ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ:
Κεν Λόουτς: “Με ηγέτη όπως ο Μπόρις Τζόνσον το καράβι θα βουλιάξει”
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
“Ο αγώνας μας είναι κοινός, ένας αγώνας μαζί με την υπόλοιπη Ευρώπη”, μου τόνισε ο στρατευμένος και εξαίρετος φίλος του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου, Βρετανός σκηνοθέτης Κεν Λόουτς στην πρόσφατη (από πολλές τις τελευταίες δεκαετίες) συνάντησή μας στις Κάνες, όπου είχε προβληθεί η τελευταία, εξαιρετική ταινία του, “Δυστυχώς απουσιάζατε”, σε σενάριο γραμμένο από τον τακτικό του συνεργάτη Πολ Λάβερτι, ταινία που τώρα αρχίζει να προβάλλεται και στις ελληνικές αίθουσες.
Ο Λόουτς μας δέχεται μια βροχερή μέρα, στο ξενοδοχείο Resideal, με το χέρι δεμένο ύστερα από ένα ατύχημα, πάντα με την ίδια δύναμη και αποφασιστικότητα, αλλά και με χιούμορ, πιστός στις θέσεις και τις απόψεις του.
Στρατευμένος αγωνιστής, άνθρωπος που ποτέ δεν υπέκυψε στα καλέσματα του Χόλιγουντ, δημιουργός που αρνήθηκε μνα παραλάβει το παράσημο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας που του απένειμε η βασίλισσα Ελισάβετ (“δεν είναι ένα κλαμπ στο οποίο θα ήθελε κανείς να γίνει μέλος, αν κοιτάξει τα ονόματα των παλιανθρώπων που το κέρδισαν”, σχολίασε), βραβευμένος δυο φορές με το Χρυσό Φοίνικα των Κανών (για τις ταινίες “Ο άνεμος χορεύει το κριθάρι”, 2006, και “Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλέικ”, 2016), ο Κεν Λόουτς, αντίθετα με άλλους συμπατριώτες του (και με μόνη ίσως εξαίρεση τον Μάικλ Λι) κατάφερε να δώσει στο βρετανικό ρεαλισμό (εκείνο που ξεκίνησε και αναπτύχθηκε με το free cinema) μιαν άλλη υπόσταση, έτσι που να παρασύρει και να συγκινεί άμεσα τον θεατή.
Μπορεί η νέα του ταινία να τιτλοφορείται “Δυστυχώς απουσιάζατε”, ο ίδιος όμως ο Λόουτς είναι πάντα παρών με τις ταινίες του (από την εποχή του “Cathy Come Home” και “Family Life” μέχρι τις “Ψωμί και τριαντάφυλλα”, “Ένας ελεύθερος κόσμος”, “Το μερίδιο των αγγέλων” και “Εγώ ο Ντάνιελ Μπλέικ”) να αναπτύξει και να σχολιάσει τα διάφορα καυτά προβλήματα που απασχολούν όχι μόνο την πατρίδα του αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο. Στη νέα του αυτή ταινία ο βραβευμένος δυο φορές με το Χρυσό Φοίνικα σκηνοθέτης αφηγείται τα αξεπέραστα προβλήματα που αντιμετωπίζει στη σημερινή Βρετανία μια συνηθισμένη εργατική οικογένεια όταν ο οδηγός φορτηγού για την παράδοση δεμάτων πατέρας δέχεται να χρησιμοποιήσει ένα νέο “κόλπο” της οικονομίας (αυτοαπασχόληση χωρίς καμιά ασφάλεια), με την ελπίδα να ξοφλήσει τα χρέη της οικογένειας για να βρεθεί παγιδευμένος σε ένα φαύλο κύκλο από τον οποίο δεν μπορεί να γλιτώσει.
