Του Βασίλη Κ. Καλαμαρά (vasillis.kalamaras@gmail.com)
Ο Ηλίας Ηλιού, ο Χόρχε Σεμπρούν, ο ‘Αρνε Νταλ, ο Φρεντερίκ Βορμς, η Ντομινίκ Μανοτί έχουν κάτι κοινό. Φέρνουν την πολιτική σκέψη στο προσκήνιο της δημόσιας ζωής και δεν την κρατούν για τον ιδιωτικό τους βίο, παρά μόνον την πολυτέλεια της αξιοπρέπειας.
Και αν θέλουμε σώνει και καλά να μιλάμε για απολογισμούς σε κάθε διεθνή έκθεση βιβλίου, σ’ αυτή εδώ κυριάρχησε, εις βάρος των αριθμών, η επιστροφή στο πνεύμα της πολιτικής. Γιαυτό, ήταν επιτυχημένη: Γιατί έφερε στο προσκήνιο μείζονα ζητήματα του πολιτικού βίου: την κλυδωνιζόμενη δημοκρατία, το μείζον και άλυτο πρόβλημα του προσφυγικού, την άνοδο της ακροδεξιάς, τα αιτήματα της ευρωπαϊκής ανανεωτικής Αριστεράς, το αίτημα του σοσιαλισμού προτάγματος στον 21ο αιώνα χωρίς αγκυλώσεις και δογματισμούς.
Και οργανωτικά ήταν επιτυχημένη, γιατί μία χούφτα άνθρωποι είχαν καταφέρει το αδύνατο. Δρομολόγησαν εκείνες τις προσπάθειες, εκείνες τις συνέργειες, εκείνες τις γέφυρες, ώστε το βιβλίο να μην παραμείνει ένας σιωπηλός μάρτυς τών δύστηνων καιρών μέσα στους οποίους όλες και όλοι μας πορευόμαστε. Κάτω από την στέγη θεματικών, συνέβηκαν πολλές και πολλαπλές εκρήξεις, αφού προκάλεσαν συζητήσεις αναβράζουσες, αφού τα βιβλία «ξύπνησαν» κι άρχισαν να κινούνται σαν ολογράμματα μέσα στους χώρους της έκθεσης.
«Ο Μάης του ’68 άλλαξε τον τρόπο να βλέπουμε»
Η 76χρονη Γαλλίδα ιστορικός, συγγραφέας νουάρ μυθιστορημάτων και ακτιβίστρια Ντομινίκ Μανοτί επικεντρώθηκε στην προσφορά του Μάη του ’68, ακριβώς πενήντα χρόνια μετά την έκρηξή του: «Μιλούν για το Μαη του ’68 σαν να ήταν ένα βραχύ γαλλο – γαλλικό σύντομο κίνημα. Δεν ήταν, όμως, έτσι. Ο Μάης ήταν ένα παγκόσμιο κίνημα, δεν αποτελούσε τη “μικρή” ιστορία της Γαλλίας. Ξεκίνησε πολύ πριν το Μάη, και “απλώθηκε” χρονικά, τουλάχιστον επί μια εικοσαετία, και γεωγραφικά σ΄ όλο τον κόσμο. Ήταν ένα παγκόσμιο κίνημα μακράς διάρκειας που έφτασε στο Τόκιο και τη Νέα Υόρκη, στην Τσεχοσλοβακία και στις χώρες των αποικιών.
«Ναι», παραδέχτηκε, «το ’68 τέλειωσε με ήττα. Κατατροπωθήκαμε. Ακολούθησε η προβληματική δεκαετία του ’80 της οικονομικής ευμάρειας, στην οποία δεν δυσκολεύτηκε να προσχωρήσει η ευρωπαϊκή Αριστερά-και η Γαλλική ακόμη περισσότερο. Ο Μάης, όμως, άλλαξε τον τρόπο που βλέπουμε πια τον κόσμο. Οι επαναστάσεις είναι πάντα σύντομες. Οι αντεπαναστάσεις – αντίθετα – πολύ μακρές. Ζούμε ακόμα σ΄ αυτή τη φάση της αντεπανάστασης».
«Οι κοινωνίες με ανισότητες είναι επικίνδυνες»
«Οι κοινωνίες με ανισότητες είναι επικίνδυνες κοινωνίες. Κοινωνίες με λίγο πιο ισότιμες καταστάσεις είναι λιγότερο επικίνδυνες», προειδοποίησε ο Σουηδός συγγραφέας Γαν ‘Αρλαντ, ένας από τους επιφανέστερους συγγραφείς της σύγχρονης ευρωπαϊκής-και σκανδιναβικής- αστυνομικής λογοτεχνίας, ο οποίος υπογράφει τα έργα του ως ‘Αρνε Νταλ.
