Με το αρχαίο λιμάνι της Αλεξάνδρειας Αιγύπτου μοιάζει η βυθισμένη πόλη του αρχαίου Ολούντος, της σημερινής Ελούντας στην Κρήτη, όπως αναφέρουν στην αναφορά τους προς το Υπουργείο Πολιτισμού οι ερευνητές της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων μετά την έρευνά τους που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο σε μεγάλο τμήμα του κόλπου της Ελούντας.
Εχουν βρεθεί κτηριακά συγκροτήματα από το κέντρο της αρχαίας πόλης που μέχρι τώρα ήταν γνωστή μόνο από επιγραφές. Αυτά βρίσκονται στους κόλπους Βαθύ και Μελισσός της Κολοκύθας. Από την έρευνα έχουν εντοπιστεί αρχαία λατομεία σε τρία διαφορετικά σημεία της χερσονήσου και το σημαντικότερο λαξευτές δέστρες όπως και η πλατφόρμα φόρτωσης των πλοίων. Ερματα καραβιών, άγκυρες, τυχαίες απορρίψεις, ενδείξεις για ένα βυζαντινό ναυάγιο, καθώς και κατάλοιπα ενός νεώτερου ναυαγίου του 20ου αιώνα επισημάνθηκαν στην τελευταία ανασκαφική περίοδο.
Στην ερευνητική ομάδα μετείχαν εκτός από τους αρχαιολόγους της Εφορίας, ομάδα γεωφυσικών από το Εργαστήριο Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών (ΙΤΕ), εθελοντές δύτες και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων. Πρόκειται για την τρίτη ερευνητική περίοδο πενταετούς προγράμματος των δύο φορέων που άρχισε το 2017 και υποστηρίζεται από τον Δήμο Αγίου Νικολάου.
Προϊστορικά τα πρώτα ίχνη της αρχαίας Ελούντας
Οι σποραδικές σωστικές ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου και ιδιαίτερα στην περιοχή των Αλυκών και του Πόρου, στο σημείο όπου ενώνεται η χερσόνησος της Κολοκύθας με την Κρήτη, δείχνουν, σύμφωνα με τους ερευνητές τη χρήση του χώρου ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Η πόλη άκμασε όμως στα ιστορικά χρόνια μέχρι και την πρώτη βυζαντινή περίοδο, οπότε εγκαταλήφθηκε. Τότε, πιθανότατα να άρχισε η βύθισή της.
Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί και αποτυπωθεί με μεθόδους τηλεπισκόπησης και φωτογραμμετρίας τα βυθισμένα κτηριακά συγκροτήματα στους κόλπους Βαθύ και Μελισσός της Κολοκύθας, τα αρχαία λατομεία, οι λαξευτές δέστρες και η πλατφόρμα φόρτωσης.
Στην περιοχή του Πόρου εντοπίστηκαν και αποτυπώνονται σταδιακά, μετά από επιφανειακούς καθαρισμούς, κατάλοιπα κτηρίων της αρχαίας πόλεως, καθώς και τμήματα της οχύρωσής της, τόσο στις δύο πλευρές του ισθμού, όσο και στον παρακείμενο όρμο στα νοτιοδυτικά του, στου «Χαβά τον Λάκκο», σύμφωνα με το τοπικό τοπωνύμιο.
Οι μαρτυρίες της επιφάνειας του βυθού και της ακτής συμπληρώνονται αντίστοιχα με τη διερεύνηση του υποπυθμένα της περιοχής με μεθόδους γεωφυσικής διασκόπησης (μαγνητική και ηλεκτρική τομογραφία), η οποία δείχνει την ύπαρξη δομών σε βάθος μέχρι -1.5μ. κάτω από τη στάθμη του βυθού.
Όλες οι πληροφορίες εντάσσονται σε ψηφιακή βάση γεωγραφικών δεδομένων (GIS), συμβατή με την αντίστοιχη που αναπτύσσεται στο Γραφείο Κρήτης της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων για το σύνολο του ενάλιου πολιτιστικού αποθέματος του νησιού.
Οι δύο φορείς διενήργησαν στο λιμάνι της Ιεράπετρας τριήμερη αναγνωριστική έρευνα για την κατανόηση των καταλοίπων λιμενικών έργων και φυσικών σχηματισμών που εντοπίζονται στην περιοχή. Οι ίδιοι αναφέρουν ότι «η σύντομη έρευνα, υποστηριζόμενη από τον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο «Ιεράπυτνα», βοήθησε στη συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων για την κατανόηση του χώρου. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τις πληροφορίες της αρχαίας, μεσαιωνικής και νεώτερης γραμματείας που αναφέρονται στο λιμάνι, βοηθούν στην αποσαφήνιση των σχετικών αναφορών σε τρεις λιμενολεκάνες και την ομοιότητα του αρχαίου λιμανιού με αυτό της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Τα στοιχεία θα χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη του σημαντικού αυτού λιμανιού της ρωμαϊκής Κρήτης και τον προγραμματισμό εκτενέστερης υποβρύχιας γεωαρχαιολογικής έρευνας στο μέλλον».
