ΝΕΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ
Μνήμη και σεξουαλικότητα στην ημι-αυτοβιογραφική ταινία του Αλμοδόβαρ
Του Νίνου Φένεκ Μικελίδη
**** ½ – Πόνος και δόξα
Dolor y gloria. Ισπανία, 2019. Σκηνοθεσία-σενάριο: Πέδρο Αλμοδόβαρ. Ηθοποιοί: Αντόνιο Μπαντέρας, Πενέλοπε Κρουζ, Νόρα Νάβας, Άσιερ Ετξεάντιαρ, Λεονάρντο Σπαράλια. 113΄
Με την αυτοβιογραφική (κάπως αραιά καλυμμένη), βραβευμένη στις Κάνες, ταινία του, «Πόνος και φήμη» του Πέδρο Αλμοδόβαρ, δεν μπορείς παρά να θυμηθείς το αριστουργηματικό «Οκτώμιση» του Φελίνι, όπου ο Μαστρογιάνι, στο ρόλο ενός, με μπλοκ έμπνευσης, σκηνοθέτη αναπολούσε τη μέχρι τότε ζωή του. Στην ταινία του Ισπανού δημιουργού και τακτικού συνεργάτη των Κανών (βραβευμένου με το βραβείο σκηνοθεσίας για την ταινία του «Όλα για τη μητέρα μου»), ο ήρωάς του, ο Σαλβαδόρ (Αντόνιο Μπαντέρας), ένας 60άρης σκηνοθέτης, όταν τον συναντούμε, βρίσκεται σε δημιουργικό και υπαρξιακό αδιέξοδο.
Ήδη, από τα πρώτα πλάνα, με την εικόνα του Σαλβαδόρ βυθισμένου στο νερό μιας πισίνας, ο σκηνοθέτης δίνει συμβολικά τη ψυχολογική κατάσταση του ήρωά του. Στη συνέχεια, η τωρινή του αυτή κατάσταση παρεμβάλλεται με σκηνές φλας-μπακ από το παρελθόν του, που μας αποκαλύπτουν τα βασικά θέματα που συναντάμε στο κινηματογραφικό έργο του Αλμοδόβαρ: η επίδραση της μητέρας (με μια πολύ καλή Πενέλοπε Κρουζ, να θυμίζει κάπως τη Σοφία Λόρεν), το καθολικό σχολείο (στη σκηνή όπου ο νεαρός Σαλβαδόρ λιποθυμά βλέποντας το γυμνό χτίστη/ζωγράφο που τους βοηθά στο σπίτι τους, στο νου έρχεται η παλιότερη ταινία του «Κακή εκπαίδευση») και την αφύπνιση της σεξουαλικότητας.
Ενδιάμεσα παρακολουθούμε τον Σαλβαδόρ να αποφασίζει να ξανασυναντήσει τον Αλμπέρτο, ένα παλιό ηθοποιό του, με τον οποίο είχε τσακωθεί εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια, ζητώντας του να εμφανιστεί μαζί του στην προβολή της παλιάς τους ταινίας, που κόπια της έχει τώρα αποκατασταθεί και θα προβληθεί στην Ταινιοθήκη. Συνάντηση που οδηγεί τον Σαλβαδόρ να δοκιμάσει για πρώτη φορά την ηρωίνη που του προσφέρει ο Αλμπέρτο και που για ένα διάστημα τον βοηθάει να ξεπεράσει τα ψυχολογικά και σωματικά του προβλήματα.
