Η σημασία που αποδίδεται από την Ευρωπαϊκή Ενωση για το κλίμα εκφράζεται με τον πλέον σαφή τρόπο, με τα ποσά που διαθέτει για να χρηματοδοτούνται σχετικές δράσεις.
Συγκεκριμένα, για τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα και στην ανθεκτικότητα στο κλίμα θα διατεθει τουλάχιστον το 30 % —το υψηλότερο ποσοστό που έχει καταγραφεί ποτέ— του επόμενου μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ (2021–2027) για τη δράση για το κλίμα (από 20 % την περίοδο 2014–2020).
Αυτό σημαίνει περίπου 625 δισ. EUR σε σύγκριση με περίπου 210 δισ. EUR κατά την προηγούμενη περίοδο. Συγκεκριμένα προγράμματα δαπανών έχουν υψηλότερους στόχους για το κλίμα (πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων Ευρώπη» – 35 %, Ταμείο Συνοχής – 37 %, ΚΓΠ – 40 %, Μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» – 60 %, LIFE – 61 %, Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης – 100 %) που συμβάλλουν ακόμη περισσότερο στη συνολική φιλοδοξία του προϋπολογισμού.
Για να μπορέσουν να επωφεληθούν από δάνεια και επιχορηγήσεις ύψους έως 723,8 δισ. EUR στο πλαίσιο του Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – ΜΑΑ, τα κράτη μέλη εκπόνησαν σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) το 2021.
Τα σχέδια αυτά περιλαμβάνουν επενδύσεις και μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες που έχουν προστιθέμενη αξία για την ΕΕ στο σύνολό της, όπως η ανάπτυξη και η χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του υδρογόνου, η ανακαίνιση κτιρίων και η ενεργειακή απόδοση, καθώς και η ανάπτυξη υποδομών για εναλλακτικά καύσιμα ή σιδηροδρομικές μεταφορές.
Ο ειδικός στόχος του 37 % για τις δαπάνες για το κλίμα έχει υπερκαλυφθεί, καθώς οι συνδυασμένες επενδύσεις για το κλίμα σε 22 ΣΑΑ που εγκρίθηκαν από την Επιτροπή ανέρχονται σε 177 δισ. EUR, δηλαδή ποσοστό περίπου 40 % της συνολικής χρηματοδότησης του ΜΑΑ. Περίπου το 43 % του ποσού που θα διατεθεί σε μέτρα για το κλίμα θα αφορά δίκτυα και πηγές ανανεώσιμης ενέργειας και μέτρα ενεργειακής απόδοσης, ενώ το 35 % θα αφορά βιώσιμη κινητικότητα.
Ως εκ τούτου, τα ΣΑΑ μπορούν ήδη να βοηθήσουν τα κράτη μέλη να επιτύχουν το αυξημένο επίπεδο φιλοδοξίας για το 2030. Η Επιτροπή έχει ενσωματώσει τα τεχνικά κριτήρια ελέγχου από την ταξινομία της ΕΕ, όπου είναι δυνατόν, με σκοπό την παρακολούθηση των δαπανών για το κλίμα στο πλαίσιο του ΜΑΑ και των διαρθρωτικών ταμείων. Το πλαίσιο του μέσου NGEU για τα πράσινα ομόλογα που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2021 παρέχει τις αναγκαίες εγγυήσεις ότι τα έσοδα θα χρηματοδοτήσουν πράσινες επενδύσεις και επενδύσεις για το κλίμα στο πλαίσιο του Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ΜΑΑ.
Δράση για το κλίμα:Τα προγραμματα της ΕΕ και άλλες πηγές χρηματοδότησης
Ο μηχανισμός δίκαιης μετάβασης αναμένεται να κινητοποιήσει περίπου 55 δισ. EUR (2021–2027) σε επενδύσεις και αποτελείται από τρεις πυλώνες:
1.το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης ύψους τουλάχιστον 25 δισ. EUR·
2.το καθεστώς «Δίκαιη μετάβαση» του προγράμματος InvestEU, το οποίο αποτελεί μια δημοσιονομική εγγύηση στο πλαίσιο του προγράμματος InvestEU για την κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων·
3.τη δανειακή διευκόλυνση του δημόσιου τομέα, η οποία θα συνδυάζει επιχορηγήσεις ύψους 1,5 δισ. EUR από τον προϋπολογισμό της ΕΕ με δάνεια ύψους 10 δισ. EUR από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) για την κινητοποίηση δημόσιων επενδύσεων ύψους 18 δισ. EUR περίπου.
Από το 2021 τη διαχείριση μέρους των διαφόρων προγραμμάτων της ΕΕ που συμβάλλουν στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, όπως είναι ο ΜΣΕ, το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων Ευρώπη», το Ταμείο Καινοτομίας, το πρόγραμμα LIFE, η δανειακή διευκόλυνση στο πλαίσιο του μηχανισμού δίκαιης μετάβασης κ.λπ., θα έχει μία ενιαία οντότητα, ο Ευρωπαϊκός Εκτελεστικός Οργανισμός για το Κλίμα, τις Υποδομές και το Περιβάλλον (CINEA).
