάμποση άχνη συνδικαλισμού από τα παλιά) προτιμούν ένα ταξίδι αναψυχής εις την ξένην με λουκάνικα Φρανκφούρτης και ποσότητες μπύρας που σβήνουν το επαγγελματικό μυαλό, αλλά βοηθούν να λύσουν τα ελληνοεκδοτικά προβλήματα τους με κάποια μυρωδιά από βρασμένο λάχανο.
Πάντως, κατά τα άλλα, η Ευρώπη δείχνει ακόμη να βαυκαλίζεται ότι η βιβλιοπαραγωγή της διαθέτει τα όποια εναπομείναντα ανθρωπιστικά χαρακτηριστικά εναντίον της νταουνμπραουνικής εισβολής, που δεν λέει να τελειώσει, γιατί αυτός ο Τρωικός Πόλεμος από τα δυτικά της Δύσης προβλέπεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια.
Παρών, λοιπόν, ο Νταν Μπράουν που έσπασε τα αμερικανικά σύνορα με το μυθιστόρημά του «Κώδικας Ντα Βίντσι», αλλά στην Φρανκφούρτη είχε έρθει για να προβάλλει το καινούργιο του βιβλίο, το θρίλερ «Origin» («Καταγωγή»). Η δράση του επικαιροποιήθηκε μετά το αιματοβαμμένο δημοψήφισμα στην Καταλονία, αφού εξελίσσεται σε Ισπανία και Καταλονία: στη Σαγράδα Φαμίλια, στο Μονσεράτ της Βαρκελόνης, στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ, στην Κοιλάδα των Πεσόντων, στην Πεδρέρα και στο Παλμάρ ντε Τρόγια.
«Αγαπώ την Καταλονία, αγαπώ την Ισπανία και ευελπιστώ να μπορέσουν να τα βρουν. Είναι μία πολύ οδυνηρή κατάσταση, αλλά παράλληλα αποτελεί και σημείο των καιρών», ήταν το σχόλιο του Αμερικανού συγγραφέα, ο οποίος έχει σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης.
Μ’ όλα τα φώτα πάνω του –δικαίως ή αδίκως-, αφού το πολυαναμενόμενο βιβλίο του θα ξεπουλήσει, ξαφνικά οι προβολείς λες και προέρχονταν από στρατόπεδο συγκέντρωσης, έπεσαν πάνω στον ακροδεξιό ηγετικό στέλεχος του AfD (Εναλλακτική για τη Γερμανία) Μπγιορν Χέκε, καθώς είχε την πρόθεση να παραστεί στην παρουσίαση βιβλίου της αυτοχαρακτηριζόμενης «Νέας Δεξιάς», μια έκδοση του οίκου με τον ελληνοπρεπή τίτλο Antaios.
Δεκάδες διαδηλωτές από τον χώρο της Αριστεράς – μην με ρωτήσετε να τους ταυτοποιήσω, αν ήταν δηλαδή «κακονικοί» ή «ακραίοι»- φώναζαν το σύνθημα «Έξω οι Ναζί». Προς στιγμήν δημιουργήθηκαν αντίπαλες ομάδες, αλλά χάρη στην επέμβαση της αστυνομίας, αποφεύχθηκαν τα χειρότερα. Ο μικρός γερμανικός εκδοτικός οίκος Antaios, ο οποίος ισχυρίζεται ότι εκπροσωπεί τη «Νέα Δεξιά» κατήγγειλε ότι κάποια βιβλία του εκλάπησαν κι άλλα λερώθηκαν με οδοντόκρεμα και καφέ.
Παρά τα εβδομήντα οκτώ της χρόνια, η Καναδή Μάργκαρετ Άτγουντ, ζωντανή και φωτεινή, τιμήθηκε με το Βραβείο Ειρήνης της Ένωσης Γερμανών Εκδοτών και Βιβλιοπωλών. Ανάμεσα σ’ άλλα, στο σκεπτικό της επιτροπής επαινείται «η πολιτική αντίληψη και επαγρύπνηση της Άτγουντ για εξελίξεις κάτω από την επιφάνεια. Η ανθρωπιά, η δικαιοσύνη και η ανεκτικότητα διαμορφώνουν την προσέγγισή της για τον κόσμο. Παρακολουθώντας προσεκτικά τις ανθρώπινες αντιφάσεις, δείχνει πόσο εύκολα η υποτιθέμενη κανονικότητα μπορεί να μετατραπεί σε απανθρωπιά».
Εκτός από τη βράβευσή της, η περίπτωση Άτγουντ συζητήθηκε, αφού ένα παλιό της μυθιστόρημα «Η ιστορία της πορφυρής δούλης» (1985, κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση Παύλου Μάτεσι από τις εκδόσεις Εστία) έχει κάνει ολική επαναφορά, μετά την μεταφορά του στην μικρή οθόνη –με πρωταγωνίστρια την Ελίζαμπεθ Μος- και μάλιστα με επιτυχία. Έτσι, η «δύσκολη» λογοτεχνικά Άτγουντ, μέσω της εκλαΐκευσης της τηλεόρασης, γνωρίζει έστω και μία αργοπορημένη νίκη. Το δυστοπικό βιβλίο της, το οποίο βρίσκεται στις λίστες των ευπώλητων είναι μία προβολή στο μέλλον της Αμερικής, όπου οι γυναίκες αναγκάζονται σε σεξουαλική σκλαβιά.
«Μοιάζει να είμαστε πιο κοντά στη δεκαετία του 1930 από οποτεδήποτε άλλοτε», ήταν η δήλωσή της, καθόλου προφητική, αφού σε άλλη αίθουσα του κτιρίου της έκθεσης, η ακροδεξιά φαντάζεται μία Ευρώπη κομμένη και ραμμένη στο ναζιστικό πρόταγμα εξοντωτικής διακυβέρνησης.
Ακροδεξιοί, Νταν Μπράουν και Άτγουντ δεν επισκίασαν την φετινή τιμώμενη χώρα που ήταν η Γαλλία, αλλά ειδησεογραφικά πέρασε πιό κάτω στην ιεράρχηση. Οι αριθμοί, αν τέλος πάντων λένε την αλήθεια, όπως γράφαμε στην αρχή, φαίνεται ότι ευνοούν την γαλλική βιβλιοαγορά: σύμφωνα με το Συνδικάτο Γάλλων Εκδοτών το 2016 ο τζίρος άγγιξε τα 5 δις. ευρώ και συγκριτικά με τα παρελθόντα έτη, είναι σταθερά ανοδικός από το 2005 έως σήμερα.
