71ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ
Η Χρυσή Άρκτος σε μια ανατρεπτική, προκλητική ρουμανική ταινία
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
Στην προκλητική, ανατρεπτική ταινία «Το χτύπημα της κακής μοίρας ή Loony Porn» του Ρουμάνου Γιάντου Ρούντε, γύρω από τα προβλήματα που προκαλεί ένα πορνό βίντεο στη δασκάλα μιας ουγγρικής πόλης, απονεμήθηκε η Χρυσή Άρκτος της φετινής 71ης Μπερλινάλε.
«Ταινία που έχει τη σπάνια και αναγκαία ποιότητα ενός έργου τέχνης…», αναφέρει το σκεπτικό της επιτροπής. «Είναι μια λεπτομερώς επεξεργασμένη ταινία, και ταυτόχρονα, αχαλίνωτη, έξυπνη και παιδιάστικη, γεωμετρική και ζωντανή, ανακριβής με τον καλύτερο τρόπο. Επιτίθεται στο θεατή, προκαλεί διαφωνία, αλλά δεν αφήνει κανένα σε απόσταση ασφαλείας».
Τα βραβεία απένειμε επιτροπή με Πρόεδρο τον Ιρανό σκηνοθέτη Μοχάμαντ Ρασούλοφ και μέλη τους: Νάβαλντ Λάπιντ (Ισραήλ), Αντίνα Πιντίλιε (Ρουμανία) Ίντικο Ενιέντι (Ουγγαρία) Τζιανφράνκο Ρόζι (Ιταλία) και Γιασμίλα Σμπάνιτς (Βοσνία/Χερζεγκοβίνα).
Προκλητική, αναρχική, στο πνεύμα των ταινιών του Μπουνιουέλ, αποδείχτηκε η ρουμάνικη ταινία ««Το χτύπημα της κακής μοίρας ή Loony Porn» του Ρουμάνου Γιάντου Ρούντε («Άφεριμ!», «Δεν με νοιάζει αν η ιστορία μας χαρακτηρίσει βάρβαρους»). Με τον σκηνοθέτη να χρησιμοποιεί όχι μόνο την πρόσφατη ιστορία της χώρας του αλλά και τον Covid-19 και τις σκηνές πορνό για να κάνει μέσα από μια, συχνά τολμηρή, πειραματική μορφή, και διανθισμένη με σατιρική διάθεση και μαύρο συχνά χιούμορ, επίθεση ενάντια στην ίδια την κοινωνία της Ρουμανίας. Μια ακόμη εξαιρετική ταινία στο πνεύμα των άλλων ταινιών σκηνοθετών του ρουμανικού «νέο κύματος» (Κρίστι Πούιου, Κορνέλιου Παρουμπόιου και Κρίστιαν Μουντζίου).
Χωρισμένη σε τρία μέρη, η ταινία αρχίζει μ’ ένα μαγνητοσκοπημένο πολύ τολμηρό σεξ (που μοιάζει με σκληρό πορνό) ανάμεσα σε μια δασκάλα, την Έμι. και τον άντρα της, μαγνητοσκόπηση που, όπως μαθαίνουμε στη συνέχεια, έχει ανεβεί στο ιντερνέτ και την έχουν δει τόσο οι μαθητές όσο και οι καθηγητές του σχολείου όπου διδάσκει η Έμι.
Στη συνέχεια βγαίνουμε στους δρόμους της Βουδαπέστης για να παρακολουθήσουμε τις αντιδράσεις των κατοίκων στον κορονοϊό, με άλλους να φοράνε τη μάσκα, κάποιους να αντιδρούν όταν ένας μπαίνει χωρίς μάσκα σε μαγαζί κι άλλος να υποστηρίζει πως η θεία μετάληψη σκοτώνει τον ιό (επεισόδια που, όπως όλοι γνωρίζουμε, συμβαίνουν σήμερα παντού). Με ένα αναπάντεχο φινάλε τριών ειδών (διαλέγετε και παίρνετε), όπου είτε δέχεστε την ταινία για ένα απλό αστείο, ή σαν κάτι το εντελώς διαφορετικό και πως οι απάνθρωπες δοκιμασίες της Έμι δεν αφορούν μόνο αυτήν!
Στο δεύτερο μέρος, που τιτλοφορείται «μικρό λεξικό ανέκδοτων, σημείων και θαυμάτων», ο Ρούντε παραθέτει τις απόψεις του για την ιστορία αλλά και την τέχνη, μέσα από τίτλους (ναζισμός, μιλιταρισμός, Εκκλησία, Γαλλική Επανάσταση, Ρομπότ, κινηματογράφος, κινηματογράφος, κ.ά.). Για να μας μιλήσει για τη συνεργασία της Καθολικής Εκκλησίας με τους ναζί, τις στρατιωτικές καταστολές ενάντια στους πολίτες, αλλά και για τις απόψεις του για τον κινηματογράφο («η γυαλισμένη ασπίδα της Αθηνάς», όπως τον περιγράφει) και τις άλλες τέχνες.