Χρήση από τα κράτη μέλη των εσόδων από τον εκπλειστηριασμό δικαιωμάτων του ΣΕΔΕ της ΕΕ
Με τη σημαντική αύξηση της τιμής του άνθρακα κατά τη φάση 3, τα έσοδα από πλειστηριασμούς αυξήθηκαν αναλόγως —από 3,1 δισ. EUR το 2013 σε 14,4 δισ. EUR το 2020 στην ΕΕ-27. Με βάση την ετήσια διαδικασία υποβολής εκθέσεων, εκτιμάται ότι το 75 % των συνολικών εσόδων (56,5 δισ. EUR) χρησιμοποιήθηκε για κλιματικούς και ενεργειακούς σκοπούς κατά τη διάρκεια της φάσης 3 και το 72 % το 2020. Στην πράξη, οι δαπάνες των κρατών μελών για την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια είναι μεγαλύτερες από τα έσοδά τους από πλειστηριασμούς 76 .
Γράφημα 9: Έσοδα από πλειστηριασμούς και αναφερόμενη χρήση (δισ. EUR), 2013–2020, ΕΕ-27
Κατά τη διάρκεια της φάσης 3 τα πρόσθετα ετήσια έσοδα που προέκυψαν από την αύξηση των τιμών του άνθρακα δαπανήθηκαν κυρίως σε εγχώριο επίπεδο, ενώ οι αναφερόμενες ετήσιες διεθνείς δαπάνες παρέμειναν σχετικά σταθερές (περίπου 100–200 εκατ. EUR/έτος). Οι τελευταίες διοχετεύτηκαν κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες μέσω πολυμερών ταμείων και οργανισμών. Στο γράφημα 10 παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο δαπανήθηκαν τα αναφερόμενα έσοδα από το 2013.
Γράφημα 10: Αναφερόμενο ποσοστό των εσόδων που δαπανάται για την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια σε εγχώριο και σε διεθνές επίπεδο, 2013-2020, ΕΕ-27
Τέλος, το 2020 τα κράτη μέλη δαπάνησαν το μεγαλύτερο μέρος των αναφερόμενων εσόδων τους για άμεση στήριξη, δηλαδή για την εγκατάσταση τεχνολογιών που μειώνουν τις εκπομπές (π.χ. ανανεώσιμες πηγές ενέργειας).
Γράφημα 11: Αναφερόμενο ποσοστό ανά τύπο στήριξης που δαπανήθηκε σε εγχώριο επίπεδο για την κλιματική αλλαγή και την ενέργεια (συμπεριλαμβανομένων προγραμματισμένων δαπανών), 2020, ΕΕ-27
Πρόγραμμα NER 300
Το NER 300 είναι ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα μεγάλης κλίμακας για καινοτομικά έργα επίδειξης ενεργειακής απόδοσης με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές στην ΕΕ τα οποία συνδέονται με τεχνολογίες ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και περιβαλλοντικά ασφαλή δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCS) σε εμπορική κλίμακα. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από τη χρηματική αποτίμηση των 300 εκατομμυρίων δικαιωμάτων εκπομπής του αποθέματος για τους νεοεισερχόμενους στο πλαίσιο της φάσης 3 του ΣΕΔΕ. Συνολικά 39 έργα έλαβαν χρηματοδότηση ύψους 2,1 δισ. EUR σε 20 κράτη μέλη. Τα έργα βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια, αλλά 23 από αυτά αποσύρθηκαν λόγω δυσκολιών άντλησης επαρκών ιδίων κεφαλαίων και/ή προσέλκυσης πρόσθετης χρηματοδοτικής στήριξης.
Οι αποσύρσεις αυτές οδήγησαν σε αποδέσμευση σχεδόν 1,5 δισ. EUR. Με την τροποποιημένη απόφαση για το NER 300 κατέστη δυνατή η επανεπένδυση αχρησιμοποίητων κεφαλαίων ύψους 708,7 εκατ. EUR μέσω των υφιστάμενων χρηματοδοτικών μέσων. Στο πλαίσιο των ενεργειακών έργων επίδειξης της διευκόλυνσης InnovFin (InnovFin EDP) και του χρεωστικού μέσου του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη», τα οποία διαχειρίζεται η ΕΤΕπ, άλλα τρία καινοτόμα έργα για τη φόρτιση και την αποθήκευση ενέργειας και την παραγωγή και διανομή υδρογόνου έλαβαν χρηματοδότηση. Τα υπόλοιπα αδιάθετα κεφάλαια θα διοχετευθούν στο Ταμείο Καινοτομίας, ενώ έχουν ήδη μεταφερθεί 746,6 εκατ. EUR. Το στοιχείο αυτό καταδεικνύει ότι ο μηχανισμός συνδυαστικής χρηματοδότησης που έχει τεθεί σε εφαρμογή λειτουργεί αποτελεσματικά, με προοπτική την πλήρη κατανομή των μη εκταμιευθέντων κεφαλαίων έως το τέλος του 2022.
