«Όλοι όσοι πίστεψαν στην επανάσταση, είτε έχουν εγκαταλείψει τη χώρα είτε είναι στη φυλακή είτε έχουν πεθάνει», αναφέρει στην αποκλειστική συνέντευξή του στον Νίνο Φένεκ Μικελίδη ο Αιγύπτιος σκηνοθέτης της «Κλούβας» Μοχάμεντ Ντίαπ.

Από τις εκπλήξεις του τμήματος «Ένα κάποιο βλέμμα» του Φεστιβάλ των Κανών η ταινία «Η κλούβα» του Αιγύπτιου Μοχάμεντ Ντίαπ μας έδωσε μιαν άλλη εικόνα της σημερινής κατάστασης στη μετά την εξέγερση του Ιουνίου του 2013 Αίγυπτο, με μια ομάδα διαφορετικών ηλικιών και πολιτικών πεποιθήσεων ανθρώπων, αναγκασμένων να περάσουν αρκετές ώρες κλεισμένοι σε μια αστυνομική κλούβα, περικυκλωμένη από το στρατό και την αστυνομία που προσπαθούν να απομακρύνουν ένα εξεγερμένο πλήθος. Με το σκηνοθέτη Μοχάμεντ Ντίαπ να δημιουργεί το σασπένς μέσα από μια με δεξιοτεχνία κινούμενη στο χέρι κάμερα σε ένα ασφυκτικά περιορισμένο χώρο, με μια ένταση και ρυθμό που σε συναρπάζουν. Είχα την ευκαιρία να συναντήσω τον Ντίαπ στις Κάνες και να μιλήσουμε διεξοδικά για την ταινία του και την πολιτική κατάσταση στη σημερινή Αίγυπτο.

– Για την ταινία σας χρησιμοποιήσατε επαγγελματίες ηθοποιούς;
«Ναι, αλλά ήταν πολύ δύσκολο γι’ αυτούς γιατί εργάζονται συνέχεια στο θέατρο και τους ζήτησα να σταματήσουν την άλλη δουλειά τους για να παίξουν στην ταινία και δεν πληρώθηκαν γιατί δεν είχαμε χρήματα. Ακόμη και εδώ στις Κάνες ήρθαν με δικά τους χρήματα. Πιστεύω πως μπόρεσα να χρησιμοποιήσω τους καλύτερους, γι’ αυτό και αισθάνομαι πολύ τυχερός».

– Πώς καταφέρατε να συνδυάσετε όλους αυτούς τους τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους χαρακτήρες;
«Μπορεί να σας φαίνεται ειρωνικό, αλλά στην πραγματικότητα όλοι αυτοί είναι αληθινά πρόσωπα! Ο ένας από τους δύο πρώτους που μπαίνουν στο αυτοκίνητο είναι βασισμένος στο γνωστό κάμεραμαν Σοκέν, ο οποίος βρίσκεται στη φυλακή εδώ και έξι χρόνια και ακόμη δεν έχει καν δικαστεί. Το μόνο που έκανε ήταν να τραβήξει με την κάμερά του όλα όσα συνέβαιναν. Ο δεύτερος, ο Αιγύπτιος, είναι βασισμένος στον αιγυπτιακής καταγωγής Καναδό Μοχάμεντ Φάμι, ο οποίος έμεινε στη φυλακή της Αλτζαζίρα για ένα χρόνο και για να μπορέσει να αποφυλακιστεί αναγκάστηκε να απαρνηθεί την αιγυπτιακή του υπηκοότητα, κάτι πολύ δύσκολο γι’ αυτόν. Ο άλλος χαρακτήρας, που έχασε τον πατέρα του και, προς το τέλος, αρχίζει να ριζοσπαστικοποιείται, είναι κι αυτός βασισμένος σε αληθινό πρόσωπο, και τώρα υποστηρίζει τις δολοφονίες και βρίσκεται πολύ κοντά σ’ αυτούς του ISIS. Ο άλλος με το κράνος είναι βασισμένος σε ένα διάσημο μέλος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ο οποίος μας ζήτησε να παίζει στην ταινία. Έκανε οντισιόν για να παίξει το ρόλο…»

– Τραγούδησε κιόλας;
«Όχι (γελάει). Τώρα, πιστέψτε το ή όχι, έχει στραφεί προς το ISIS. Όλοι οι χαρακτήρες έχουν σχέση με τη ζωή μου και με εκείνη του αδερφού μου».

