Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]
Οι ευημερούσες Βόρειες Χώρες, οι οποίες κρύβουν τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματά τους κάτω από το χαλί, μάς προσκάλεσαν σε συζήτηση με θέμα «Η αστυνομική λογοτεχνία των Βορείων Χωρών: Μυθοπλασία ή καθρέφτης της κοινωνίας μας;».
Η συντονίστρια, η δημοσιογράφος Μικέλα Χαρτουλάρη στην περιεκτική εισήγησή της έβαλε τα πράγματα στην θέση τους από την αρχή: «[…]Μετά την (ανεξιχνίαστη ακόμα) δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Ούλοφ Πάλμε το 1986, έσπασε η βιτρίνα της υποτιθέμενης τέλειας ”οργανωμένης” και ”ασφαλούς” κοινωνίας ”όπου όλοι είναι περίπου ίσοι”».
Μία δολοφονία ήταν ικανή σε υπερθετικό βαθμό να σπάσει την βιτρίνα του ασφαλούς κοινωνικού κράτους, αφού ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι πίσω από τη δολοφονία του Πάλμε κρύβονται νεοναζιστικά σταγονίδια της σουηδικής αστυνομίας. ‘Εκτοτε εμφανίστηκε μία νέα γενιά συγγραφέων χωρίς συμβιβασμούς που μετέρχονται τους τρόπους του αστυνομικού μυθιστορήματος για να αναδείξουν τις γκρίζες ζώνες της Δανίας, της Ισλανδίας, της Νορβηγίας, της Σουηδίας και της Φινλανδίας.
Στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Ινστιτούτου Γκέτε της Αθήνας ήταν οι πρέσβεις των πέντε συμμαχικών Βορείων Δυνάμεων. Μάλιστα συνυπόγραφαν μια οιονεί μπροσούρα, η οποία κατέληγε με τα εξής υποστηρικτικά επιχειρήματα: «Τα επιτεύγματα των Βορείων Χωρών βασίζονται στις πολύ καλές σχέσεις μεταξύ κράτους και πολιτών και στην εμπιστοσύνη στους εθνικούς θεσμούς. Η καθημερινή ζωή των 27 εκατομμυρίων πολιτών τους, χαρακτηρίζεται από πολλές κοινές αξίες, όπως η δεκτικότητα, η διαφάνεια, η ισότητα, η εμπιστοσύνη και άλλες».
Ευχάριστη έκπληξη της βραδιάς, η παρουσία του οικονομολόγου, εκπαιδευτικού και συγγραφέα Νίκου Μ. Γεωργιάδη, την υπογραφή του οποίου έχει η συνθετική μελέτη -μοναδική στο είδος της-«’Οψεις της κοινωνίας και της πολιτικής στην σκανδιναβική λογοτεχνία» (εκδόσεις Ηρόδοτος). Κατάφερε να συνοψίσει σε ποιους λόγους οφείλεται η επιτυχία της αστυνομικής λογοτεχνίας των Βορείων Χωρών:
α. Ο ρεαλισμός, η κοινωνικοπολιτική δέσμευση των συγγραφέων και η κοινωνική κριτική που ασκούν σε θεσμούς, πολιτικές σχετικά με τα κοινωνικά φύλα, και γενικότερα στις λιγότερες γνωστές και λιγότερο ”φωτεινές” πλευρές των συγκεκριμένων κοινωνιών,
β. Οι πρωταγωνιστές/τριες, που συνήθως είναι είτε μεσήλικες άνδρες αστυνομικοί ή ιδιωτικοί ερευνητές που επιμένουν στο δικαίωμα να συνδυάζουν την ιδιωτική και τη δημόσια ζωή τους και
γ. Η σημασία της σκηνογραφίας, η σκοτεινή ατμόσφαιρα και το στοχαστικό, πεσιμιστικό ύφος.
Ο 70χρονος Δανός κριτικός λογοτεχνίας Μπου Τάο Μιχαέλις δεν έκρυψε ότι το κράτος πρόνοιας καταρρέει, και καθώς αποδομείται, μπορούμε να συναντήσουμε φρικτές εγκληματικές ενέργειες όπως το εμπόριο ναρκωτικών και η σωματεμπορία αλλά και παλιομοδίτικα πάθη όπως η λαιμαργία, η ζήλια και τα οικογενειακά δράματα.
Η 61χρονη Ισλανδή δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας Κόλμπρουν Μπεργκθορσντότιρ αποκάλυψε ότι το 60 τοις εκατό των δολοφονιών στην πληθυσμιακά μικρή νησιωτική χώρα της (έχει μόλις 338.00 κατοίκους) σχετίζεται με την οικογενειακή βία. Τα θέματα των ομοεθνών της συγγραφέων είναι τα ακόλουθα: κακομεταχείριση των γυναικών, κακοποιημένα παιδιά, διαφθορά και απληστία των μεγιστάνων-μετά την τραπεζική κρίση του 2008. Με την αύξηση των μεταναστευτικών ροών, διαχειρίστηκαν την προκατάληψη και την σκληρότητα, με την οποία αντιμετωπίστηκαν αυτοί οι ξεριζωμένοι άνθρωποι.
Ο παράδεισος είναι εμποτισμένος με τρόμο
Ο ευπώλητος 48χρονος Νορβηγός συγγραφέας Γιέρν Λίερ Χορστ περιέγραψε την υποκρισία, την οποία αποκαλύπτει η νορβηγική αστυνομική λογοτεχνία. Οι ιστορίες περιγράφουν έναν χαμένο παράδεισο. μια σοσιαλδημοκρατική και λειτουργική κοινωνία, στην οποία επιτίθενται εκ των έσω η βία και το έγκλημα, καθώς είναι εμποτισμένη με τρόμο.
Ακόμη, -επειδή έχει εργαστεί ως ανώτερος αξιωματικός της Νορβηγικής Αστυνομίας- εκτίμησε ότι τα τελευταία χρόνια τα εγκλήματα έχουν γίνει πιο σοβαρά και η βία πιο βάναυση. Η διαφθορά και η δωροδοκία πατάνε σ’ ένα τεντωμένο σχοινί, καθώς είναι ο συγκερασμός παράνομης και νόμιμης δραστηριότητας που υπονομεύει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων και την αίσθηση ασφάλειας.
Ο νεότερος των ομιλητών, ο Σουηδός καθηγητής κοινωνιολογίας της λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα Καρλ Μπέργκλουντ αποστρέφεται την στερεοτυπική ανάγνωση του σκανδιναβικού αστυνομικού μυθιστορήματος. Δεν αντικατοπτρίζει το πραγματικό έγκλημα ως ολική ανάγνωση, γιαυτό ζητά από τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες να κρατούν μικρόν κάλαθον, γιατί διαφορετικά θα παρασυρθούν σε ανεδαφικές παραναγνώσεις.
Ο αρχισυντάκτης πολιτιστικών σελίδων και κριτικός λογοτεχνίας, ο 62χρονος Φινλανδός Γιούκα Πετάιγια συνόψισε την κυρίαρχη θεματική των συγγραφέων του αστυνομικού: η κατάργηση του κράτους πρόνοιας και η εγκατάλειψη των περιθωριοποιημένων. Από κοντά, χωρίς να κατέρχονται την κλίμακα της σημαντικότητάς τους, προβάλλονται η αποξένωση, η απομόνωση, η μοναξιά, η κατάχρηση του αλκοόλ και η ρήξη των οικογενειακών δεσμών
