Τατελευταία χρόνια σημειώνεται αυξανόμενη τάση στα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές «χρυσό διαβατήριο» και χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές «χρυσή βίζα», τα οποία αποσκοπούν στην προσέλκυση επενδύσεων μέσω της χορήγησης ιθαγένειας ή άδειας διαμονής από την οικεία χώρα σε επενδυτές.
Τα προγράμματα αυτά έχουν προκαλέσει ανησυχίες σχετικά με ορισμένους εγγενείς κινδύνους, ιδίως όσον αφορά την ασφάλεια, τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη φοροδιαφυγή και τη διαφθορά.
Τρία κράτη μέλη εφαρμόζουν προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές, στο πλαίσιο των οποίων η υπηκοότητα, χορηγείται υπό λιγότερο αυστηρούς όρους σε σχέση με τα συνήθη καθεστώτα πολιτογράφησης και συγκεκριμένα χωρίς να υπάρχει πραγματική προηγούμενη διαμονή στην οικεία χώρα. Τα προγράμματα αυτά έχουν συνέπειες για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της, καθώς κάθε πρόσωπο που έχει την ιθαγένεια κράτους μέλους είναι παράλληλα πολίτης τηςΈνωσης.
Πράγματι, αν και πρόκειται για εθνικά προγράμματα, προωθούνται σκόπιμα και συχνά προβάλλονται ρητά ως τρόπος απόκτησης ιθαγένειας της Ένωσης, μαζί με όλα τα δικαιώματα και τα προνόμια που συνδέονται με αυτή, συμπεριλαμβανομένου ιδίως του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας.
Οπως αναφέρει η Επιτροπή σε εκθεσή της, α προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές διαφέρουν από τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές «χρυσή βίζα» που αποσκοπούν στην προσέλκυση επενδύσεων με αντάλλαγμα δικαιώματα διαμονής στην οικεία χώρα. Ωστόσο, οι κίνδυνοι που ενυπάρχουν στα προγράμματα αυτά είναι παρόμοιοι με αυτούς που ενέχουν τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές.
Επιπλέον, τα προγράμματα αυτά έχουν αντίκτυπο σε άλλα κράτη μέλη, καθώς η έγκυρη άδεια διαμονής δίνει ορισμένα δικαιώματα στους υπηκόους τρίτων χωρών όσον αφορά τη δυνατότητα να ταξιδεύουν ελεύθερα, ιδίως στο χώρο Σένγκεν.
Στην έκθεση του 2017 για την ιθαγένεια, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα εκπονήσει έκθεση σχετικά με τα εθνικά συστήματα που χορηγούν την ιθαγένεια της Ένωσης σε επενδυτές, η οποία θα περιγράφει τη δράση που έχει αναλάβει στον τομέα αυτόν και θα εξετάζει την ισχύουσα εθνική νομοθεσία και πρακτικές, και θα παρέχει καθοδήγηση για τα κράτη μέλη.
Για την εκπόνηση της σημερινής έκθεσης η Επιτροπή έδωσε εντολή για τη διενέργεια μελέτης σχετικά με τη νομοθεσία και την πρακτική που αφορούν τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε όλα τα σχετικά κράτη μέλη και οργάνωσε διαβούλευση με τα κράτη μέλη. Η παρούσα έκθεση λαμβάνει επίσης υπόψη άλλες σχετικές πηγές, συμπεριλαμβανομένων πρόσφατων δημοσιεύσεων σχετικά με το θέμα.
Η έκθεση καλύπτει τόσο τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας όσο και τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές και προσδιορίζει βασικούς τομείς ενδιαφέροντος και κινδύνους που σχετίζονται με τη χορήγηση ιθαγένειας της Ένωσης ή δικαιωμάτων διαμονής μόνο με βάση την πραγματοποίηση επένδυσης.
Συγκεκριμένα, η έκθεση περιγράφει τα πιθανά κενά ασφαλείας που προκύπτουν από τη χορήγηση ιθαγένειας χωρίς να υπάρχει διαμονή, καθώς και τους κινδύνους νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, διαφθοράς και φοροδιαφυγής που σχετίζονται με την χορήγηση ιθαγένειας ή διαμονής μέσω της πραγματοποίησης επένδυσης. Περιγράφει επίσης προκλήσεις όσον αφορά τη διακυβέρνηση και τη διαφάνεια των εν λόγω προγραμμάτων, εξετάζει τρόπους αντιμετώπισής τους και παρέχει το σχετικό πλαίσιο βελτίωσης.
Τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής ενέχουν κινδύνους για τα κράτη μέλη και την Ένωση στο σύνολό της, μεταξύ άλλων όσον αφορά την ασφάλεια, τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τη διαφθορά, την καταστρατήγηση των κανόνων της ΕΕ και τη φοροδιαφυγή.
Οι κίνδυνοι αυτοί ενισχύονται περαιτέρω από ελλείψεις στη διαφάνεια και τη διακυβέρνηση των εν λόγω προγραμμάτων. Η μελέτη που ανατέθηκε από την Επιτροπή δείχνει ότι οι πληροφορίες που είναι διαθέσιμες τόσο για τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας όσο και για τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές που εφαρμόζουν τα κράτη μέλη είναι ελλιπείς.
Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν σαφή στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις αιτήσεις που έχουν υποβληθεί, έχουν γίνει δεκτές και έχουν απορριφθεί ή είναι ελλιπή. Επιπλέον, δεν υπάρχουν μηχανισμοί για τη διασφάλιση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας σε επενδυτές, ιδίως όσον αφορά τους ελέγχους ασφαλείας. Η Επιτροπή εκφράζει την ανησυχία της σχετικά με τους κινδύνους που ενυπάρχουν στα προγράμματα χορήγησης ιθαγένειας και τα προγράμματα χορήγησης άδειας διαμονής σε επενδυτές και το γεγονός ότι οι κίνδυνο αυτοί δεν μπορούν πάντα να μετριαστούν με τα μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη μέλη.
Η Επιτροπή θα παρακολουθεί τα μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη μέλη για τη διασφάλιση της διαφάνειας και της χρηστής διακυβέρνησης στην υλοποίηση των προγραμμάτων, με στόχο να αντιμετωπιστούν ιδίως κίνδυνοι διείσδυσης ομάδων οργανωμένου εγκλήματος εκτός ΕΕ στην οικονομία, καθώς και κίνδυνοι νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, διαφθοράς και φοροδιαφυγής. Η Επιτροπή θα συστήσει ομάδα εμπειρογνωμόνων για την περαιτέρω αντιμετώπιση ζητημάτων διαφάνειας, διακυβέρνησης και ασφάλειας, με στόχο τη βελτίωση της διαφάνειας και της διακυβέρνησης των προγραμμάτων από τα κράτη μέλη.
Η Επιτροπή θα παρακολουθεί ευρύτερα ζητήματα συμμόρφωσης με τη νομοθεσία της ΕΕ που προκύπτουν από τα εν λόγω προγράμματα και θα λαμβάνει απαραίτητα μέτρα, εφόσον κρίνεται σκόπιμο.