– Η ταινία σας έχει τη γεύση της αληθινής Αιγύπτου. Πώς πιστεύετε θα την αντιμετωπίσουν οι Αιγύπτιοι; Ιδιαίτερα με την ωμότητα, τις δολοφονίες και όλα αυτά που παρουσιάζετε;
«Ναι, έχετε δίκαιο. Αλλά αυτή είναι η Αίγυπτος. Η ταινία είναι ένα κομμάτι της Αιγύπτου. Είμαστε μελοδραματικοί, φωνακλάδες, κάνουμε χειρονομίες, λέμε αστεία στις κηδείες… Αυτή είναι η Αίγυπτος, είμαστε πολύ κοντά στους Ιταλούς. Η ταινία θα είναι σίγουρα πολύ επίμαχη, δεν μπορείς να πάρεις την πλευρά του ενός ή του άλλου. Ο καθένας βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια του και μόνο. Θα υπάρξουν αντιδράσεις και ίσως να με μισήσουν εξαιτίας της ταινίας. Μερικοί μπορεί να καταφύγουν και στο δικαστήριο. Σύμφωνα με το νόμο, ο καθένας μπορεί να σου κινήσει αγωγή και να σε βάλει φυλακή αν δεν του αρέσει η ταινία. Υπάρχουν ήδη αρκετά παραδείγματα για παραγωγούς που φυλακίστηκαν, γιατί κάποιος τους πήγε στο δικαστήριο! Τώρα φοβάμαι κι εγώ. Μπορεί κάποιος ιδιώτης –όχι η κυβέρνηση– να με στείλει φυλακή! Η κυβέρνηση μπορεί να σταματήσει την ταινία αλλά όχι να σε φυλακίσει. Αυτό μπορεί μόνο ένας ιδιώτης».

– Αυτό μπορεί να το κάνει και κάποιος στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει λογοκρισία όπως υπήρχε παλιότερα, αλλά μπορεί κάποιος, αν θεωρήσει πως η ταινία τον προσβάλλει, να σε πάει δικαστήριο… Η τελευταία φορά που έγινε, βέβαια, ήταν με την ταινία του Σκορσέζε. Από τότε δεν έχει κανείς παρέμβει, αν και έχει το δικαίωμα.
«Αλήθεια; Δεν το πίστευα πως αυτό μπορεί να συμβεί και στην Ελλάδα».

– Σχετικά με την περίοδο στην ταινία και το σήμερα, υπάρχει κάποια εξέλιξη; Πιστεύετε υπάρχει ελπίδα;
«Ήθελα να κάνω μια ταινία για την επανάσταση που έγινε, αλλά αυτό που έκανα τώρα είναι δυστυχώς η πτώση της επανάστασης. Αυτό αισθάνομαι. Στην αρχή, όταν ξεκίνησε η επανάσταση όλοι πιστεύαμε στην αλλαγή, αλλά ήταν τελικά μια ουτοπία. Τώρα έχουμε διχαστεί. Λέμε η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι κακή, η αιγυπτιακή κυβέρνηση είναι κακή. Δεν μπορώ να συζητήσω με τον πατέρα μου ή με τη μητριά μου για πολιτική. Σε όλες σχεδόν τις οικογένειες συμβαίνει αυτό. Είμαστε διχασμένοι. Δεν μπορούσα να μιλήσω στον πατέρα μου. Τον απέφευγα. Μέχρι που έκλαιγε όταν του είπα πως δεν μπορούμε να συζητούμε πολιτικά. Πάντως πρέπει να σου πω ότι όσοι πίστεψαν στην επανάσταση είτε έχουν εγκαταλείψει τη χώρα είτε είναι στη φυλακή είτε έχουν πεθάνει. Όλοι κάτω από την ηλικία των 30 θέλουν να εγκαταλείψουν τη χώρα».

