Ωδινεν όρος και έτεκεν μυν. Μετά από είκοσι χρόνια αγώνων και ατέλειωτων προσπαθειών ανοίγει το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για μαθητές Δημοτικού και Γυμνασίου τις τρεις πρώτες μέρες και από την Παρασκευή (28/2) για το ελληνικό κοινό με έργα ως επί το πλείστον Ελλήνων καλλιτεχνών, λίγα διάσημων ξένων, και τα περισσότερα γνωστά από πρόδρομες εκθέσεις του Μουσείου.
Η κατεύθυνση της οργάνωσης και παρουσίασης ενός τμήματος της μόνιμης συλλογής , 178 έργα από τα 1300, που αποκτήθηκαν με πολύ κόπο και θυσίες όλα αυτά τα χρόνια, είναι πλέον σαφής. Ολες οι αντιπαραθέσεις που προηγήθηκαν και κράτησαν κλειστό το μουσείο ήταν γιατί κάποιοι ήθελαν να δείξουν στο μικρόκοσμο της Αθήνας τα έργα ημών των ιδίων, ενώ όλοι νομίζαμε πως το ΕΜΣΤ θα αποτελούσε ένα μουσείο υπερτοπικό, με έργα διεθνών καλλιτεχνών -ανάμεσά τους και Ελλήνων- που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην κορυφή της σύγχρονης δημιουργίας.
Αν ο στόχος ήταν να ανοίξει επιτέλους το ΕΜΣΤ, «ως ζωτικό κύτταρο σύγχρονου πολιτισμού» στην Αθήνα, τη μοναδική ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που δεν διέθετε ανάλογο μουσείο, όπως ανέφερε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ο στόχος αυτός επετεύχθη. Γι αυτό, είχαν αναρτηθεί παντού με τεράστια γράμματα επιγραφές «ΕΜΣΤ ΑΝΟΙΧΤΟ» για να το πιστέψουν οι επισκέπτες αλλά και οι ίδιοι οι εργαζόμενοι που από 16, έχουν γίνει ήδη 60 και θα γίνουν πολλοί περισσότεροι. Κάποιοι μάλιστα φόρεσαν σήμερα για πρώτη φορά τη στολή, με αποτέλεσμα να μην γνωρίζουν πού οδηγούν οι σκάλες ή πού βρίσκονται οι τουαλέτες στο τεράστιο αυτό κτήριο. Ενα πραγματικά εντυπωσιακό κτήριο με εκπληκτική θέα στην Ακρόπολη, στο Λυκαβηττό, στους Φιλοπάππου αλλά και πέρα. στο βάθος της λεωφ. Συγγρού, στη θάλασσα.
Δυστυχώς δεν τύχαμε μιας συγκροτημένης ξενάγησης, γιατί το μουσείο δεν έχει διευθυντή, να παρουσιάσει με αρχή, μέση και τέλος το σκεπτικό της εγκεκριμένης από το ΥΠΠΟΑ μουσειολογικής έκθεσης που φέρει την υπογραφή της τελευταίας διευθύντριάς του Κατερίνας Κοσκινά. Η έλλειψη αυτή σύντομα θα καλυφθεί. «Το Μουσείο θα αποκτήσει διευθυντή», διαβεβαίωσε η υπουργός. Θα τον ορίσει η ίδια και δεν θα είναι προσωρινός. Θα έχει διετή θητεία. Εν τω μεταξύ θα προκηρυχθεί διεθνής διαγωνισμός για την πλήρωση της θέσης, όπως θα συμβεί και με άλλους εποπτευόμενους οργανισμούς του ΥΠΠΟΑ (Εθνικό Θέατρο, Ελληνικό Φεστιβάλ κ.ο.κ. ), ξεκαθάρισε η κ. Μενδώνη.
Χωρίς οδηγό, ακολουθήσαμε ο καθένας δική του πορεία επίσκεψης, καθώς μας εξήγησαν ότι μπορεί κάθε επισκέπτης να περιηγείται το Μουσείο από όποιο χώρο θέλει, σαν να μην υπάρχει ραχοκοκκαλιά σε αυτό το μουσείο. Στον κατάλογο ωστόσο διαβάσαμε ότι η έκθεση διαρθρώνεται σε τρεις βασικοί άξονες:
-Αναφορές μνήμης –Διεκδικήσεις-Πολιτικές αφηγήσεις, όπου παρουσιάζονται οι Ελληνες της διασποράς και εκείνοι που έμειναν στην Ελλάδα και τοποθετήθηκαν ανοιχτά ή έμμεσα απέναντι στη δικτατορία και στις διεθνείς πολιτικοκοινωνικές αλλαγές. Είναι τα λεγόμενα χρόνια της αμφισβήτησης με τους καλλιτέχνες να δοκιμάζονται σε σύγχρονους τρόπους έκφρασης.
-Ορια και Διελεύσεις. Τα έργα εδώ πραγματεύονται πληθυσμιακές μετατοπίσεις, τα γεωγραφικά και κοινωνικοπολιτικά όρια
-Ετεροτοπίες-Μυθολογίες του οικείου-Νέες προοπτικές. Εργα για την έννοια του τόπου, του πραγματικού, του εσωτερικού, του εννοιολογικού, αλλά και γα τον μύθο, το χρόνο, την προσωπική και συλλογική μνήμη.
