Της Μαρίνας Κουρμπέλα (marinakourbela@gmail.com)
Η καθιέρωση προαιρετικού οικολογικού σήματος στους τομείς της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας σε επίπεδο E.Ε. θεωρείται από αρμοδίους πιθανή εξέλιξη και πολύ σημαντική, διότι θα παρέχεται στους καταναλωτές η δυνατότητα να προβαίνουν σε τεκμηριωμένες επιλογές.
Η σημασία των οικολογικών σημάτων για τα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας αυξήθηκε σταδιακά κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Ο όγκος των προϊόντων με οικολογική σήμανση είναι σήμερα σημαντικός, αλλά παραμένει επικεντρωμένος σε ορισμένες αγορές και προϊόντα της Ε.Ε. Κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, η Ε.Ε. θέσπισε σειρά κανονισμών και ανέλαβε πρωτοβουλίες για την προώθηση της προστασίας των καταναλωτών και τη ρύθμιση της παροχής περιβαλλοντικών πληροφοριών.
Σήμερα τα οικολογικά σήματα στον τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας εξυπηρετούν πολλαπλούς σκοπούς: παρέχουν διασφάλιση στους εμπόρους λιανικής πώλησης όσον αφορά τη βιωσιμότητα των προϊόντων που διαθέτουν στην αγορά. Οι έμποροι με τη σειρά τους χρησιμοποιούν αυτή τη διασφάλιση για να αναδείξουν τις πτυχές της βιωσιμότητας στις εκστρατείες ενημέρωσης των καταναλωτών που διεξάγουν και για να προστατεύσουν το σήμα τους.
Επίσης, ενημερώνουν τους καταναλωτές σχετικά με τις επιδόσεις βιωσιμότητας των προϊόντων. Τα οικολογικά σήματα καθιστούν επίσης δυνατή τη διαφοροποίηση των προϊόντων στην αγορά και μπορεί να βοηθήσουν τους καταναλωτές στις επιλογές τους.
Γίνεται πολύς λόγος για το ρόλο των καταναλωτών και συχνά η ζήτηση για οικολογικά σήματα λαμβάνεται ως δεδομένο. Ωστόσο, ο κρίσιμος κρίκος εντοπίζεται μεταξύ του προμηθευτή και του εμπόρου λιανικής. Τα οικολογικά σήματα μπορεί να συμβάλουν στην αποφυγή του περαιτέρω πολλαπλασιασμού των πιστοποιήσεων ή των αυτοδηλώσεων από εμπόρους λιανικής.
Στο προσφάτως εκδοθέν σχέδιο δράσης της Ε.Ε. για την κυκλική οικονομία υπογραμμίζεται για ακόμη μία φορά ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να παρέχεται στους καταναλωτές η δυνατότητα να προβαίνουν σε τεκμηριωμένες επιλογές. Το προαιρετικό οικολογικό σήμα της Ε.Ε. επανεξετάζεται στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας.
Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) έχει θεσπίσει διεθνώς αναγνωρισμένες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την οικολογική σήμανση των αλιευμάτων και των προϊόντων υδατοκαλλιέργειας, ενώ η Ε.Ε. συνέβαλε ενεργά στην εκπόνησή τους.
Η αγορά για τα οικολογικά σήματα στα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας
Η Ε.Ε. αποτελεί επί του παρόντος τη μεγαλύτερη αγορά για τα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας με οικολογική σήμανση. Ωστόσο, η διείσδυση των προϊόντων που φέρουν οικολογική σήμανση στην αγορά παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις μεταξύ των κρατών-μελών και αφορά κυρίως τα κατεψυγμένα ή μεταποιημένα προϊόντα. Οι κύριοι καταναλωτές προϊόντων της θάλασσας (κατά κεφαλήν κατανάλωση) δεν συμπίπτουν με τους κύριους αγοραστές προϊόντων με οικολογική σήμανση.
Ο αριθμός των οικολογικών σημάτων παραμένει σχετικά περιορισμένος σε σύγκριση με άλλα εργαλεία πληροφόρησης των καταναλωτών. Η αύξηση του μεριδίου αγοράς δεν αφορά παρά μικρό αριθμό συστημάτων σήμανσης. Τα προϊόντα με οικολογική σήμανση έχουν κατακτήσει σημαντική θέση σε ορισμένα κράτη-μέλη, όπως η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο (το MSC δηλώνει μερίδιο αγοράς άνω του 35% στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στη Δανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις Κάτω Χώρες και στη Σουηδία).
Aντίθετα, σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία όπου οι καταναλωτές αγοράζουν κυρίως φρέσκα προϊόντα, τα οικολογικά σήματα και οι πιστοποιήσεις έχουν περιθωριακό ρόλο [το μερίδιο αγοράς που δηλώνει το Συμβούλιο Επιστασίας των Θαλασσών (Marine Stewardship Council – MSC) είναι κάτω του 1%].