Σκηνές δοσμένες με ένα εξαιρετικό στιλιζάρισμα, με τις καλύτερες σκηνές να αποδεικνύονται εκείνες των φλας-μπακ στο παρελθόν, ιδιαίτερα εκείνες με τον μικρό Σαλβαδόρ και τη μητέρα του να φτάνουν σ’ ένα χωριό για να εγκατασταθούν σε μια «σπηλιά» που σταδιακά μετατρέπουν σε υποφερτό σπίτι. Ανάμεσα στις καλύτερες σκηνές του, και μια που έχει σχέση με τον σημερινό Σαλβαδόρ, όταν, μετά από τη θεατρική παράσταση ενός αυτοβιογραφικού μονολόγου που είχε ο ίδιος γράψει και που παραδίνει στον Αλμπέρτο για να ερμηνεύσει, εμφανίζεται ξαφνικά από την Αργεντινή ο Φρεδερίκο, ο πρώτος και μεγάλος έρωτας του Σαλβαδόρ, με τους δυο τώρα μεσήλικες άντρες να αναπολούν (και να εξομολογούνται) στιγμές από την προηγούμενη ζωή τους.
Τη φορά αυτή, εκτός από τον έρωτα, τη σεξουαλικότητα και τη μνήμη, ο Αλμοδόβαρ στρέφεται και στο θέμα του θανάτου, που προσθέτει στην ταινία του κι ένα τόνο θλίψης. Και, σε αντίθεση με τις πιο πολλές από τις προηγούμενες ταινίες του, όπου εκείνο που ενδιέφερε περισσότερο τον σκηνοθέτη ήταν ο εντυπωσιασμός μέσα από μια πλούσια σε εικαστικά εφέ σκηνοθεσία, τη φορά αυτή επιλέγει μια πιο άμεση, και πιο απλή, σκηνοθετική προσέγγιση, όπου, βέβαια, τα πλάνα είναι στημένα με ξεχωριστή φροντίδα, ομορφιά και ζεστασιά (χάρη και στη φωτογραφία του τακτικού του συνεργάτη Χοζέ Λουίς Αλκάνε). Αποτέλεσμα: μια ταινία που σε συγκινεί και σε κρατάει από το πρώτο ως το τελευταίο λεπτό της, με τον Μπαντέρας (βραβείο ερμηνείας στις Κάνες) να δίνει μια από τις καλύτερες ερμηνείες του.
*** Το σενάριο που άναψε φωτιές
Tel Aviv on Fire. Λουβεμβούργο/Βέλγιο/Ισραήλ/Γαλλία, 2018. Σκηνοθεσία: Σαμέχ Ζοάμπι. Σενάριο: Νταν Κλάινμαν, Σαμέχ Ζοάμπι. Ηθοποιοί: Καϊς Νασίφ, Λούμπνα Αζαμπάλ, Γιάνιβ Μπίτον, Μαϊζα Αμπντ Ελχάντι. 100΄
Μια επιτυχημένη σαπουνόπερα, αγαπητή τόσο στο κοινό (Ισραηλινούς και Παλαιστίνους) και από τις δυο πλευρές της Δυτικής Όχθης, και η οποία εκτυλίσσεται το 1967, περίοδο δηλαδή του πολέμου των Έξι Ημερών, χρησιμοποιεί ο Παλαιστίνιος σκηνοθέτης Σαμέχ Ζοάμπι στην τρίτη του αυτή ταινία για να παρουσιάσει, με χιουμοριστικό τρόπο (στο νου αναπόφευκτα έρχεται ο Ελία Σουλεϊμάν και οι δικές του ταινίες), τα πολιτικά και άλλα προβλήματα στο σημερινό Ισραήλ.
Πρωταγωνιστής ο Σαλάμ, ένας Παλαιστίνιος που ζει στο σημερινό Ισραήλ, και ο οποίος εργάζεται ως βοηθός παραγωγής στη σαπουνόπερα “Tel Aviv On Fire” – «Το Τελ Αβίβ φλέγεται» (δουλειά που έχει βρει χάρη στον παραγωγό της σειράς θείο του). Κάποια στιγμή, από μια τυχαία παρέμβαση, ο Σαλάμ προβιβάζεται σε σεναριογράφο της σειράς, γεγονός που θα ενθουσιάσει την αγαπημένη του – στην ταινία, αξίζει ν’ αναφέρω, δεν λείπει και το ρομαντικό στοιχείο.