– Μπορείτε να μου μιλήσετε για την υπόθεση του Ιταλού Τζούλιο Ρετζίνι;
«Κατ’ αρχάς θέλω να στείλω μήνυμα συμπάθειας και στήριξης στην οικογένειά του. Ήταν ένας άνθρωπος που ήθελε να ταξιδεύει και να διορθώνει τα κακά που συμβαίνουν στον κόσμο. Η σχέση μας με την Ιταλία είναι ειδική. Αυτό που συνέβη στον Ρετζίνι συμβαίνει σε πολλούς από μας στις αιγυπτιακές φυλακές. Σε οποιονδήποτε. Δεν αισθάνομαι ποτέ ασφαλής. Κανένας μας δεν αισθάνεται. Τώρα κυριαρχεί η τρομοκρατία. Αν υποστηρίζεις την κυβέρνηση ή τους στρατιωτικούς τότε μόνο έχεις την υποστήριξή τους και έχεις κάποια ελευθερία. Αν όχι, αν ανήκεις στην επανάσταση και πιστεύεις πως η κυβέρνηση βρίσκεται πίσω από αυτό που συνέβη στον Ρετζίνι, τότε κινδυνεύεις».

– Εσείς τι κάνατε στη διάρκεια της επανάστασης; Τι θυμάστε από την επανάσταση του Ιουνίου;
«Συμμετείχα στις διαδηλώσεις εναντίον του Μόρσι. Υποστήριζα την ανάγκη νέων εκλογών. Αυτό που με ενδιαφέρει σήμερα είναι αυτός ο διχασμός. Η ταινία μου μιλά για ενότητα, για ανθρωπιά. Είναι πιστεύω πανανθρώπινη. Μπορεί να μιλήσει σε οποιονδήποτε, είτε ζει στη Βενεζουέλα είτε στην Ιταλία είτε στην Ελλάδα είτε στην Αμερική, ιδιαίτερα τώρα με τον Τραμπ, είτε στην Τουρκία, με όσα συμβαίνουν πρόσφατα. Αυτά στην ταινία τα λέω με τρόπο ρεαλιστικό. Δεν λύνονται εύκολα τα προβλήματα. Πρέπει να δέχεσαι την άποψη του άλλου και να μπορείς να ζήσεις ειρηνικά μαζί του. Ο κάθε ηθοποιός παρουσιάζει τη δική του άποψη, αλλά πρέπει να μπορεί να υπάρχει συνύπαρξη. Έχω βέβαια τη δική μου προσωπική άποψη, αλλά δεν θέλω να την εμπλέξω με το μήνυμα της ταινίας. Είμαι επαναστάτης που πιστεύει σε όσα πιστεύει ένας επαναστάτης. Αλλά δεν θέλω να περάσω την άποψή μου στην ταινία. Για το λόγο αυτό σταμάτησα για ένα ολόκληρο χρόνο να γράφω πολιτικά κείμενα».

– Βάλατε σε κίνδυνο τη ζωή των ηθοποιών σας, τη δική σας ζωή, αυτό πώς το αντιμετωπίσατε;
«Για τις δυσκολίες στις σκηνές της ταινίας πρέπει να πω πως στις σκηνές με το νερό, το νερό έβραζε πραγματικά και τους έκαψε. Και δεν είχαμε και πολλούς κασκαντέρ. Όλα ήταν αληθινά. Τους εξηγούσα τι ήθελαν και δέχτηκαν να το κάνουν. Παρόλο που είχαν μώλωπες και σημάδια. Γιατί αισθάνθηκαν πως έκαναν κάτι το σημαντικό. Δεν θα το έκαναν για μια ταινία δράσης. Όσο για το θέμα της ταινίας, δεν ξέρουμε τι θα συμβεί τώρα στην Αίγυπτο. Αλλά γνώριζαν όλοι τους κινδύνους και δέχτηκαν να συμμετέχουν στην ταινία».

