Tης Μαρίας Ρουσοχατζάκη*
Όταν θυμόμαστε, όταν σκεφτόμαστε, όταν ονειρευόμαστε, βλέπουμε στο μυαλό μας εικόνες. Είναι συχνά σαν να βλέπουμε μια ταινία, ένα σενάριο, με αρχή, μέση και τέλος. Όσο πιο συγκροτημένη είναι η σειρά των εικόνων αυτών, του σεναρίου μας, τόσο πιο συγκροτημένη, οργανωμένη και ξεκάθαρη είναι η ανάμνηση μας, η σκέψη μας, η προσδοκία το όνειρό μας.
Κι ενώ είμαστε σ’ αυτή τη νοητή διαδικασία παρέλασης εικόνων, ακούμε παράλληλα προτάσεις, σ’ έναν εσωτερικό λόγο. Είναι, ας πούμε, οι υπότιτλοι των εικόνων μας.
Είναι προτάσεις που συμπληρώνουν την οπτική αλληλουχία που έχουμε στο μυαλό μας.
Όταν θελήσουμε να μεταφέρουμε σε κάποιον άλλον αυτό που σκεφτόμαστε, τότε οι προτάσεις, οι λέξεις, έχουν απίστευτη, μοναδική σημασία για την πληρότητα της μεταφοράς αυτής.
«Τα όρια της σκέψης μου είναι τα όρια του λόγου μου», είπε «απλά» ο Wittgestein.
Αυτή η σχέση εικόνας και λόγου και «μεταφοράς» από πομπό σε δέκτη, από άνθρωπο σε άνθρωπο, αρχίζει, «απλά», όταν το παιδί είναι ήδη πολύ μικρό….
Όταν η μαμά λέει , κρατώντας το χέρι του παιδιού της και δείχνοντας την παλάμη και τα πέντε δακτυλάκια του, ένα ένα: «Να ένα περιβόλι, αυτός είναι ο περιβολάρης, αυτός είπε να κόψουνε το μήλο, αυτός είπε να το φάνε, αυτός να μην το φάνε, το μικρό το βιρι βιρι θα το πει του νοικοκύρη, να τα δείρει, να τα δείρει», τότε, η μαμά λέει μια πρώτη ιστοριούλα, ένα πρώτο σενάριο, με αρχή – μέση – τέλος, και μεταφέρει εικόνες στο παιδί της.
Η ιστοριούλα αυτή είναι με κατανοητό λεξιλόγιο και μικρές ολοκληρωμένες προτάσεις, με αντιστοιχία, δείχνοντας την παλάμη και τα δάκτυλα, που η μαμά αγγίζει, καθώς μιλά στο παιδί της, με φωνή λίγο τραγουδιστή και με έννοιες που επαναλαμβάνονται (για το μήλο μιλάμε απ’ την αρχή ως το τέλος).
Το παιδί, μόλις τελειώσει η μαμά, ζητά επανάληψη, γιατί τα παιδιά λατρεύουν τις επαναλήψεις, λατρεύουν τις γλυκειές ρουτίνες. Όλα τα παραπάνω αποτελούν τα «μυστικά» της πετυχημένης μεταφοράς μιας πληροφορίας σ’ ένα παιδί και βέβαια, με τον τρόπο αυτό μπαίνει σταδιακά η βάση της αφηγηματικής του ικανότητας. Αφηγηματική ικανότητα είναι να λέμε ιστορίες!…
Όχι μόνον τις ιστορίες άλλων, αλλά πρωτίστως τη δική μας. Αυτά που σκεφτόμαστε, αυτά που μας συμβαίνουν, αυτά που ονειρευόμαστε, αυτά που νιώθουμε. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας.
Αφηγηματική ικανότητα είναι να μπορούμε να το κάνουμε αυτό με πληρότητα, σαφήνεια και ενδιαφέρον. Και είναι πιο εύκολο να το κάνουμε, όταν έχουμε μπει σ’ αυτήν την διαδικασία από τότε που είμαστε παιδιά.
Αυτό επιτυγχάνεται, όταν έχουμε υπάρξει δέκτες σωστής αφήγησης και βέβαια, όταν έχουμε μάθει να κάνουμε αναδιήγηση. Γιατί, όταν μάθουμε, πρέπει να μπορούμε να αναμεταδώσουμε την πληροφορία που δεχτήκαμε. Όσο πληρέστερη λοιπόν είναι η αναδιήγηση μας, τόσο καλύτερα φαίνεται ότι έχουμε κατανοήσει τη διήγηση που έχουμε ακούσει.
