Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά [vasillis.kalamaras@gmail.com]
Στα ογδόντα του χρόνια ο Ιταλός καθηγητής, συγγραφέας και στοχαστής Κλαούντιο Μάγκρις εξακολουθεί να φωτίζει με την πολυσχιδή προσωπικότητά του τις κατακτήσεις, στοχαστικές και τεχνολογικές, τού δυτικού κόσμου.
Στο έργο του συγκεράζει, την λογοτεχνία, το δοκίμιο, την Ιστορία και εν γένει τις ανθρωπιστικές επιστήμες, εφαρμόζοντας την μέθοδο τής σπείρας στις αναλύσεις του. Γι’ αυτό και η προσέγγισή του δεν είναι μονότροπη, δεν υπακούει στον δογματισμό μίας ιδεολογίας ή ενός θρησκεύματος, αλλά είναι πάντα ανοιχτή για να δεχθεί έναν καταιγισμό πολλών και πολλαπλών ερμηνειών. Σε καμμία περίπτωση, ο αναγνώστης τών βιβλίων του δεν θα εγκλωβιστεί στον μικρόκοσμο κάποιου ψυχολογικού και συναισθηματικού ερμηνεύματος.
Ο πολυβραβευμένος γείτονας μας, ο σημαντικότερος στις μέρες μας στα συμφραζόμενα της χώρας του, θα μιλήσει -στό πλαίσιο «Αθήνα 2018-Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου»-αύριο Τετάρτη στις 7.30 μ.μ., στην αίθουσα «Άρης Γαρουφαλής» του Ωδείου Αθηνών (Βασ. Γεωργίου Β’ 17-19). Θα τον προλογίσει ο ποιητής, δοκιμιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας Αναστάσης Βιστωνίτης.
Γεννήθηκε το 1939 στην Τεργέστη όπου και ζει. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής γερμανικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της πόλης. Από το 1994 έως το 1996 υπηρέτησε στην Ιταλική Γερουσία. Παράλληλα αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Corriere della Sera» και συνεργάζεται με προβεβλημένα διεθνή έντυπα.
Έχει τιμηθεί με πολλές σημαντικές διακρίσεις για το έργο του, το Βραβείο Έρασμος (2001), το Βραβείο Πρίγκιπας των Αστουριών (2004), το Βραβείο Ειρήνης των Γερμανών Βιβλιοπωλών (2009) και το Βραβείο Κάφκα (2016). Συγκεριμένα, τα βιβλία του «Δούναβης» και «Μικρόκοσμοι» έχουν τιμηθεί με το Βραβείο Καλύτερου Ξένου Δοκιμίου στη Γαλλία (1990) και Βραβείο Strega (1997) αντίστοιχα.
«Δούναβης», ένα αφήγημα-ποταμός
Ο «Δούναβης», ο οποίος πρωτοκυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις, -όπως και οι «Μικρόκοσμοί» του- είναι το opus magnum τού Κλάουντιο Μάγκρις. Ο ποταμός γίνεται η αφορμή και το πεδίο για ένα αυτοβιογραφικό και στοχαστικό-καθόλου αυτοναφορικό- ταξίδι κατά μήκος των 2.888 χιλιομέτρων του ποταμού, από τις διαφιλονικούμενες πηγές του στη Γερμανία ώς τις εκβολές του στη Μαύρη Θάλασσα.
Μέσα από την περιδιάβαση τόπων και χωρών-και προτού καταλυθούν τα καθεστώτα τών πρώην λαϊκών δημοκρατιών-η αφήγηση διαλέγεται γύρω από το θέμα των συνόρων και της ταυτότητας. Ο Δούναβης, ο γερμανο-μαγιαρο-σλαβο-ρομανο-εβραϊκός ποταμός, που διασχίζει, ποτίζει και θεραπεύει τη Mitteleuropa, μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας, δίνει την ευκαιρία στον Μάγκρις να δημιουργήσει στην κυριολεξία ένα αφήγημα-ποταμό. Και δεν διστάζει να συνομιλήσει επί ίσοις όροις με τις φωνές των Χέλντερλιν, Χάιντεγγερ, Σελίν, Γκριλπάρτζερ, Κάφκα, Κανέτι, Παναΐτ Ιστράτι.
