Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά
Δύο πολιτικά κείμενα, τα οποία επικαιροποιούνται, αν και είναι γραμμένα, κατά την περίοδο της συγκρότησης και της δράσης του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ), επανεκδόθηκαν από τις εκδόσεις «Στοχαστής».
Αναφερόμαστε στην προγραμματική διακήρυξη «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» του Δημήτρη Γληνού (1882-1943) και «Ο λόγος στη Λαμία» του Άρη Βελουχιώτη (1905-1945). Η παρατεταμένη πολιτική, οικονομική, κοινωνική και ηθική κρίση, τα καθιστά αναγνώσματα προς εθνική, ατομική και συλλογική αυτογνωσία, καθώς αν εξαιρέσεις τα παρελθόντα και τα παρόντα συμφραζόμενα, ο πυρήνας τους παραμένει αναλλοίωτος μέσα στον χρόνο.
Τα συμπεράσματά τους συγχρονίζονται και συντονίζονται με το σήμερα, γιατί οι χρόνιες πληγές στο σώμα του ελληνικού έθνους δεν έχουν εισέτι επουλωθεί: ο ετεροκαθορισμός, ο μεταπρατισμός και η εθελοδουλεία. Οι δύο ηγέτες, ο δάσκαλος και ο καπετάνιος, έρχονται σε κατά μέτωπο σύγκρουση με το κυρίαρχο μεταπρατικό πνεύμα, επιχειρώντας να αρθρώσουν ένα λόγο περί εθνικής αυτοτέλειας και αυτονομίας χωρίς τα δεκανίκια του ξένου παράγοντα. Ο κοινός προσανατολισμός τους κυριαρχείται από πατριωτικό, δημοκρατικό, κοινωνικό και ουμανιστικό τόνο.
Ο εκδότης του «Στοχαστή» Λουκάς Αξελός σημειώνει στον πρόλογο του βιβλίου: «Αν και πρόκειται για δύο κείμενα σαφώς διαφορετικής τάξης προγραμματική διακήρυξη ενός πανεθνικού-παλλαϊκού μετώπου το πρώτο, ομιλία στους πολίτες της Λαμίας το δεύτερο […]. Το πρώτο αποτελεί τον ελπιδοφόρο πρόλογο στο μεγάλο βιβλίο του αγώνα, ενώ το δεύτερο τον δραματικό επίλογό του, εν τούτοις η κοινότητα εθνικής, κοινωνικής, ιστορικής και πολιτισμικής οπτικής είναι τόσον εμφανής και ηθικοπολιτικά συγκλίνουσα, που βάσιμα […] επιβεβαιώνουν την εκτίμηση ότι η ηγεσία του εθνικού απελευθερωτικού κινήματος υπεράσπιζε σθεναρά τους ίδιους αξιακούς τόπους».
Tο «Τι είναι και το θέλει το ΕΑΜ» του Δημήτρη Γληνού πρωτοκυκλοφόρησε υπό γερμανική κατοχή, το Σεπτέμβριο του 1942, έναν χρόνο μετά την ίδρυση του ΕΑΜ. «Ο λόγος στη Λαμία» του Άρη Βελουχιώτη εκφωνήθηκε από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου Βούλγαρη, στις 22 Οκτωβρίου 1944. Αποτυπώθηκε από τον δημοσιογράφο Ορφέα Οικονομίδη και φωτογραφικά από τον Σπύρο Μελετζή.
Κεντρικός και κοινός πυλώνας του Γληνού και του Άρη είναι η αναφορά στη συνέχεια του ελληνικού έθνους. Με αναφορές στην μάχη του Μαραθώνα και στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, βρίσκουν ξανά τον αρχαίο ηρωϊσμό στην Επανάσταση του ’21, ενώ κεντρικό πρόσωπο, και κατά κάποιο συνδετικός κρίκος και πόλος της διαχρονικότητας του ελληνισμού, είναι ο Ρήγας Φεραίος. Ο Φεραίος θα επανέλθει ως ο εμπνευστής πολιτικών προταγμάτων, οπότε και θα δώσει τ’ όνομά του -μέσα στη χούντα- στην οργάνωση νεολαίας του ΚΚΕ εσωτερικού, ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος (Πανελλήνια Αντιδικτατορική Οργάνωση Σπουδαστών ‘‘Ρήγας Φεραίος’’).
Ο ξένος παράγοντας δεν θα μπορούσε να μην σηματοδοτήσει το σκεπτικό των δύο μορφών της Αντίστασης, αφού η Ελλάδα βρίσκεται υπό τριπλή κατοχή, γερμανική, ιταλική, βουλγαρική. Το σχόλιο του Άρη όμως στρέφεται προς τους ένδον εχθρούς, ομοεθνείς κατά τα άλλα: «Αυτοί που πούλησαν τις γυναίκες και τις αδελφές στον κατακτητή για να κάνουν νταραβέρια μαζί του και μας σκλάβωσαν διπλά, αυτοί πάνε να μας πείσουν ότι είναι οι κέρβεροι της τιμής και της ηθικής: Μ’ αυτά τα μέσα προσπαθούν να εξαπατήσουν το λαό για να συνεχίσουν το ξεζούμισμα και την εκμετάλλευσή του».
Η ανάγνωση των δύο κειμένων, πιστά στην λογική της εθνικής και κοινωνικής αυτοδιάθεσης, -σύμφωνα με τον Λουκά Αξελό-αποτελούν μνημεία απόρριψης κάθε ξένης επέμβασης και επιτροπείας, εθνικής ανεξαρτησίας, αγάπης και υπεράσπισης της πατρίδας.
Κι ακόμη εκ των ουκ άνευ χαρακτηρίζονται από ανεξιθρησκία, δημοκρατικό πολιτειακό προσανατολισμό, κοινωνική ευαισθησία και πρόνοια, ανάγκη σύνδεσης της ηθικής με την πολιτική, ουμανισμό και υπεράσπιση των πολιτισμικών αξιών μιας τρισχιλιετούς ιστορίας, προσήλωση στα ατομικά δικαιώματα, υπεράσπιση των δημοκρατικών αξιών και αρχών από την σκοπιά των δυνάμεων της κοινωνικής χειραφέτησης.
Ο Δημήτρης Γληνός και ο Άρης Βελουχιώτης πέθαναν μέσα στη δράση του Αγώνα και δεν πρόλαβαν να δουν τα οράματά τους να συντρίβονται από εχθρούς και «συντρόφους».