-
Στην τελευταία μας συνάντηση, μου είχες πει πως δεν θα ξαναγυρίσεις άλλη ταινία μεγάλου μήκους. Τι σε έκανε και άλλαξες γνώμη;
-
Ναι, πράγματι στο είπα και σκέφτηκα πως αυτό έπρεπε από δω και πέρα να κάνω. Ωστόσο, την περίοδο που γυρίζαμε τον Daniel Blake, ενώ ο Πολ Λάβερτι κι εγώ πηγαίναμε στην καφετέρια, παρατηρήσαμε έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων που εργάζονταν εκεί χωρίς σύμβαση και χωρίς κανονικές ώρες εργασίας. Τους παρακολουθούσαμε και, με τον Πολ, το κάναμε θέμα πολλών και ατέλειωτων συζητήσεων, γιατί επρόκειτο για ένα νέο είδος εκμετάλλευσης. Σχετικά με τη λεγόμενη οικονομία του gig, λέξη που εισήγαγε την έννοια των αυτοαπασχολούμενων εργαζομένων και του εργατικού δυναμικού μιας επιχειρήσης, χωρίς καμιά προστασία ή ασφάλεια. Παρατηρήσαμε ακόμη μια ομοιότητα ανάμεσα στο χαρακτήρα του Daniel Blake και αυτών των ανθρώπων και, κατά κάποιο τρόπο, γεννήθηκε η ιδέα ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε μια ταινία γι‘ αυτούς τους ανθρώπους.
-
Δηλαδή, για σένα η ταινία αποτελεί συνέχεια του Daniel Blake;
-
Δεν είναι μόνο μια τυπική συνέχεια, αλλά και μια επέκταση της ιστορίας της εργασίας και της ζωής στο σύγχρονο κόσμο, στην οποία η εργατική τάξη αποτελεί κάτι σαν μια εξαρτημένη αναγκαιότητα. Αυτό που σκεφτήκαμε, τόσο ο Πολ όσο κι εγώ, δεν ήταν μόνο το επίπεδο εκμετάλλευσης του μεμονωμένου εργαζόμενου, αλλά και το πώς όλα αυτά μεταφέρονται στις προσωπικές σχέσεις και τις συνέπειες που έχουν όλα αυτά στην οικογένειά του.
-
Βλέποντας την ταινία σου σκέφτηκα πως η εκμετάλλευση των εργαζομένων δεν είχε αλλάξει και πολύ από τον 19ο αιώνα…
-
Πράγματι, δεν έχει αλλάξει καθόλου, εκτός από του ότι υπάρχουν καινοτομίες όσον αφορά στη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών. Η εκμετάλλευση είναι τόσο παλιά όσο οι λόφοι που μας περιβάλλουν, μόνο η τεχνολογία είναι νέα. Ο πιο εξελιγμένος εξοπλισμός βρίσκεται στην καμπίνα των οδηγών στα βανάκια που, για απεριόριστο χρονικό διάστημα (δηλαδή μέχρι που να μπορέσουν να παραδώσουν το δέμα), κάνουν παράδοση από πόρτα σε πόρτα. Αυτός ο εξοπλισμός υπαγορεύει τη διαδρομή, την ταχύτητα παράδοσης και δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να μπορεί να παρακολουθεί ανά πάσα στιγμή το πακέτο του και πότε θα το παραλάβει. Ο καταναλωτής κάθεται στο σπίτι και ακολουθεί το όχημα παράδοσης, όπως κάνει και ο οδηγός. Αυτός συνοδεύεται και από τον επικεφαλής της αποθήκης με αποτέλεσμα η πίεση σ’ αυτόν να είναι τρομερή, γιατί τα δορυφορικά σήματα ανά πάσα στιγμή ειδοποιούν τον υπεύθυνο. Ο οδηγός πρέπει να ικανοποιεί όχι μόνο τις απαιτήσεις των προϊσταμένων του και των καταναλωτών αλλά και τον τεχνολογικά τέλειο εξοπλισμό.ίναι βιώσιμο αλλά με κόστος την καταστροφή του ανθρώπου;
-
-
Δηλαδή εννοείς πως ένα τέτοιο σύστημα δεν είναι βιώσιμο;
-
Πιστεύεις πως είναι βιώσιμο για μας να κατευθύνουμε τις ηλεκτρονικές παραγγελίες μας μέσω ενός ανθρώπου που ξοδεύει 14 ώρες την ημέρα σε ένα φορτηγάκι; Αυτό είναι καλύτερο από του να πάει κανείς στο κατάστημα και να μιλάει με τον πωλητή; Θέλουμε πραγματικά έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι εργάζονται κάτω από μια τέτοια πίεση, με τον αντίκτυπο που αυτή έχει στην οικογένεια και τους φίλους τους; Και όλα αυτά γιατί; Ο ήρωας εργάζεται όχι για τον εαυτό του αλλά για να πάρουν τα λεφτά οι τράπεζες και οι εταιρίες.
