Δεμένοι πισθάγκωνα και με θάνατο φρικτό πέθαναν τον 7ο αι. π.Χ. οι λεγόμενοι «Δεσμώτες» που βρέθηκαν στην Εσπλανάδα του Φαλήρου κατά την κατασκευή των εγκαταστάσεων του Κέντρου Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος».
Το εύρημα έμεινε για χρόνια εκτεθειμένο σε υγρασία και άρχισαν τα οστά να φθείρονται, όπως έχουμε αναφέρει και παλαιότερα. Στη χθεσινή (19/5/2020) συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου αποφασίστηκε η απόσπαση-μεταφορά και επανατοποθέτηση των «Δεσμωτών», μετά την εξυγίανση του εδάφους. Το θέμα εισήχθη στο ΚΑΣ μετά από αναπομπή που είχε ζητήσει η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη τον περασμένο Ιανουάριο, καθώς η απόφαση που είχε ληφθεί το 2016, προέκρινε τη διατήρηση κατά χώρα, με ενέργειες που θα διασφάλιζαν το εύρημα. Οι ενέργειες δεν έγιναν ποτέ, με αποτέλεσμα, σημαντικό μέρος του ευρήματος να έχει χαθεί.
Πρόκειται για μια ομαδική ταφή 78 ανθρώπων οι οποίοι προφανώς είχαν εκτελεστεί επί τόπου και είχαν ταφεί αλυσοδεμένα μεταξύ τους σε τρεις συστάδες.
Η πρώτη σειρά αποτελείται από δύο ομάδες δεσμωτών, η μία στη συνέχεια της άλλης. Στην πρώτη ομάδα, η στάση του σώματος διαφέρει και οι σκελετοί φέρουν ακόμα τα μεταλλικά δεσμά τους, ενώ τα άτομα της δεύτερης ομάδας εναποτέθησαν στο σημείο δεμένα πισθάγκωνα χωρίς ωστόσο να φέρουν μεταλλικά δεσμά. Χωρίς μεταλλικά δεσμά σώζονται και οι δεσμώτες της δεύτερης συστάδας, ενώ στην τρίτη συστάδα οι σκελετοί φέρουν σιδηρά δεσμά στους καρπούς των χεριών τους. Το εύρημα χρονολογείται στην ταραχώδη περίοδο του β μισού του 7ου αι. π.Χ.
Τα μέλη του ΚΑΣ ενέκριναν την υποβληθείσα και εγκριθείσα μελέτη που προβλέπει την προσωρινή απόσπαση του μοναδικού αυτού ευρήματος και μεταφορά του σε κοντινή θέση. Θα γίνουν εργασίες εξυγίανσης του εδάφους και υγρομόνωσης, ώστε όταν επανατοποθετηθεί το εύρημα στη θέση του να μην απειλείται.
Θα προηγηθεί πειραματική απόσπαση τμήματος παρακειμένου εδάφους. Στη συνέχεια το εύρημα θα διασφαλιστεί με μεταλλικό προκατασκευασμένο χωροδικτύωμα ακαμπτοποίησης, θα επενδυθεί περιμετρικά, με επιφάνειες από κόντρα πλακέ και θα καλυφθεί ταυτόχρονα με ελαφριά προκατασκευασμένη στέγη, μέχρι την ολοκλήρωση των απαιτούμενων εργασιών για την επανατοποθέτηση του στην αρχική του θέση.
Το ερώτημα που απασχολεί τώρα είναι κατά πόσον είναι ηθικό και δίκαιο να εκτίθενται τα γεγυμνωμένα οστά ανθρώπων που έχουν πεθάνει με βίαιο θάνατο σε μια ταραχώδη περίοδο της ιστορίας της αθηναϊκής δημοκρατίας. Προσωπικά, βλέποντας μέρος του σκελετικού αυτού υλικού στο Εργαστήριο Αρχαιολογικών Επιστημών Malkolm H. Wiener της Αμερικάνικης Αρχαιολογικής Σχολής όπου φυλάσσεται , μπορώ να διαβεβαιώσω ότι οι μορφασμοί των ανθρώπων αυτών δείχνουν ότι πέθαναν με φρικτούς πόνους. Δεδομένου, ότι δεν γνωρίζουμε ακριβώς προς τι ασκήθηκε τόση βία εναντίον τους, είναι εύλογο το ερώτημα γιατί πρέπει να δείχνουμε τα οστά τους.
Σύμφωνα με τη μελέτη, προβλέπεται η κατασκευή κελύφους προστασίας επί του εδάφους που πρόκειται να εξυγιανθεί. Το εν λόγω κέλυφος προορίζεται για να δεχθεί το εύρημα αμέσως μετά την επανατοποθέτησή του στην αρχική του θέση, εξασφαλίζοντας τις κατάλληλες συνθήκες διατήρησής του. Οι εργασίες κατασκευής του θα γίνουν μετά την απομάκρυνση του ευρήματος, ενώ τμήματα αυτού προβλέπεται να προκατασκευαστούν στον χώρο (οροφή, δάπεδα κλπ) προκειμένου να τοποθετηθούν άμεσα και χωρίς καμία καθυστέρηση.
Επισημαίνεται ότι η κατασκευή του κελύφους συνδέεται άρρηκτα με το κτιριολογικό πρόγραμμα που έχουν επεξεργαστεί η ΕΦΑ Πειραιώς και Νήσων και οι αρμόδιες Διευθύνσεις του ΥΠΠΟΑ. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα πρόκειται να εισαχθεί προς έγκριση στο Κ.Α.Σ. το προσεχές διάστημα, μέχρι να ολοκληρωθούν, χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, οι εργασίες της πειραματικής απόσπασης τμήματος εδάφους και διαμόρφωσης του εργοταξίου. Στο διάστημα αυτό θα δοθούν οι τελικές κατευθύνσεις ως προς την κατασκευή του κελύφους. Για την ανάδειξη του ευρήματος και την κατασκευή του προστατευτικού κελύφους η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνα Μενδώνη έχει αιτηθεί την επαναφορά της δωρεάς του ΙΣΝ.