Ο προσεκτικός δέκτης, που συγκεντρώνεται και δεν διασπάται, είναι πιο εύκολο να μάθει να αναδιηγείται καλύτερα και, έτσι, να γίνει καλύτερος αφηγητής. Ο καλύτερος δέκτης «δημιουργείται», όταν μπαίνει στη διαδικασία τού να ακούει, από νωρίς, ιστορίες ολοκληρωμένες και δομημένες ορθά, με τον τρόπο που περιγράψαμε παραπάνω. Και βέβαια, όταν καλείται να τις ξαναπεί, σιγά – σιγά. Αυτό σημαίνει «παραμύθια»! Παραμύθια που λέμε στα παιδιά, από τότε που είναι μικρά μικρά.
Για να δούμε όμως μερικά στοιχεία ακόμη για τη δομή του παραμυθιού και την αφηγηματική ροή: Ο ρυθμός και η μελωδία στη διήγηση και οι κατάλληλές παύσεις κατά την διάρκεια της, παίζουν μεγάλη σημασία στην κατανόηση και αναπαραγωγή μιας ιστορίας. Ας θυμηθούμε, για παράδειγμα, τα δημοτικά τραγούδια (μεγάλες αφηγηματικές μορφές), αλλά και τον «Ερωτόκριτο» επίσης, που είναι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Δηλαδή το στίχο που βοηθά στη ροή και την εμπέδωση.
Η εύκολη εικόνα, που συμβαδίζει με το λεκτικό ερέθισμα και δεν «πλατιάζει» με λεπτομέρειες, βοηθά επίσης στο πρώτο επίπεδο αφήγησης και αναδιήγησης. Το ίδιο και το λεξιλόγιο και η δομή της πρότασης: Αν αντιστοιχούν στην ηλικία η το επίπεδο του παιδιού, τότε η ιστορία κατακτάται πιο εύκολα.
Οι όποιες παραπάνω πληροφορίες πρέπει να δίνονται στα παιδιά σταδιακά ώστε να μπορούν να αφομοιωθούν. Σε δεύτερο δηλαδή ή τρίτο επίπεδο αφήγησης – αναδιήγησης, αφού έχουν αφομοιωθεί τα βασικά [πρώτο επίπεδο]. Η βλεμματική επαφή πομπού και δέκτη προσθέτει όχι μόνο στο συναισθηματικό δέσιμο, αλλά και στην κατανόηση της κάθε πληροφορίας.
Ωστόσο, τα λεκτικά στοιχεία, αυτά καθ’ αυτά, και ο τρόπος που δίνονται, ανεξάρτητα από τη βλεμματική ή άλλη επαφή μπορούν να είναι παντοδύναμα. Ας θυμηθούμε τα παραμύθια της θείας Λένας από το ραδιόφωνο, που ζήσαμε εμείς οι παλιότεροι. Υπήρχε μόνο το λεκτικό και φωνητικό κανάλι μεταφοράς της πληροφορίας. Και όμως έφτανε για να μας γοητεύσει και να μας μεταφέρει γνώσεις, γιατί ήταν ορθά δομημένο.
Σήμερα, που το παραμύθι περνά και σε ηλεκτρονική μορφή, όταν δοθεί κατάλληλα, μπορεί και πάλι να κάνει ισχυρή λεκτική –αφηγηματική προσέγγιση.
Αντίθετα, τα παραμύθια μέσω DVD, ιδιαίτερα στις πολύ μικρές ηλικίες, συναρπάζουν μεν τα παιδιά και τα καθηλώνουν με την δύναμη των εικόνων, των ήχων, της μουσικής, των εφέ, όμως δεν τα βοηθούν στην αφήγηση και αναδιήγηση, γιατί μία εικόνα είναι 1000 λέξεις, αλλά δεν είναι λέξεις!
Το παιδί πρέπει να μάθει τις λέξεις για να μεταφέρει τις εικόνες του και βέβαια να κατανοήσει τις απαραίτητες έννοιες: «πρώτα, ύστερα, κατόπιν, μετά, στη συνέχεια, στο τέλος» , που διασφαλίζουν τη χρονική ροή, και όχι να στέκεται αποσπασματικά σε στοιχεία που το εντυπωσιάζουν.
Θα τολμήσω να παραπέμψω σε μία πολύ συνειδητή προσπάθεια παρουσίασης αφηγηματικής μορφής σε ταμπλέτες και κινητά (που τα παιδιά όλο και περισσότερο ασχολούνται), δοσμένη με ένα τρόπο που θεωρώ ότι προσφέρει στην εξέλιξη του λόγου σε μικρές ηλικίες.
«Η Κοκκινοσκουφίτσα – με λίγα λόγια» είναι η νέα πρωτοποριακή εφαρμογή (app) βασισμένη στο ομώνυμο παιδικό βιβλίο της λογοπαθολόγου και συγγραφέως Ρουσοχατζάκη Μαρία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΛΟΓΟΣ και την SingletonApps.
Πρόκειται για μία εφαρμογή που απευθύνεται σε παιδιά 2 – 4 ½ ετών. Είναι μία εκπαιδευτική διαδικασία, που με πληρότητα, βοηθά στην προαγωγή του ορθού λόγου και συγχρόνως διασκεδάζει.