-
Δεν το νομίζω. Τι χρειάζεται όμως;
-
Είναι αλήθεια ότι αυτό δεν είναι το αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησής μας αλλά οι αποφάσεις της αδυσώπητης ανταγωνιστικής μάχης των μεγάλων εταιρειών που ενδιαφέρονται μόνο για το χρήμα. Το σημερινό σύστημα οικονομίας της αγοράς φαίνεται λανθασμένο, αλλά αυτό δεν οφείλεται σε μια λογική εξέλιξη των επιχειρήσεων, η οποία προκαλείται από έντονο ανταγωνισμό και φτάνει στη φιλοσοφία: ελαχιστοποίηση του κόστους, μεγιστοποίηση των κερδών.
-
Ένα τέτοιο σύστημα οικονομίας της αγοράς είναι πράγματι αφόρητο…
-
Είναι αλήθεια ότι η αγορά δεν ενδιαφέρεται για την πτώση της ποιότητας ζωής μας, αλλά μόνο για την παραγωγή χρήματος. Η ποιότητα της ανθρώπινης ζωής και εκείνη της αγοράς δεν είναι συμβατές κι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι, οι φτωχοί εργαζόμενοι, όπως οι ήρωες της ταινίας, ο Ρίκι, ο Άμπι και τα παιδιά τους, πληρώνουν την υψηλότερη τιμή.
-
Οι ήρωες σου είναι τόσο πειστικοί που σου δημιουργούν την εντύπωση ότι παρακολουθείς ντοκιμαντέρ…
-
Επειδή η ζωή τους έχει χαρτογραφηθεί από την πραγματικότητα. Όλα αυτά, που ο Πολ κι εγώ καταγράφουμε, δεν θα άξιζαν αν το κοινό δεν εμπιστευόταν τους ανθρώπους που βλέπει στη μεγάλη οθόνη. Αν αυτοί δεν τους ενδιαφέρουν, δεν τους χαμογελούν, δεν βιώνουν μαζί τους τις εμπειρίες τους, εμπειρίες που αναγνωρίζονται ως αυθεντικές, και δεν μοιράζονται τα προβλήματά τους. Αυτή η πραγματικότητα του ντοκιμαντέρ σε αυτή την ταινία προέρχεται επίσης από τους ίδιους τους ηθοποιούς και την αμοιβαία συνεργασία με την οποία η οικογένεια του Ricky κερδίζει χάρη σε μια πολύ δυνατή, πιστεύω, αυθεντικότητα.
-
Με την ταινία σου δίνεις την ευκαιρία στο υπόλοιπο ευρωπαϊκό κοινό να δει και να αντιληφθεί πως τα εργατικά προβλήματα αφορούν όλους μας…
-
Ναι, κι εσείς στην Ελλάδα το γνωρίζετε περισσότερο από μας. ΄Ηδη σας έχουν εκμεταλλευτεί από κάθε πλευρά και ακόμη εξακολουθείτε, δυστυχώς, να πληρώνετε.