Για να καταλήξουμε στο τρίτο, και πιο μέρος, to «Πράξη και υπονοούμενα», όπου, στην αυλή του σχολείου, τα μέλη του συλλόγου γονέων και δασκάλων της Σχολής, «δικάζουν την Έμι για το πορνό βίντεο. Ευκαιρία για τον Ρούντε να σατιρίσει την υποκρισία της ρουμάνικης κοινωνίας και να αποκαλύψει τον συντηρητισμό, το ρατσισμό, τον αντισημιτισμό, το μισογυνισμό και τις εθνικιστικές και διάφορες άλλες απαράδεκτες, ακροδεξιές θέσεις πολλών συμπατριωτών του.
Ο αντίκτυπος μιας λαθεμένης εκτέλεσης είναι στο επίκεντρο της ιρανικής ταινίας «Η μπαλάντα μιας λευκής αγελάδας των Μάριαμ Μογκαντάμ και Μπεκτάς Σανίχα. Όταν το δικαστήριο την ειδοποιεί πως ο σύζυγός της, που είχε εκτελεστεί για δολοφονία, είναι στην πραγματικότητα αθώος, η Μίνα (που την ερμηνεύει, με τρόπο εξαιρετικό, η συν-σκηνοθέτρια Μάριαμ Μογκαντάμ) αρχίζει έναν αγώνα για να αναγκάσει το δικαστήριο (που απλά την αποζημιώνει με ένα χρηματικό ποσό) να παραδεχτεί το λάθος του, ενώ παράλληλα προσπαθεί να συνεχίσει τη ζωή της, μαζί με τη μικρή κωφάλαλη κόρη της. Το ότι όμως είναι τώρα μοναχική μητέρα χωρίς σύζυγο της κάνει δύσκολη την εύρεση στέγης, γιατί, όπως πληροφορείται (και μαθαίνουμε) οι ιδιοκτήτες αποφεύγουν να νοικιάσουν διαμερίσματα «σε χήρες, σε πρόσωπα με σκυλιά και γάτες, και σε τζάνκης».
Η ζωή της αρχίζει ν’ αλλάξει, όταν εμφανίζεται ο Ρέζα, ένας υποτιθέμενος φίλος του συζύγου, που της επιστρέφει το αρκετά μεγάλο ποσό το οποίο, υποτίθεται πως του είχε δανείσει ο νεκρός. Σταδιακά θ’ ανακαλύψουμε πως ο Ρέζα είχε το δικό του σχέδιο για να πλησιάσει τη Μίνα, σχέδιο που για ένα μεγάλο διάστημα τους φέρνει πιο κοντά με τη Μίνα να αρχίζει να πιστεύει στη φιλία του Ρέζα και να νοιάζεται γι’ αυτόν. Εκείνο που βασικά ενδιαφέρει τους σκηνοθέτες είναι, όπως και σε άλλες πρόσφατες ιρανικές ταινίες (Αμπας Κιαροστάμι, Τζαφάρ Πανάχι, Ασγκάρ Φαρχάντι, κ.ά.), να δώσουν μια, με όσο το δυνατό πιο ρεαλιστικό τρόπο, εικόνα της ζωής στη σύγχρονη κοινωνία τους, παρουσιάζοντας τα ηθικά και άλλα προβλήματα που τους απασχολούν και, ταυτόχρονα, κάνοντας έμμεσα μια έκκληση για κατάργηση της θανατικής ποινής.
Τη φρίκη του πολέμου μέσα από μια ομάδα Ούγγρων στρατιωτών που, στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, περιπολούσαν, για λογαριασμό των ναζί, περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης, παρουσιάζει στην πρώτη του ταινία «Φυσικό φως», ο Ούγγρος σκηνοθέτης Ντένες Νάγκι – όπως μας πληροφορούν οι τίτλοι της ταινίας 100.000 Ουγγροι στρατιώτες υπηρέτησαν το Γ’ Ράιχ. Περιπολία και αντιμετώπιση των χωρικών της περιοχής, ψυχρά, με τα πρόσωπα των στρατιωτών, κουρασμένα, ακίνητα, χωρίς κανένα συναίσθημα. Πρόσωπα που κινούνται σ’ ένα ουδέτερο τοπίο, ανάμεσα σε χωρικούς (που μπορεί να ανήκουν στην αντίσταση), και στα οποία τα συχνά γκρο πλάνα δίνουν μια εικόνα νεκρών ή ζόμπι. Παρόμοιο είναι και το πρόσωπο του δεκανέα, πρωταγωνιστή της ταινίας, που, αν και, κάπως πιο ανθρώπινος από τους άλλους στρατιώτες, είναι αναγκασμένος να ακολουθεί την ίδια τακτική. Όλα σε πλάνα γυρισμένα, τις περισσότερες φορές, τη νύχτα, βουτηγμένα σε μια παγωμένη ατμόσφαιρα και μ’ ένα στιλ που, κάπου-κάπου, φέρνει στο νου τις ταινίες του Ταρκόφσκι.