Στοιχείο που υπάρχει και στη σαπουνόπερα, μέσα από μια Παλαιστίνια, «femme fatale», που προσπαθεί να παρασύρει έναν Ισραηλινό αξιωματικό, φέρνοντας στο νου ταινίες του Χίτσκοκ. Τα μπερδέματα είναι ακόμη μεγαλύτερα όταν, στην πραγματική ζωή, όταν στην πλοκή μπλέκεται και ένας Ισραηλινός αξιωματικός, υπεύθυνος στο φυλάκιο από το οποίο περνά καθημερινά ο Σαλάμ, και ο οποίος αρχίζει να επεμβαίνει στην εξέλιξη της πλοκής (με εξαιρετικά αποτελέσματα που ανεβάζουν την επιτυχία του σίριαλ).
Ο Ζοάμπι χρησιμοποιεί όλα τα στοιχεία και τα είδη της κωμωδίας, ιδιαίτερα τα φαρσικά, μαζί και τα πολλά κλισέ, που καταφέρνει, τις περισσότερες φορές να ανανεώσει, για να τονίσει τον παραλογισμό που επικρατεί στην καθημερινή ζωή των προσώπων του, ενώ μέσα από την ίδια τη σαπουνόπερα, να φτιάξει ένα μικρόκοσμο των δυο διαφορετικών κοινωνιών, με τους «ήρωές» του να προσπαθούν απεγνωσμένα να αποφύγουν την οποιαδήποτε παρεξήγηση από την «άλλη» πλευρά, με τη χρήση επικίνδυνων λέξεων.
Επιλέγοντας, ταυτόχρονα, μέσα από τον τρόπο αφήγησης (ζωηρά, «ψεύτικα» χρώματα στα αποσπάσματα από τη σαπουνόπερα, απλό, ρεαλιστικό τρόπο στις σκηνές από την καθημερινή ζωή του Σαλάμ), να τονίσει το διαχωρισμό ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία, στοιχεία όπως που δεν μπορούν να αποφευχθούν στη «διπλή» ζωή των πρωταγωνιστών του.
ΕΠΑΝΕΚΔΟΣΕΙΣ
*** ½ Η επιστροφή του Μαξίμ
Vozvashchenie Maksima. Σοβιετική Ένωση. 1937. Σκηνοθεσία: Γκριγκόρι Κοζίτσεβ, Λεονίντ Τράουμπεργκ. Σενάριο: Γκριγκόρι Κοζίντσεβ, Λεβ Σλάβιν. Ηθοποιοί: Μπόρις Τσίρκοβ, Βαλεντίνα Κιμπαρντίνα, Ανατόλι Κουζέντσοβ. 105΄
Στο δεύτερο μέρος της τριλογίας του Μαξίμ, οι Κοζίντσεβ και Τράουμπεργκ μετατρέπουν τον απολιτικοποιημένο Μαξίμ του πρώτου μέρους («Η νιότη του Μαξίμ») σε ένα πολιτικοποιημένο Μπολσεβίκο (βρισκόμαστε πια στο 1914), που ξεσηκώνεται ενάντια στο τσαρικό καθεστώς, οργανώνει απεργίες ενάντια στην παραγωγή πολεμικού υλικού και παίρνει μέρος στην εξέγερση των εργατών ενάντια στο καταπιεστικό καθεστώς.
Ακολουθώντας την ίδια γραμμή με την πρώτη ταινία, οι δυο σκηνοθέτες φτιάχνουν μια ταινία η οποία, παρά τα στοιχεία του σοσιαλιστικού ρεαλισμού που εξακολουθεί να χρησιμοποιεί, καταφέρνουν να προσθέσουν τα προσωπικά εκείνα στοιχεία (χιούμορ και κάποιες καινοτομίες στην όλη κινηματογραφική προσέγγιση), που κάνουν την ταινία τους πιο ανθρώπινη, με αποτέλεσμα, ακόμη και σήμερα, να κατορθώνει να συγκινεί το θεατή.