Σε αυτήν την ηλικία, τα παιδιά, ειδικά αν είναι ζωηρά, κινητικά και δραστήρια, δεν κάθονται εύκολα να προσέξουν τη ροή ενός παραμυθιού.
Σ΄ αυτήν την έκδοση, δίνεται ενδιαφέρουσα και συγχρόνως απλή εικόνα, που περιγράφεται με μία πρόταση. Αυτή παρουσιάζεται ακουστικά στο παιδί σε άμεση αντιστοιχία σκίτσου – λέξης.
Η επιλογή των λέξεων είναι απλή, τόσο νοηματικά όσο και φθογγολογικά: εύκολα προφέρονται και εύκολα κατανοούνται. Τα παιδιά βοηθιούνται από την απλή και λογική αλληλουχία των εικόνων, που οδηγούν την αφήγηση από την αρχή προς το τέλος με μικρά βήματα, και έτσι μαθαίνουν εύκολα την μεθοδολογία του «λέω μια ιστορία».
Ο αριθμός των εικόνων – προτάσεων είναι μικρός, για να διευκολύνεται η ροή.
Ο ρυθμός ανάγνωσης του παραμυθιού είναι σταθερός, μουσικός, με ηχητική καθαρότητα στην κάθε λέξη.
Έμφαση δίνεται στην περίπτωση που έχουμε να επικοινωνήσουμε ή να διδάξουμε παιδιά με ιδιαίτερες (εξαιτίας ποικίλων παραγόντων) δυσκολίες στην εξέλιξη του λόγου.
Η εφαρμογή μπορεί να κατέβει από το εκάστοτε app store (εφαρμογή προεγκατεστημένη σε όλα τα smartphone, App Store σε iOS συσκευές και Play Store σε Android συσκευές) και στη συνέχεια να πατήσει στο κουμπί εγκατάσταση που θα δει δίπλα στο εικονίδιο της εφαρμογής.
Ο χρήστης θα ψάξει βάζοντας «Κοκκινοσκουφίτσα» στο app store της συσκευής του και η «Κοκκινοσκουφίτσα» που ψάχνει είναι αυτή .
Μπορεί επίσης να κατευθυνθεί εκεί από κάποια εξωτερική πηγή:
iOS: https://goo.gl/8lJHW0
Android: https://goo.gl/R1eWIa
Μπορούμε να μάθουμε ίσως τα πάντα, όταν ειπωθούν κατάλληλα, με την κατάλληλη ιστορία! Όλοι λατρεύουμε τις ιστορίες! Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν τους μύθους για να εξηγήσουν τα ανεξήγητα. Οι λαοί του κόσμου, καθένας στη θρησκεία του, έφτιαχναν ιστορίες, για να πουν γιατί και πού πιστεύουν. Ο Όμηρος έπλασε ιστορίες με χιλιάδες στίχους για να μιλήσει για τις αδυναμίες και τις δυνάμεις, τα πάθη και τους πόθους των Θεών και των ανθρώπων. Ο Αίσωπος έβαλε τα ζώα να μιλήσουν και να δράσουν για να μας διδάξει …
Και υπάρχουν τόσα ακόμα παραδείγματα ανθρώπων, που κάποιοι αφηγούνται και κάποιοι ακούνε με το στόμα ανοικτό! Και κάποιοι θέλουν να ξαναπούν ό,τι άκουσαν σε άλλους, να αφηγηθούν μια άλλη ιστορία!
Τα παραμύθια, μα κι όλες οι ιστορίες θέλουν ήρωες, θέλουν πάλη του καλού με το κακό, θέλουν πλήρωση, και κάθαρση στο τέλος. Κι αυτό είναι άλλο ένα κοινό και απαραίτητο στοιχείο στη δομή των μεγάλων ιστοριών.
Όσο αφηγούμαστε, όσο μιλάμε κι ακούμε, όσο ακούμε και μιλάμε, ο λόγος μας βελτιώνεται. Και βέβαια αυτό συμβαίνει κύρια στα μικρά παιδιά, που ο λόγος εξελίσσεται και εμπλουτίζεται καθοριστικά. Η σημασία της αφήγησης και αναδιήγησης είναι αποφασιστική λοιπόν για την εξέλιξη του λόγου του.
Αλλά πέρα από αυτό, οι ιστορίες, τα παραμύθια πάντα κάνουν το παιδί πιο ευτυχισμένο!
Αλλά κι εμάς, όταν αυτές τις στιγμές τις μοιραζόμαστε μαζί του!
*Λογοπαθολόγος M.S., C.C.C.- Συγγραφέας παιδικών βιβλίων
Email: logos@mrous.gr
Facebook: Μαρία Ρουσοχατζάκη
Site: www.mrous.gr