Στις πολύ καλές ταινίες και η μεξικανική «Αστυνομική ιστορία» του Αλόνζο Λουισπαλάσιος. Ένα έργο που συνδυάζει το ντοκιμαντέρ με την ταινία μυθοπλασίας για να μας παρουσιάσει, από τη μια, τον τρόπο λειτουργίας της αστυνομικής δύναμης, σε μια χώρα όπου κυριαρχεί η διαφθορά και όπου το μεγαλύτερο τμήμα της αστυνομίας αποτελείται από νέους που καταλήγουν εκεί για το χρήμα και μόνο, και από την άλλη, την πορεία ενός αστυνομικού δίδυμου, γνωστού ως «Η περίπολος του έρωτα», από τη Μαρία Τερέζα και τον Μοντόγια, που γνωρίζονται και παντρεύονται, ενώ περιπολούν στην περιοχή τους και που, επειδή, αρνούνται να δεχτούν «λάδωμα» και αντιδρούν σε παράνομους αλλά και σε ανώτερα στελέχη της αστυνομίας, αποφασίζουν τελικά να παραιτηθούν – «με έκαναν να αντιληφθώ πως όλα είναι σκατά», αναφέρει προς το φινάλε η Μαρία Τερέζα που για 17 χρόνια υπηρέτησε στο σώμα πιστεύοντας πως βοηθούσε όχι όνο στην επιβολή του νόμου αλλά και στην προστασία των πολιτών.
Στα δυο πρώτα μέρη της ταινίας, ο σκηνοθέτης παρουσιάζει πολλές σκηνές μέσα από συνεντεύξεις με τα δυο του βασικά πρόσωπα ενώ αναπαριστούν τις σκηνές τους, ενώ στο τρίτο επεισόδιο συναντάμε τους δυο στο σπίτι τους, όπου μας μιλούν για τη σχέση τους. Για να φτάσουμε στο επόμενο μέρος, όπου οι δυο ηθοποιοί, που ερμηνεύουν τους ρόλους, μας μιλούν για τη διαδικασία της προετοιμασίας των ρόλων τους, για να οδηγηθούμε στο τελευταίο μέρος της ταινίας, όπου ανακαλύπτουμε πως η Μαρία Τερέζα και ο Μοντόγια είναι αληθινά πρόσωπα, τα οποία μας μιλούν για όσα αντιμετώπισαν και που τους οδήγησαν στην παραίτησή τους από το σώμα. Συνολικά μια πρωτότυπη, δυνατή ταινία που μας αποκαλύπτει τον τρομακτικά υψηλό βαθμό στον οποίο το «λάδωμα» έχει σήμερα φτάσει στο Μεξικό.
ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΥ
Χρυσή Άρκτος: «Το χτύπημα της κακής μοίρας ή Loony Porn» του Ρουμάνου Γιάντου Ρούντε
Αργυρή Άρκτος: Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής: «Ο τροχός της τύχης και της φαντασίας» του Ιάπωνα Ριουσούκε Χαμαγκούτσι.
Αργυρή Άρκτος: Βραβείο της Επιτρoπής: «Ο κύριος Μπάχμαν και η τάξη του» της Μαρίας Σπεχ
Αργυρή Άρκτος καλύτερης σκηνοθεσίας: Ντένες Νάγκι για την ταινία «Φυσικό φως»
Αργυρή Άρκτος καλύτερης ερμηνείας: Μάρεν Έγκερτ για την ταινία «Είμαι ο άντρας για σένα» της Μαρίας Σράντερ
Αργυρή Άρκτος καλύτερου δεύτερου ρόλου: Λίλιαν Κάζλινγκερ για την ταινία «Δάσος – σε βλέπω παντού»
Αργυρή Άρκτος καλύτερου σεναρίου: «Εισαγωγή/Συστάσεις» του Χονγκ Σανγκ-σου
Αργυρή Άρκτος για καλύτερη καλλιτεχνική συμβολή: «Αστυνομική ιστορία» του Αλόνζο Λουισπαλάσιος
ΤΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ «ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ»
Καλύτερη ταινία: «Εμείς» της Αλίς Ντιόπ
Ειδικό Βραβείο της Επιτροπης: «Taste» του Λε Μπάο
Βραβείο σκηνοθεσίας (ex aequo) στους: Ντενί Κοτέ για την ταινία «Κοινωνική υγιεινή» και στους Ραμόν και Σίλβαν Ζούρκερ για την ταινία «Το κορίτσι και η αράχνη»
Ειδική μνεία: Rock Bottom Riser του Φερν Σίλβα.