Μπαίνοντας στο μουσείο βλέπεις πάνω από τις γυάλινες πόρτες εισόδου το γνωστό σιδερένιο πλέγμα, που έφτιαξε ο Νίκος Αλεξίου για την πλαϊνή όψη του ξενοδοχείου Gate με τον τίτλο «Πέπλο της Αμαλίας».
Μπροστά σου στο φουαγιέ προβάλλεται μία από τις εύγλωτες ψηφιακές αφηγήσεις δύο καλλιτεχνών που ζουν και εργάζονται στη Σεούλ, του Αμερικανού λογοτέχνη Μαρκ Βοζ και της Κορεάτισσας εικαστικού Γιανγκ-χε-Τσανγκ, που λέει:
ΡΩΤΗΣΕ ΕΝΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΑΝ Η ΤΕΧΝΗ ΑΞΙΖΕΙ ΚΑΤΙ,
ΘΑ ΣΟΥ ΔΩΣΕΙ ΜΙΑ ΚΑΡΠΑΖΙΑ ΑΠΛΩΣ ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΕΠΕΙΔΗ ΡΩΤΗΣΕΣ
Ανεβαίνοντας τις κυλιόμενες σκάλες βλέπεις αμήχανα τοποθετημένες σε ένα μεγάλο περβάζι της εξωτερικής τζαμαρίας του κτηρίου επί της λεωφ. Συγγρού μια σειρά από μικρά σιδερένια γλυπτά (312 είναι στο σύνολο) του Μαρκ Χατζηπατέρα που θυμίζουν ανθρώπινες φιγούρες, ζώα, φυτά, κτήρια και παραπέμπουν στον βιομηχανικό πολιτισμό, το μίνιμαλ και την αρτε πόβερα. Στον επάνω όροφο στην ίδια θέση κοντά στην τζαμαρία έχουν τοποθετηθεί τα τεράστια γλυπτά που είχε εμπιστευθεί στην ιδρύτρια του Μουσείου Αννα Καφέτση η γλύπτρια Χρύσα.
Από τα πιό δυναμικά έργα του μουσείου είναι το «Καράβι της ζωής μου», ένα ξύλινο καράβι σε φυσικό μέγεθος του σοβιετικού εννοιολογικού καλλιτέχνη Ιλια Καμπακόφ που αν και αποτελεί την αυτοβιογραφία του, από τη γέννησή του, την παιδική του ηλικία , την εκδίωξή του από τους ναζί και τη φυγή του στη Δύση μέσα από προσωπικά του αντικείμενα, φωτογραφίες και κείμενα που βρίσκονται σε ανοικτά ξύλινα κουτιά, δείχνει σ΄ εμας την περιπέτεια της μετανάστευσης που βλέπουμε να εκτυλίσσεται στη χώρα μας. Ρουχισμός και προσωπικά είδη σε κιβώτια, ενώ πλάι υπάρχει ένα γραφειάκι για την καταγραφή των ανθρώπινων ψυχών που ζουν αυτό το δράμα. Το έργο αυτό στη θέση που έχει τοποθετηθεί μοιάζει να ασφυκτιά μέσα σε μια πράσινη χοντροκομμένη ξύλινη περίφραξη.
Τα δύο πρώτα επίπεδα του κτηρίου διαπερνά το έργο ENTER, μια κάθετη γραμμή από νέον, που σχεδίασε ο Στήβεν Αντωνάκος για τα γραφεία του ΕΜΣΤ όταν φιλοξενείτο στο Ωδείο Αθηνών. Το έργο αυτό προβάλλει τη νύχτα ως φάρος της σύγχρονης τέχνης ενός σπουδαίου καλλιτέχνη της διασποράς.
Υποβλητικό το γνωστό έργο Fix it της Μόνας Χατούμ (μια εγκατάσταση που δημιουργήθηκε insitou για την έκθεση Διαπολιτισμοί, 2004). Eντάσσονται σ΄αυτό σκουριασμένα εργοστασιακά εξαρτήματα, καζάνια, ράφια, ντουλάπια που περισυνέλλεξε η διάσημη καλλιτέχνιδα από το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο του ΦΙΞ και μεταφέρει ως ζώσα μνήμη. Δυναμικό και το έργο του Γιάννη Κουνέλλη που έγινε για το ΕΜΣΤ με ένα πλήθος γερμένων στο έδαφος σιδεροδοκών σε σχήμα σταυρού που περικλείουν ένα τραπέζι με σάκκους από κάρβουνο. Εδώ έχουμε μια άλλη Αγία Τράπεζα, ένα θυσιαστήριο και γύρω μαύρους σιδερένιους σταυρούς.
Πάντα γοητευτικό, αν και πολύ γνωστό, το έργο με τα δωμάτια-καθρέπτες του Λουκά Σαμαρά. Εντυπωσιακά και τα «Ιστία» της Μπίας Ντάβου που απλώνονται στο χώρο δίνοντας την αίσθηση της περιπέτειας, του ταξιδιού και του νόστου.
Το ΕΜΣΤ ανοίγει μάλλον επιφυλακτικά. Το μόνο σίγουρο είναι ό,τι έχει να δώσει πολλά στο μέλλον.
