Του Γιάννη Παγουλάτου
Στις προθήκες του Ασμόλειου μουσείου της Οξφόρδης, οι επισκέπτες μπορούν να δουν το τμήμα μιας αρκετά αινιγματικής τοιχογραφίας, η οποία χρονολογείται από την Μυκηναϊκή περίοδο (περίπου 1450-1400 π.Χ.).
Το έκθεμα αυτό προέρχεται από την Κνωσό και είναι ένα από τα πολλά ευρήματα που έφερε στην επιφάνεια ο Βρετανός αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς, κατά τις ανασκαφές του στην Κρήτη. Η τοιχογραφία είναι κατακερματισμένη αλλά φαίνεται ότι απεικόνιζε μια σειρά μαύρων πολεμιστών, με επικεφαλής έναν Μυκηναίο αξιωματικό. Από πού είχαν έρθει αυτοί οι μυστηριώδεις Αφρικανοί στρατιώτες και για ποιον λόγο βρέθηκαν στη μυκηναϊκή Κρήτη; Ποια είναι η ιστορία των μαύρων πολεμιστών της Κνωσού;
Ας ξεκινήσουμε όμως από τα βασικά. Οι πολεμιστές που εικονίζονται στην τοιχογραφία ανήκουν σίγουρα σε κάποιο σώμα ελαφρού πεζικού. Ο καθένας τους είναι εξοπλισμένος με δύο ακόντια, χωρίς να κρατά ασπίδα ή να φέρει σπαθί στη μέση. Από την εξάρτυσή τους απουσιάζουν κράνη, θώρακες, περικνημίδες, καθώς και οποιουδήποτε άλλου είδους πανοπλία, ενώ είναι γυμνοί από τη μέση και πάνω. Ο επικεφαλής των εικονιζόμενων μορφών έχει εκείνο το κοκκινωπό χρώμα που χρησιμοποιείται συχνά στη μυκηναϊκή τέχνη για να αποδώσει κάποιες σκούρες αποχρώσεις του λευκού δέρματος. Αντίθετα, οι υπόλοιποι άνδρες είναι ξεκάθαρα μαύροι και συνεπώς πρόκειται για άτομα αφρικανικής καταγωγής. Ποια ήταν η αρχική πατρίδα τους πριν έρθουν στην Κρήτη;
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι ο πιθανότερος τόπος καταγωγής των μαύρων πολεμιστών της Κνωσού είναι η Νουβία, περιοχή που σήμερα αντιστοιχεί στη νότια Αίγυπτο και το βόρειο Σουδάν. Βασικό έρεισμα για τη διαπίστωση αυτή, είναι το ότι οι μορφές που απεικονίζονται στην τοιχογραφία φέρουν από δύο φτερά στο κεφάλι τους. Η συγκεκριμένη πρακτική ήταν πολύ διαδεδομένη στις φυλές της Νουβίας, κάτι το οποίο επιβεβαιώνεται και από αρχαίες αιγυπτιακές τοιχογραφίες.
Για ποιο λόγο όμως Νούβιοι στρατιώτες να υπηρετούν τον Έλληνα ηγεμόνα της Κρήτης; Σίγουρα όχι επειδή ήταν υπήκοοί του, μιας και οι Μυκηναίοι δεν επεξέτειναν ποτέ την κυριαρχία τους σε αφρικανικά εδάφη. Από την άλλη μεριά, οι Νούβιοι φημίζονταν για την εντυπωσιακή σωματική τους διάπλαση και τη μαχητική τους ικανότητα. Η τρομερή φήμη που είχαν ως πολεμιστές, τους καθιστούσε περιζήτητους μισθοφόρους στα αρχαία βασίλεια της ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα στην Αίγυπτο. Είναι γνωστό ότι οι Φαραώ προσλάμβαναν σε μόνιμη βάση χιλιάδες Νούβιους, τους οποίους χρησιμοποιούσαν ως επίλεκτο ελαφρύ πεζικό. Για το πώς όμως βρέθηκαν στην Κρήτη μπορεί να διατυπωθούν δύο πιθανές υποθέσεις.
Σύμφωνα με την πρώτη, κάποιοι Νούβιοι πολεμιστές αναζήτησαν καινούργιους «εργοδότες», όντας δυσαρεστημένοι από τις συνθήκες υπό τις οποίες υπηρετούσαν τους Φαραώ. Αφού περιπλανήθηκαν αρκετά, κατέληξαν στην Κρήτη, η οποία δεν απέχει και πολύ από την Αίγυπτο. Εκεί βρήκαν ένα ακμαίο και πλούσιο κράτος, που μπορούσε να εξασφαλίσει μια καλή αμοιβή για τους μισθοφόρους του. Παράλληλα, οι Κρήτες άρχοντες εκτίμησαν τις πολεμικές ικανότητες των Νουβίων και συμφώνησαν να τους προσλάβουν. Έτσι, οι Αφρικανοί μισθοφόροι εντάχθηκαν μόνιμα στο μυκηναϊκό στρατό του νησιού, υπηρετώντας υπό τις διαταγές Ελλήνων βαθμοφόρων.
Η δεύτερη πιθανή εκδοχή για το πώς βρέθηκαν οι Νούβιοι στην Κνωσό, έχει να κάνει με την εξωτερική πολιτική και την καλλιέργεια συμμαχιών. Είναι γνωστό ότι κατά την αρχαιότητα η Κρήτη διατηρούσε εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις με τους Φαραώ. Δεν αποκλείεται κάποτε οι δύο πλευρές να προχώρησαν και στη σύναψη συμμαχίας, που προέβλεπε την αποστολή αιγυπτιακών στρατευμάτων στη μεγαλόνησο, προς ενίσχυση της άμυνάς της. Για την εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσής του, ο Φαραώ ίσως να επέλεξε τους Νούβιους επίλεκτους πολεμιστές του, θέλοντας έτσι να εντυπωσιάσει τους Κρήτες άρχοντες. Είναι επίσης πιθανό, οι όροι που προέβλεπαν την αποστολή στρατευμάτων να ήταν αμοιβαίοι, με αποτέλεσμα την ένταξη Μυκηναίων πολεμιστών στις αιγυπτιακές δυνάμεις. Κάτι τέτοιο όμως δεν επιβεβαιώνεται για την ώρα από τις γραπτές πηγές και τα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά παραμένει ένα πολύ βάσιμο σενάριο.
Συνοψίζοντας λοιπόν, μπορούμε με ασφάλεια να καταλήξουμε σε κάποια βασικά συμπεράσματα. Η υπό συζήτηση τοιχογραφία απεικονίζει κατά πάσα πιθανότητα ένα συγκεκριμένο στρατιωτικό σώμα, αποτελούμενο από Νούβιους μισθοφόρους και Μυκηναίους αξιωματικούς, το οποίο πρέπει να ήταν αρκετά φημισμένο στην εποχή του. Η ομοιομορφία στην ενδυμασία και τον οπλισμό των πολεμιστών φανερώνει ότι η συγκεκριμένη μονάδα είχε τα δικά της διακριτικά που την ξεχώριζαν από τα υπόλοιπα τάγματα. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ακόμα και ο Μυκηναίος Έλληνας αξιωματικός φέρει στο κεφάλι δύο φτερά, όπως ακριβώς οι Νούβιοι στρατιώτες του. Οι Αφρικανοί μισθοφόροι βρέθηκαν στην Κρήτη είτε από μόνοι τους, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη, είτε σταλμένοι από τον Φαραώ της Αιγύπτου, ο οποίος ήθελε να τιμήσει κάποια συμμαχία του με τους Κρήτες.