– Πιστεύετε πως σήμερα υπάρχει πιθανότητα για μια νέα επανάσταση;
«Δεν μπορώ να ξέρω τι θα συμβεί, αλλά σίγουρα βαδίζουμε σε λάθος δρόμο. Η ταινία βάζει το ερώτημα. Μπορούμε να επιβιώσουμε αν αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης των καταστάσεων. Είναι περίπλοκα τα πράγματα. Όπως σας είπα, οι νέοι είναι απογοητευμένοι, βρίσκονται σε κατάθλιψη, θέλουν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πώς μπορεί να αισθάνεται ένας που περίμενε μια αλλαγή, ένα καλύτερο, ελεύθερο μέλλον;».

– Εσείς σκεφτήκατε να εγκαταλείψετε τη χώρα;
«Το σκέφτομαι κάθε μέρα. Κάθε μέρα! Όλοι οι φίλοι μου έχουν φύγει. Μερικοί συγγενείς με κατηγορούν για κατάσκοπο. Όλοι όσοι συμμετείχαμε στην επανάσταση έχουμε γίνει στόχος. Διάσημοι ηθοποιοί και συγγραφείς που μίλησαν υπέρ της επανάστασης βρέθηκαν χωρίς δουλειά και έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Μερικές φορές δεν σε αναγκάζουν να φύγεις αλλά σε εμποδίζουν από του να βρεις δουλειά».

– Αν σας ζητούσαν να απαρνηθείτε την υπηκοότητά σας θα το δεχόσασταν;
«Αυτό θα ήταν το πιο δύσκολο ερώτημα που θα μπορούσαν να μου θέσουν. Είμαι κλειστοφοβικός, όπως εκείνος ο τύπος στην κλούβα. Αν με βάζανε φυλακή φοβάμαι πως θα πέθαινα την ίδια μέρα. Δεν μπορώ να σου απαντήσω, αλλά όταν ο τύπος στο αυτοκίνητο που ανέφερα δέχτηκε να την απαρνηθεί, πολλοί έλεγαν πως δεν είναι πατριώτης. Αλλά πώς μπορούν να πουν κάτι τέτοιο; Μια τέτοια κατάσταση είναι διαφορετική. Προσωπικά θα πέθαινα για την Αίγυπτο, για τη χώρα μου, θα πέθαινα με το χαμόγελο στο χείλη. Γι’ αυτό ο χαρακτήρας του ανθρώπου εκείνου είναι πολύ πιο κοντά σε μένα. Πώς μπορείς να τον κατηγορήσεις; Το ερώτημά σας με συγκίνησε, αλλά ελπίζω να μη βρεθώ ποτέ σε τέτοιο σημείο. Χρειαζόμαστε έναν Μαντέλα. Κάποιον που να έχει χάσει μέρος του εαυτού του, του κορμιού του και να μπορεί ακόμη να συγχωρέσει. Ο Μαντέλα ήταν τόσα χρόνια στη φυλακή και, μετά, παρόλα αυτά, τους συγχώρησε και αγωνίστηκε να επιβάλει τη συνύπαρξη».

– Η δημοκρατία μπορεί να συνυπάρξει με τη θρησκεία;
«Ναι, η δημοκρατία πρέπει να σέβεται τις αξίες μιας κοινωνίας, όπως, αντίστοιχα, και η θρησκεία. Αλλά τώρα έχουμε μια ψεύτικη δημοκρατία».