Ταμείο Καινοτομίας
Το Ταμείο χρηματοδοτείται από τον πλειστηριασμό 450 εκατομμυρίων δικαιωμάτων εκπομπής από το 2020 έως το 2030 και από τυχόν αδιάθετα κεφάλαια από το πρόγραμμα NER300. Συγκεντρώνει περίπου 25 δισ. EUR (σε τιμή άνθρακα 50 EUR/τόνο) έως το 2030 και είναι ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα παγκοσμίως για την εμπορική επίδειξη καινοτόμων τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών σε ενεργοβόρες βιομηχανίες, καινοτόμων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αποθήκευσης ενέργειας και δέσμευσης, χρήσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCUS).
Το 2020 οι πρώτες προσκλήσεις υποβολής προτάσεων προσέλκυσαν σημαντικό ενδιαφέρον από εταιρείες όλων των μεγεθών και από διάφορους τομείς στην ΕΕ-27, την Ισλανδία και τη Νορβηγία. Όσον αφορά τα έργα μικρής κλίμακας, 32 έργα επιλέχθηκαν και κλήθηκαν να προετοιμαστούν για επιχορήγηση, συνολικού ύψους 118 εκατ. EUR. Στο πλαίσιο της πρόσκλησης υποβολής προτάσεων για έργα μεγάλης κλίμακας, 66 έργα με την καλύτερη κατάταξη (από 311 αιτήσεις) υπέβαλαν πλήρεις προτάσεις αξίας 6 δισ. EUR (έναντι συνολικού ύψους πρόσκλησης 1 δισ. EUR). Από αυτά επιλέχθηκαν 15 έργα μεγάλης κλίμακας για βοήθεια στην ανάπτυξη έργων (4 εκατ. EUR).
Ταμείο Εκσυγχρονισμού
Το Ταμείο Εκσυγχρονισμού, το οποίο λειτουργεί από το 2021, είναι ένα από τα βασικά χρηματοδοτικά μέσα που στηρίζουν την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές σε 10 κράτη μέλη με χαμηλότερο εισόδημα, συμπεριλαμβανομένης της δίκαιης μετάβασης. Χρηματοδοτείται από τον πλειστηριασμό περισσότερων από 640 εκατομμυρίων δικαιωμάτων ΣΕΔΕ (2020–2030), στα οποία περιλαμβάνονται εθελοντικές μεταβιβάσεις από δικαιούχα κράτη μέλη, και συγκεντρώνει περίπου 31 δισ. EUR (σε τιμή άνθρακα 50 EUR/τόνο) έως το 2030.
Στον πρώτο εξαμηνιαίο κύκλο εκταμίευσης χρηματοδοτούνται έξι πολυετή προγράμματα αξίας 304 εκατ. EUR στην Τσεχία, την Ουγγαρία και την Πολωνία, με στόχο τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την ενεργειακή απόδοση, τα έξυπνα δίκτυα και την ανάπτυξη του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας και των ενεργειακών κοινοτήτων.
Πρόγραμμα LIFE
Το πρόγραμμα LIFE είναι το χρηματοδοτικό μέσο της ΕΕ για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα και συγχρηματοδοτεί έργα με ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία. Για την περίοδο 2021-2027 ο προϋπολογισμός αυξήθηκε σημαντικά σε 5,43 δισ. EUR και κατανεμήθηκε σε τέσσερα υποπρογράμματα:
Γράφημα 12: Κατανομή του προϋπολογισμού για το πρόγραμμα LIFE 2021–2027 (σε δισ. EUR)
Ο αριθμός των προτάσεων που υποβλήθηκαν στο πλαίσιο των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων του πεδίου «Δράση για το κλίμα» του προγράμματος LIFE 2020 ήταν σημαντικά υψηλότερος σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Επιπλέον, το νέο υποπρόγραμμα «Μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας» συμβάλλει άμεσα στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και τα περισσότερα έργα στο πεδίο «Περιβάλλον» αποφέρουν επίσης οφέλη για το κλίμα.
Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης (TSI)
Η προσαρμοσμένη τεχνική υποστήριξη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στον τομέα του κλίματος συνέχισε να επεκτείνεται και σχεδόν ένα στα τρία έργα του TSI 2021 υποστήριζαν την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ορισμένα κράτη μέλη έλαβαν τεχνική υποστήριξη κατά την κατάρτιση των ΣΑΑ τους, ενώ πάνω από το 60 % των έργων του TSI 2021 υποστηρίζουν την εφαρμογή τους, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης, και/ή τις πράσινες συνιστώσες των σχεδίων τους. Το 2021 πραγματοποιήθηκε πρόγραμμα εκπαίδευσης σχετικά με την κατάρτιση πράσινου προϋπολογισμού και 17 κράτη μέλη έλαβαν στήριξη για την κατάρτιση των οικείων εδαφικών σχεδίων δίκαιης μετάβασης.