Τα κυριότερα ιδιωτικά οικολογικά σήματα
Τα κυριότερα ιδιωτικά οικολογικά σήματα είναι σήμερα τα εξής: το σήμα του Marine Stewardship Council (MSC), το οποίο για το 2014 δήλωσε την πιστοποίηση 8,8 εκατ. τόνων ιχθύων ελεύθερης αλιείας (δηλ. 10 % επί των συνολικών εκφορτώσεων), το σήμα της Friend of the Sea (FoS), που, σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία του FAO, πιστοποίησε περίπου 10 εκατ. τόνους προϊόντων το 2011, τα πρότυπα υδατοκαλλιέργειας της GLOBALG.A.P., που, βάσει των στοιχείων, πιστοποίησε πάνω από 2 εκατ. τόνους προϊόντων το 2013, και το σήμα του Aquaculture Stewardship Council (ASC) που δήλωσε την πιστοποίηση 400 000 και πλέον τόνων προϊόντων το 2014. Προσφάτως, παραγωγοί από κράτη μέλη της ΕΕ άρχισαν να εφαρμόζουν τη διαδικασία πιστοποίησης για τα προϊόντα τους, κυρίως στην αλιεία, σηματοδοτώντας μια νέα τάση στην αγορά, δεδομένου ότι τα περισσότερα προϊόντα με οικολογική σήμανση που πωλούνταν στην Ε.Ε. έως σήμερα ήταν εισαγόμενα.
Τα συστήματα αυτά εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες ομάδες ειδών. Ενώ το σήμα MSC καλύπτει κυρίως τα λευκόσαρκα ψάρια (πιστοποιώντας το 45% επί των συνολικών αλιευμάτων λευκόσαρκων ψαριών) και τα μικρά πελαγικά είδη, το FoS επικεντρώνεται στην αλιεία που τροφοδοτεί τη βιομηχανία ιχθυαλεύρων, αλλά καλύπτει επίσης τον τόνο, τις γαρίδες, τα μύδια και το σολομό. Στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας, το σήμα GLOBALG.A.P καλύπτει κυρίως τον πανγκάσιο, την τιλάπια, το σολομό και τις γαρίδες ενώ το ASC έκανε την εμφάνισή του στα ίδια είδη, καθώς και στα δίθυρα μαλάκια και τις πέστροφες. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα εν λόγω συστήματα αρχίζουν να συνεργάζονται για την ανάπτυξη κοινών κριτηρίων και διαδικασιών αμοιβαίας αναγνώρισης.
Τα τελευταία χρόνια ορισμένες χώρες προέβησαν στην καθιέρωση οικολογικών σημάτων για τα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας. Έως σήμερα δεν έχει εμφανιστεί κανένα δημόσιο σύστημα μεγάλης κλίμακας ως εναλλακτική λύση αντί της ιδιωτικής πιστοποίησης.
Στην Ε.Ε., η Γαλλία εισήγαγε στο τέλος του 2014 δημόσιο οικολογικό σήμα για τα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας. Ωστόσο, είναι ακόμη πολύ νωρίς για προβλέψεις σχετικά με τη δυνητική αγορά του.
Τα οικολογικά σήματα
Τα οικολογικά σήματα είναι μια μορφή προαιρετικής πληροφόρησης των καταναλωτών. Σύμφωνα με τον ορισμό του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), τα οικολογικά σήματα παρέχουν σε ένα προϊόν το δικαίωμα να φέρει λογότυπο ή δήλωση που πιστοποιεί τη συμμόρφωση της παραγωγής του με τα πρότυπα διατήρησης και βιωσιμότητας. Η διαδικασία της πιστοποίησης διενεργείται από τρίτους ώστε να εξασφαλίζεται η βεβαιότητα ότι η διαδικασία παραγωγής συμμορφώνεται με συγκεκριμένες απαιτήσεις. Για να εξασφαλιστεί ότι τα προϊόντα με οικολογική σήμανση τα οποία διατίθενται στην αγορά προέρχονται από πιστοποιημένες πηγές, θα θεσπιστούν μέτρα για τη διασφάλιση της ιχνηλασιμότητας τόσο των προϊόντων όσο και της πιστοποίησής τους.
Η οικολογική σήμανση στον τομέα της αλιείας χρονολογείται από τη δεκαετία του 1990. Ενώ η βιολογική υδατοκαλλιέργεια ρυθμίζεται στην Ε.Ε. 5 από το 2010, οι πιστοποιήσεις για τη βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια πρωτοεμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς. Η οικολογική σήμανση στους δύο αυτούς τομείς έχει διαφορετικό χαρακτήρα και συνδέεται με διαφορετικές πτυχές της βιωσιμότητας.