«Μιά άλλη θάλασσα»
Στο μυθιστόρημά του «Μιά άλλη θάλασσα», πρωταγωνιστεί ο νεαρός Ενρίκο Μρέουλε, ελληνιστής και φιλόσοφος, εγκαταλείπει την Ευρώπη λίγο πριν ξεσπάσει ο Μεγάλος Πόλεμος. Πηγαίνει στη Λατινική Αμερική, να γίνει γκάουτσο στην Παταγωνία, όπου εξαφανίζεται μοναχικός και ανώνυμος. Αφήνει πίσω την πόλη του, την Γκορίτσια, που είναι ακόμη υπό το καθεστώς των Αψβούργων, ένα μωσαϊκό από διαφορετικές κουλτούρες.
Ανάμεσα στην απόδραση και την επιστροφή, την πτώση μιας αυτοκρατορίας και τα τραγικά γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, ανάμεσα στην υπερατλαντική απεραντοσύνη και την πεισματώδη ακινησία της καταφυγής πάνω σ’ ένα βράχο της Αδριατικής, η ύπαρξη του πρωταγωνιστή κατατρύχεται από την αγωνία της τελειότητας, η οποία δεν οδηγεί πουθενά, ενώ συγχρόνως ο ίδιος κλείνεται σε μια καυστική και νοσταλγική άρνηση.
Ο Κλάουντιο Μάγκρις γράφει για την περιπλάνηση ενός ανθρώπου που αναζητά την αρμονία, ενός λιποτάκτη-μάρτυρα μιας ηπείρου που βρίσκεται στο έλεος των δικτατοριών. Μ’ ένα έντονα ποιητικό ύφος, αφηγείται την ιστορία ενός έρωτα για τη ζωή που καταλήγει στην αδυναμία να τη ζήσεις, μια παραβολή που παραπέμπει και στις περιπέτειες άλλων εξορίστων της λογοτεχνίας και του σύγχρονου πολιτισμού.
«Υπόθεση αρχείου»
Στο βίαιο, τρυφερό και παθιασμένο μυθιστόρημα «Υπόθεση αρχείου», αντιμετωπίζει τον πόλεμο, μια έμμονη ιδέα του που, ανεξαρτήτως εποχής ή χώρας, σχεδόν δεν μπορεί να αποσχιστεί από την ίδια τη ζωή: έναν πόλεμο οικουμενικό, κόκκινο από αίμα, μαύρο σαν τα αμπάρια των δουλεμπορικών καραβιών, σκοτεινό σαν τη θάλασσα που καταβροχθίζει θησαυρούς και πεπρωμένα, γκρίζο σαν τον καπνό των σωμάτων που κάηκαν στο κρεματόριο της Ριζιέρα ντι Σαν Σάμπα, λευκό σαν τον ασβέστη που σκεπάζει τους λάκκους με τους νεκρούς.
Ούτε λίγο ούτε πολύ για ένα γκροτέσκο Μουσείο Πολέμου που ευαγγελίζεται την ειρήνη, για τις αίθουσες και τα όπλα του, που το καθένα αφηγείται γεγονότα πάθους και παράνοιας· η ιστορία ενός ανθρώπου που θυσιάζει τη ζωή του για να το κατασκευάσει, για να λυτρωθεί μέσα από την αναζήτηση μιας βαθιά κρυμμένης αλήθειας· η ιστορία μιας γυναίκας, της Λουίζας, με κληρονομιά την εξορία των Εβραίων και τη σκλαβιά των μαύρων. Ανασκάπτει την αμείλικτη κόλαση των ενοχών και των αμαρτημάτων μας. Αφηγείται ένα συγκλονιστικό έπος, πλασμένο από τραγωδίες και σιωπές, της αγάπης και της φρίκης-τα δύο τελευταία βιβλία κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