-
Πιστεύεις πως με το Brexit αυτά στη Βρετανία θα ελαττωθούν;
-
Καθόλου. Το αντίθετο: Αυτά θα αυξηθούν, θα χειροτερέψουν. Με ένα ηγέτη όπως ο Μπόρις Τζόνσον το καράβι θα βουλιάξει! Γι’ αυτό χρειάζεται να τονίζονται αυτά, ώστε το κοινό να καταλάβει τι τον περιμένει. Γίνονται ήδη προσπάθειες από την πλευρά των Εργατικών, ιδιαίτερα τώρα που με τον Κόρμπιν μπορεί να ακουστεί και η αριστερή πτέρυγα. Αλλά και στο Εργατικό Κόμμα υπάρχει μια κεντροδεξιά πλευρά που αντιτίθεται, απλά θέλει ένα καλύτερο Brexit. Δεν καταλαβαίνουν πως ο αγώνας μας είναι κοινός, ένας αγώνας μαζί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Αγώνας σίγουρα πολύ δύσκολος γιατί έχουμε μια Ευρώπη που θέλει ριζικές αλλαγές για το καλό του απλού πολίτη και όχι των τραπεζών και του καταστροφικού νεοφιλελευθερισμού. Σήμερα δυστυχώς η ευρωπαϊκή αριστερά στις περισσότερες χώρες παραπαίει, με ελάχιστες, όπως άρχισαν να παρουσιάζονται πρόσφατα, εξαιρέσεις. Βλέπουμε την ακροδεξιά να κερδίζει, να εκμεταλλεύεται την ανεργία και το μεταναστευτικό για να αυξήσει τους οπαδούς της. Γι’ αυτό ο αγώνας είναι να επικρατήσουν παρατάξεις καθαρά αριστερές που δεν έχουν σχέση με το κεφάλαιο αλλά με τον ίδιο τον άνθρωπο, την καλυτέρευση της ζωής του, για μια αληθινή δικαιοσύνη για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ισότητα για όλους, όχι κάτι απλά στα χαρτιά. Ξέρω πως η Ελλάδα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα, έχει πληρώσει για όλη αυτή την κατάσταση που έχει αποξενώσει το άτομο και την οικογένεια. Δυστυχώς δεν βλέπω καμιά αλλαγή στο εγγύς μέλλον, αν και κάποια στιγμή σίγουρα τα πράγματα θ’ αλλάξουν. Το κεφάλαιο και τα ακροδεξιά κόμματα χρησιμοποιούν τη μετανάστευση, την ίδια τη φτώχεια, τα fake news, για να πείσουν τον κόσμο πως άλλοι είναι υπεύθυνοι για την ανεργία και όλα τα κακά που τους συμβαίνουν. Εκείνο που χρειάζεται είναι μια δομική αλλαγή και είναι ευχάριστο πως αυτή τη στιγμή στην Αγγλία το αριστερό κόμμα (σ.σ. το Εργατικό Κόμμα) έχει αποκτήσει έναν πολύ καλό αρχηγό τον Τζέρεμι Κόρμπιν, και είναι σίγουρος πως μαζί του θα μπορέσουμε να επιφέρουμε τις αλλαγές που χρειάζονται: μια σωστά εξασφαλισμένη ανθρώπινη εργασία, τη σωστή κατανομή του πλούτου, τη λήψη μέτγρων για την κλιματική αλλαγή, αλλιώτικα δεν κινδυνεύουν μόνο η οικογένειες με διάλυση αλλά και ο πλανήτης μας.
-
Αυτό που προβάλλεις και επιμένεις στις ταινίες σου. Γι’ αυτό ελπίζω ούτε το “Δυστυχώς απουσιάζατε” θα είναι η τελευταία σου ταινία…
-
Ευχαριστώ για την ευχή σου αλλά να μη ξεχνάς πως όλοι γερνάμε και είναι δύσκολο να κάνουμε πάντα αυτά που κάναμε στο παρελθόν. Για άλλη ταινία… δεν ξέρω… θα δούμε…
Με ένα χαμόγελο και το θερμό σφίξιμο του χεριού τελειώνει η νέα μας συνάντηση.