«Οι άπληστοι έχουν βρει νέους τρόπους να διατηρήσουν τα χρήματά τους και να τα τοποθετήσουν σε φορολογικούς παραδείσους. Πρέπει να σκεφτόμαστε ότι το 1% των ανθρώπων του πλανήτη κατέχει το 80% του πλούτου». Μέσα σ’ αυτή την κοινωνική οικονομική δυσπλασία που έχει μεταδώσει την ασθένειά της και στην κοινωνία, χρειαζόμαστε το φάρμακο της Δημοκρατίας: «Βρισκόμαστε σε ένα πολύ περίεργο στάδιο, όπου πρέπει να υπερασπιζόμαστε τη Δημοκρατία, κάτι που δεν χρειαζόταν να το κάνουμε τα προηγούμενα χρόνια, γιατί ήταν σχεδόν αυτονόητο».
Φανατικοί αναγνώστες στήθηκαν στην ουρά στο περίπτερο του «Μεταίχμιου» για να τους υπογράψει αντίτυπα των βιβλίων του και να φωτογραφηθεί μαζί τους. Στα χέρια τους κρατούσαν το μυθιστόρημα του ‘Αρνε Νταλ «Μουσικές καρέκλες», το δεύτερο μέρος της τετραλογίας που εγκαινιάστηκε με τον τίτλο «Κινέζικοι ψίθυροι».
Η υπόθεση του βιβλίου, στην οποία πρωταγωνιστεί και ο ‘Αγγελος Σηφάκης, ήρεμος υποδιευθυντής της πρωταγωνιστούσας ομάδας OPCOP και πολέμιος της διαφθοράς στην Αθήνα. Στη διάρκεια μόλις λίγων ημερών τρεις ανησυχητικοί θάνατοι λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικά σημεία της Ευρώπης.
Ένας πλαστικός χειρουργός που είχε την εποπτεία σε ένα μυστικό ευρωπαϊκό πρόγραμμα βρίσκεται νεκρός στο σπίτι του στο Βέλγιο – δεν είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για δολοφονία ή αυτοκτονία. Ένας Αλβανός έμπορος όπλων δέχεται πυροβολισμούς και σκοτώνεται σε ένα μπαρ στη Στοκχόλμη. Λίγο αργότερα το πτώμα ενός Τσέχου ευρωβουλευτή ανακαλύπτεται σε ένα νησί-φυλακή κοντά στην Τοσκάνη, τον έχουν μαχαιρώσει έως θανάτου.
«Η δημοκρατία δεν είναι τελειωμένη υπόθεση»
«Η Ευρώπη, όπως όλες οι δημοκρατίες, προχωρά με τις κρίσεις, και μέσα από τη σοβαρή αυτή κρίση η Ευρώπη, θα συνεχίσει να υπάρχει», υποστήριξε ο 54χρονος καθηγητής φιλοσοφίας και διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου Μελέτης της Σύγχρονης Γαλλικής Φιλοσοφίας Φρεντερίκ Βορμς.
«Οι διεθνείς θεσμοί υπάρχουν για να αντιμετωπίσουν κοινά προβλήματα και όχι για να δημιουργήσουν ένα συλλογικό κράτος. Στην Ευρώπη υπάρχουν ορισμένες αρχές για τα δικαιώματα του ανθρώπου και για την οικονομική και πολιτιστική συνεργασία. Εξου και πρέπει να αναπτύξουμε θεσμούς που θα εξετάζουν και θα λύνουν προβλήματα που άπτονται του προσφυγικού, της δικαιοσύνης και της οικονομίας», περιέγραψε την πρότασή του.
Στο βιβλίο του «Χρόνιες παθήσεις της δημοκρατίας» (εκδόσεις Πόλις) που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της έκθεσης διαβάζουμε:
«Η δημοκρατία δεν είναι τελειωμένη υπόθεση, με την έννοια ότι δεν έχει αποπερατωθεί και ότι είναι ακόμη ικανή να μας εκπλήξει. Θα επανακτήσει την δύναμή της αν παραδεχτεί τις αδυναμίες της: Αν παραδεχτεί ότι πάσχει από νοσήματα, τα οποία δεν είναι παροδικά, αλλά μόνιμα και ανίατα, από χρόνιες παθήσεις, που είναι μεν συμφυείς στην ουσία της δημοκρατίας και στην ίδια την ανθρωπότητα, αλλά ενδέχεται να εμφανίσουν θανάσιμους παροξυσμούς. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε ποιες είναι αυτές οι παθήσεις και να τις αντιμετωπίσουμε, προκειμένου, όχι να χαίρουμε άκρας υγείας, αλλά να επιστρέψουμε στην ανθρώπινη ζωή, με τις δημιουργίες της και τις χαρές της, μία προϋπόθεση των οποίων είναι η δημοκρατία.
»Ποιες είναι αυτές οι παθήσεις; Πρώτα από όλα, πρόκειται για μια βία, που είναι εγγενής στις ανθρώπινες σχέσεις, και την οποία αντιπαλεύει μόνον η δημοκρατία, ενώ οι οπισθοδρομήσεις παραμένουν πάντα δυνατές. Αυτή η βία αποκτά νέες μορφές, που επιδεινώνονται από τις διαταραχές της εποχής μας: την καχυποψία ή τον κυνισμό, που ενισχύονται από το διαδίκτυο• τον ρατσισμό, που τρέφεται από την τρομοκρατία• τον υπερφιλελευθερισμό, που χειροτερεύει λόγω της παγκοσμιοποίησης».
Ο Σεμπρούν στον καθρέφτη του Μερκαντέρ
Κορυφαίο γεγονός της έκθεσης πρέπει να θεωρηθεί η επανέκδοση του εξαντλημένου μυθιστορήματος του Χόρχε Σεμπρούν (1923-2011), «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ» («Θεμέλιο»), σε μετάφραση ‘Αρη Αλεξάνδρου-προσωπικού φίλου του Ισπανού συγγραφέα. Κυκλφόρησε το 1969 από τις εκδόσεις Γκαλιμάρ, και χωρίς να είναι πολιτική βιογραφία, είναι επικεντρωμένο στο πρόσωπο του Ραμόν Μερκαντέρ, που δολοφόνησε τον Αύγουστο του 1940, τον Λέον Τρότσκι στο Μεξικό-μετά από εντολή του Ιωσήφ Στάλιν.
Ωστόσο ο Χόρχε Σεμπρούν βλέπει το πρόσωπο του στον καθρέφτη του Καταλανού δολοφόνου, θέλοντας να ανιχνεύσει την δική του πολιτική και ιδεολογική περιπέτεια: από φανατικός κομμουνιστής και κρατούμενος στο στρατόπεδο του Μπούχενβαλντ, περνάει από την σπάθη της διαγραφής του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας.
‘Ενα μοντέρνο μυθιστόρημα, το οποίο πατάει στην τεχνική της ασυνεχούς αφήγησης με διαρκείς μεταπηδήσεις στον χρόνο και όπου δει το παραλήρημα ακούγεται ως ο πόνος που δεν έχει κατακαθήσει, ούτε όταν εκφράζεται πάνω στο λευκό χαρτί και πολλαπλασιάζεται, όταν παίρνει την μορφή βιβλίου-τεκμήριου για μία εποχή που πέρασε κι ακόμη χαίνει ως ανοιχτή πληγή.
Ηλίας Ηλιού: ‘Ενας ετερόδοξος της Αριστεράς
Ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας και Κοινωνιολογίας Ηλίας Νικολακόπουλος έχει υπογράψει τη βιογραφία για τον Ηλία Ηλιού, μία έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής. Με αφορμή αυτό το βιβλίο, ακούσαμε μία συζήτηση για τη προδικτατορική Θεσσαλονίκη των προσφύγων. Κατά τον συγγραφέα, εκτός από τον Ηλία Ηλιού, που εκπροσωπούσε μιαν ετερόδοξη Αριστερά, στάθηκε στην μορφή του Γιάννη Πασαλίδη.
Καταγωγικά βενιζελικός, είχε χρηματίσει υπουργός των Μενσεβίκων στη Γεωργία κι είχε πάντοτε μια φιλοκομμουνιστική προσέγγιση, όχι όμως κι ένταξη. Ο Ηλίας Ηλιού συμπορεύτηκε με τον Πασαλίδη στην επιλογή της υπεράσπισης της ομαλότητας, κάτι που δεν άντεχε το μετεμφυλιακό κράτος και γι’ αυτό έφτασε μέχρι τη δικτατορία.
‘Ομως θα επανέλθουμε και σε άλλα πεπραγμένα της 15ης Διεθνούς ‘Εκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης.
